Fréttablaðið - 14.01.2020, Blaðsíða 14

Íslenskt heilbrigðiskerfi hefur verið talið gott enda mannað mjög hæfu fólki.
Íslenskir heilbrigðisstarfsmenn
hafa hins vegar ritað greinar á
liðnum áratugum um að íslenskt
heilbrigðiskerfi gæti verið betra.
Embætti landlæknis (EL) hefur gert
úttektir á vandamálum Landspítal-
ans nýlega, í desember fyrir ári og
síðan eftirfylgniúttekt í september
2019. Þau tvö vandamál sem standa
upp úr að mati Landlæknisemb-
ættisins eru mikill skortur á hjúkr-
unarfræðingum sem veigra sér við
að vinna á Landspítalanum vegna
álags, vinnuaðstæðna og launakjara.
Hitt vandamálið sem snertir alla er
fáránlegt plássleysi í löngu úreltu
húsnæði. Það er sambærilegt við að
landslið Íslands í knattspyrnu væri
enn að nota Melavöllinn og Laugar-
dagsvöllurinn væri enn þá fjarlægur
draumur.
Samkvæmt skýrslu EL þá eru
sjúklingar stundum vistaðir í
geymslurými eða á salernum. Tæki
og tól hafa að stórum hluta ekkert
rými og eru því úti um alla ganga.
Þrengslin bjóða upp á óheft smit
milli sjúklinga. Vinnuaðstaða starfs-
fólks er mjög þröng og „búningsher-
bergi“ margra er skápur 30x30 cm.
Staðan er grafalvarleg að mati
Landlæknisembættisins því í skýrsl-
unni frá desember 2018 er tekið fram
að ekki verði við þetta unað“ þ.e.
ástandið á Landspítalanum. Land-
spítalinn brýtur lög á sjúklingum
með aðstöðuleysinu samkvæmt
skýrslu EL. Þessi grafalvarlega staða
þvingar starfsmenn Landspítal-
ans til að spila úr því sem þeim er
skammtað. Það er alls ekki víst að
það sé öllum sjúklingum nægjanlegt
hvað þá að þeir fái þá þjónustu sem
þeim ber og mælt er fyrir í lögum.
Embætti landlæknis gerir eftir-
fylgniúttekt 8 mánuðum síðar, í
ágúst 2019. Þá hefur ástandið versn-
að því „meðallegutími sjúklinga
á Bráðamóttökunni hefur aldrei
verið lengri. Fjöldi sjúklinga sem
eru á Bráðamóttökunni í 72 klst. eða
lengur hefur farið vaxandi.“
Föstudaginn 13. desember 2019
birtist grein í Mannlífi um breska
heilbrigðiskerfið. Þar er sagt frá
rannsókn á hver eru áhrif biðtíma á
bráðamóttökum eftir því að komast
á sérhæft legudeildarpláss. Eftir því
sem sjúklingar þurftu að bíða lengur
eftir sérhæfðu legudeildarplássi
á sjúkrahúsi minnkuðu lífslíkur
þeirra og dánartíðni jókst. Um 5.500
sjúklingar dóu á Bretlandi á þremur
árum eingöngu vegna biðar á bráða-
móttöku eftir að komast á sérhæfða
legudeild. Biðtími bresku sjúkling-
anna var 6–11 klst. á bráðamóttöku
en heildarfjöldi sjúklinga var fjórar
milljónir.
Á Íslandi er ástandið verra, meðal-
dvalartíminn á Bráðamóttökunni
eftir innlögn á Landspítalann er
22,8 klukkstundir samkvæmt úttekt
Landlæknis.
„Þegar úttektin (á Landspítalan-
um) var gerð var lengsta bið eftir inn-
lögn 66 klst. (á bráðamóttökunni),
en dæmi eru um að sjúklingar hafi
beðið lengur en 100 klst. á deildinni
eftir innlögn. Þeir sem bíða hvað
lengst eftir innlögn eru aldraðir ein-
staklingar, sjúklingar með f lókin
margþátta vandamál og sjúklingar
í einangrun. “(LE)
„Að mati stjórnenda felst vandi
LSH að miklu leyti í skorti á hjúkr-
unarfræðingum sem í auknum mæli
hverfa til annarra starfa vegna álags,
vinnuaðstæðna og launakjara .“(LE).
