Morgunblaðið - Sunnudagur - 08.12.2019, Blaðsíða 15

8.12. 2019 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15
ar veður var gott en fundu ekki hreindýrin og
hringdu í mig. Ég ákvað að fara sjálfur af stað
og þeir urðu bara eftir,“ segir hann og hlær.
„Ég fann hreindýrin, fimm hundruð dýra
hjörð. Það er mjög skrítið að þegar maður
tengist hreindýrahjörð hefur maður alltaf á til-
finningunni hvar hún er. Það hafa margir Sam-
ar sagt þetta við mig líka,“ segir hann og
blaðamaður skýtur inn spurningu:
Ertu kannski hreindýrahvíslari?
„Já, kannski bara,“ segir Stefán og hlær.
Hann heldur áfram með söguna.
„Ég rek hjörðina saman og svo bilar sleðinn.
Ég var alltaf með gönguskíði með mér, hefð-
bundin skíði úr birki frá Svíþjóð. Þau eru breið
og hentug fyrir snjóinn. Ég var með mat til
tveggja daga og ketil til að sjóða vatn. Ég var í
hreindýraskinnsstakki sem ég ég batt ofan á
bakpokann, setti undir mig skíðin og byrjaði
bara að ganga og gekk alla nóttina,“ segir
Stefán en þess má geta að hann var fjar-
skiptalaus, enda var þetta löngu fyrir tíma far-
síma og talstöðvar hefðu ekki virkað þarna.
„Ef ég komst í vatn kveikti ég bál og sauð
vatn og hvíldi mig smávegis. Ég var kominn til
baka á hádegi næsta dag,“ segir hann en vega-
lengdin var um 130 kílómetrar.
„Ég þurfti að tékka á andlitinu á mér á tíu
mínútna fresti til að athuga hvort mig hefði
nokkuð kalið. Ef ég fann að húðin var byrjuð
að harðna þurfti ég að leggja höndina á nef og
kinnbein. Ef maður gleymir því, þá kelur
mann.“
Hefði ekki verið betra að vera með lamb-
húshettu?
„Jú, það hefði verið það,“ segir Stefán róleg-
ur. Hann kallar ekki allt ömmu sína.
„Eftir að mig kól í fyrsta skipti, þegar ég var
að keyra á Grænlandi, fór ég að nota lamb-
húshettur og líka grímur. Sérstaklega þegar
maður keyrir vélsleða. Nýir vélsleðar eru
reyndar búnir hitablásara. Þetta lærðist með
tímanum en þarna í Alaska var ég 25 ára töff-
ari, ódrepandi,“ segir hann og skellihlær.
Bjargaði manni úr vök
Í tvo áratugi þjáðist Stefán af slæmum bak-
verkjum sem voru orðnir svo vondir að hann
svaf varla heila nótt og heftu verkirnir einnig
gang. Ástæðu bakmeiðslanna má rekja til
hetjudáðar en Stefán bjargaði eitt sinni manni
úr vök. Ekki var nóg að bjarga manninum
heldur þurfti Stefán einnig að bjarga þrjú
hundruð kílóa sleða og öðrum búnaði. Við
þessa þrekraun brast eitthvað í hryggnum
sem versnaði svo með árunum.
„Ísinn brast og sleði og maður fóru á kaf. Ég
þurfti að losa tengivagninn frá og draga í land
og svo sleðann sjálfan. Ég bjargaði tækjunum
en kannski líka lífi mannsins. Hann var blaut-
ur og hjálparvana. Það var tuttugu stiga frost
og þetta hefði allt eyðilagst ef ég hefði ekki náð
tækjunum upp. Það brast eitthvað í bakinu, en
fyrir þetta hafði ég alltaf verið hraustur. Mér
var illt á eftir og verkir komu og fóru. Á þess-
um tíma var ekki komið net og ég gat ekki leit-
að upplýsinga og ég var sendur þarna í rönt-
gen. Á myndunum sáust bara bein en ekki
brjóskið og mér var sagt að ég væri með fínt
bak. Þegar ég var orðinn farlama, og gat að-
eins gengið hundrað og fimmtíu metra út í búð,
var ég loks sendur í skanna og fór að lesa mér
til um þetta á netinu. Það hefði verið hægt að
laga þetta tíu árum áður. Heilbrigðiskerfið á
Grænlandi var ekki betra,“ segir Stefán sem
er í dag verkjalaus en haltur.
Fleira hefur komið fyrir Stefán á ferðum
hans um ísilögð eyðilönd. Oft hefur hann skor-
ið sig og þá eru góð ráð dýr þegar langt er í
næsta sjúkrahús.
„Ég sauma mig sjálfur. Síðast núna í sumar
skar ég mig og saumaði en ég er með sauma-
dót heima á búgarðinum og tek það með í lang-
ferðir. Þetta er bara vont rétt á meðan þú ert
að koma nálinni undir skinnið. Svo er það ekki
vont.“
Frekar lifandi en dauð
Stefán hefur nú búið á Grænlandi og stundað
hreindýrabúskap í um aldarfjórðung. Hann
dvelur einnig mikið á Íslandi á veturna.
„Hreindýrin eru þá á víðavangi og passa sig
sjálf.“
Stefán valdi rétta leið í lífinu því hann fær að
njóta náttúrunnar alla daga. Ljóst er að þetta
náttúrubarn hefði aldrei getað setið við skrif-
borð átta tíma á dag. Hann vinnur á búgarð-
inum sínum og sinnir hreindýrunum en afurð-
irnar eru seldar á Grænlandi, enda Græn-
lendingar sólgnir í hreindýrakjöt. Mikið hefur
breyst í gegnum árin og hafa bæði þyrlur og
drónar verið notuð til að reka hreindýr.
„Drónar virka en þeir eiga eftir að læra
voðalega mikið dróninn og mennirnir með
hann. Ég held að hestur og maður séu bestir í
hreindýrarekstri. Það er frekar leiðin. Ef þú
ert ekki tilbúinn til að vera úti í náttúrunni, í
fjöllunum og á túndrunni, þá áttu bara að vera
að gera eitthvað annað,“ segir hann.
Stefán segist fimm sinnum hafa sótt um að
fá að vera með hreindýrabúskap á Íslandi.
„Ég fæ alltaf synjun. Ísland er eina landið í
heimskautaráðinu sem bannar hreindýrarækt
og hindrar það vísvitandi að það megi gera til-
raunir með ræktun hreindýrastofns hérlendis.
Enginn vísindamaður sem ég hef borið hug-
myndina undir skilur af hverju það má ekki.“
Aukabúgrein hjá Stefáni er ferðamennska
og er hann með gistiheimili á búgarðinum sín-
um. Veiðifélagið Lax-á selur veiðileyfi á svæði
Stefáns, hann skipuleggur gönguferðir og seg-
ir að hreindýrin séu nú orðið einnig aðdráttar-
afl fyrir ferðamenn.
„Okkar hjörð er bæði hreindýr og ferða-
menn. Í framtíðinni langar mig frekar að hafa
viðurværi af hreindýrunum lifandi en dauð-
um,“ segir hann og hlær.
„Ef þú ert ekki tilbúinn til að vera úti í
náttúrunni, í fjöllunum og á túndrunni,
þá áttu bara að vera að gera eitthvað
annað,“ segir Stefán en hann hefur
stundað hreindýrabúskap í áratugi.
Morgunblaðið/Ásdís
„Okkar hjörð er bæði hreindýr og
ferðamenn. Í framtíðinni langar mig
frekar að hafa viðurværi af hreindýr-
unum lifandi en dauðum,“ segir
hreindýrabóndinn Stefán.