„Margar erlendar rannsóknir hafa
sýnt fram á að fjöldi hjúkrunar-
fræðinga getur haft mikil áhrif á
gæði þjónustu og öryggi sjúklinga. Í
niðurstöðum nýrrar rannsóknar var
sýnt fram á að dánarlíkur sjúklinga á
sjúkrahúsi jukust um 3% á deildum
þar sem mönnun hjúkrunarfræð-
inga var ónóg.“(LE)
„Til að tryggja góða mönnun
hjúkrunarfræðinga þá; skipta starfs-
aðstæður og launakjör miklu máli.“
Skýrsla Ríkisendurskoðunar 2017.
Eigin reynsla greinarhöfundar sem
starfar sem svæfinga- og gjörgæslu-
læknir:
„Hún kom inn á skurðstofu til
okkar vegna þess að hún hafði
mjaðmarbrotnað fyrir tveimur
dögum og var háöldruð með ýmsa
sjúkdóma í farteskinu. Hún var
búin að bíða eftir aðgerð í tæpa tvo
sólarhringa. Súrefnismettunin var
um 70% enda hafði lungnabólgan
komið sér fyrir, nýrnastarfsemin
hafði helmingast í biðinni. Hún
var alverkja enda virkar morfín illa
á beinbrot en fyrir vikið var hún
orðin rugluð og í óráði. Aðgerðin
mun stilla verkina þá daga sem hún
á eftir en hefði gert gæfumuninn ef
hún hefði sloppið við biðina.“
Yfirstjórn Landspítalans reynir
að leysa vandamálin sjálf innanhúss
þ.e. manneklu og húsnæðisskort. Öll
vandamál Landspítalans eru ekki
leysanleg innanhúss því t.d. eru
launakjör hjúkrunarfræðinga ekki
á forræði Landspítalans.
„Húsnæði Bráðamóttöku ber
engan veginn þann fjölda sjúklinga
sem þar dvelja einatt og eru gerðar
alvarlegar athugasemdir við það í
skýrslunni.“ (EL)
Fjöldi sjúklinga liggur á göngum.
„Alltaf [er] verið að slökkva elda en
einnig að reyna að gera betur og
hlaupa hraðar. Oft bíða allt að 30
sjúklingar eftir innlögn, auk þess
sem margir dvelja í 50-60 klst. á
deildinni áður en þeir fá úrlausn
sinna mála.“ (EL)
Þegar kemur að algjörlega óhæfu
og háöldruðu húsnæði Landspítal-
ans sem er í raun rót alls vandans
þá er það heldur ekki á færi stjórnar
Landspítalans að byggja hús. Það er
Alþingi sem hefur vald til að veita
heimildir til að byggja hús og fjár-
magna það. Þar hefur Alþingi brugð-
ist alvarlega. Til að hægt hefði verið
að sinna sjúklingum Landspítalans
eins og þeim ber samkvæmt lögum og
þó ekki væri nema bara af mannúðar-
ástæðum þá hefði nýr Landspítali
átt að vera tekinn í notkun í síðasta
lagi árið 1985. Við ættum að vera að
byggja nýjan Landspítala í dag til að
leysa af hólmi þann frá árinu 1985.
„Ljóst er að hvorki húsnæði bráða-
móttöku né mönnun uppfyllir reglu-
gerð um faglegar lágmarkskröfur
nr. 786/2007 miðað við þá starfsemi
sem þar fer fram sem stendur. Þá er
ljóst að ýmis ákvæði um réttindi
sjúklinga skv. lögum nr. 74/1997 er
ekki hægt að uppfylla við núverandi
aðstæður.“ (EL)
Eigin reynsla greinarhöfundar sem er
svæfinga-og gjörgæslulæknir:
Fárveikur sjúklingur á Bráðamót-
töku þarf gjörgæsluvist en öll sex
gjörgæsluplássin í Fossvoginum eru
full og hin sjö á Hringbrautinni líka.
Þá verður á meðan að veita viðkom-
andi sjúklingi annars f lokks gjör-
gæsluþjónustu utan gjörgæslunnar
með þeirri áhættu sem því fylgir þ.e.
að hún skili ekki tilætluðum árangri.
Ekki sjaldan eru einn til þrír af þeim
sex sjúklingum sem liggja á gjörgæsl-
unni deildarfærir og þurfa því ekki
að vera á gjörgæslunni. Þeir komast
ekki á sína legudeild því þær eru
yfirfullar. Ástæðan er fyrst og fremst
skortur á hjúkrunarfræðingum. Það
vantar um 100 hjúkrunarfræðinga á
Landspítalann og Alþingi sem getur
leyst það gerir ekkert sem virkar.
Þess vegna getur orðið talsverð töf
á því að koma sjúklingum inn á
gjörgæslu meðan aðrar yfirfullar
legudeildir eru þvingaðar til að taka
við deildarfærum sjúklingum frá
gjörgæslu. Fráflæðisvandinn er líka
innanhúss.
Embætti landlæknis hefur gert
tvær úttektir á Landspítalanum og í
bæði skiptin fær Landspítalinn fall-
einkunn því sjúklingar hans fá ekki
þjónustu við hæfi. Sjúklingar liggja
á Bráðamóttökunni allt of lengi áður
en þeir komast á sérhæfðar deildir
Landspítalans og það eitt sér eykur
dánartíðni. Auk þess er húsnæði af
svo skornum skammti að ekki er
hægt að koma við sýkingavörnum
né að ræða við eða skoða sjúklinga
í einrúmi.
Því miður hefur framtíðarsýn
Alþingis gagnvart Landspítalanum
lengst af verið niðurskurður í mis-
miklum mæli. Að byggja nýjan
Landspítala 40 árum of seint og
skapa starfsstéttum þar svo slæm
vinnuskilyrði að hjúkrunarfræðing-
ar flýja og læknar eru hættir að sækja
um stöður hjá Landspítalanum eru
klár merki um ranga framtíðarsýn
Alþingis.
Til að Landspítalinn geti sinnt
mikið veikum einstaklingum sam-
kvæmt lögum og af mannúð þarf
tvennt til, fleiri hjúkrunarfræðinga
og bráðabirgðahúsnæði við bæði
gömlu húsin. Hvort tveggja núna
strax því sjúklingar Landspítalans
geta ekki beðið í 6-10 ár eftir nýjum
Landspítala eða betri mönnun
hjúkrunarfræðinga. Afleit vinnuað-
staða og mikil mannekla á Landspít-
alanum er vandamál sem Alþingi ber
að leysa því það er eingöngu Alþingi
sem hefur vald til þess. Alþingi verð-
ur að skipta um gír því annars mun
þetta ekki takast hjá okkur.
Landspítalinn er sífellt að slökkva elda
Á fundi Læknafélags Íslands með velferðarnefnd Alþingis í nóvember sl. var fjallað um
vinnuskipulag og álag á lækna sem
sinna bráðadeild Landspítalans.
Núverandi aðstæður eiga því ekki að
koma þingmönnum á óvart. Greint
var frá lýsingum lækna á skipulagi
starfseminnar og vinnuaðstæðum.
Fram kom m.a. að læknar hreyfi-
teymis bráðadeildar hafa ítrekað
reynt að vekja athygli stjórnenda
Landspítala á ástandinu, álaginu,
óviðunandi starfsaðstæðum og
þróun mála án viðhlítandi við-
bragða æðstu stjórnenda eða fram-
kvæmdastjórnar.
Meðal þess sem læknar gagn-
rýna er að mönnun sérfræðilækna í
almennum lyflækningum sem sinna
þessari þjónustu sé ófullnægjandi.
Á haustmánuðum 2019 sinntu níu
sérfræðingar í 5,8 stöðugildum á 21
rúma legudeild, auk þess dagdeild,
göngudeild, sýklalyfjagjöfum og
vaktþjónustu. Einn sérfræðingur
getur þurft að bera ábyrgð á með-
ferð 40-60 bráðveikra sjúklinga.
Ráðleggingar um mönnun lækna
m.t.t. vinnuálags og læknisþjónustu
segja að við þessar aðstæður þurfi
12 sérfræðinga í fullu starfi. Þekkt
er að of margir sjúklingar á hvern
lækni skapa hættu á að yfirsýn tap-
ist og að öryggi sjúklingsins sé ekki
lengur tryggt. Það virðist því miður
hafa komið á daginn og varað hefur
verið við yfirvofandi stórslysi. Þá
var á fundinum með velferðar-
nefnd einnig vakin athygli á því
að fram hefði komið að skipulag á
hjúkrunarþjónustu væri á köflum
stopult, starfsaðstaða ófullnægjandi
og mönnun kandídata og sérnáms-
lækna brigðul.
Of fáir læknar
Í skýrslu McKinsey um Landspítal-
ann frá 2016 var ein megin niður-
staðan sú að fjölga þyrfti sérfræði-
læknum. Það gæti leitt til skilvirkari
og öruggari ákvörðunartöku um
meðferð sjúklinga, fækkun legudaga
og þar með yrði dregið úr hjúkrunar-
þörf. Skemmst er frá því að segja að
svo virðist sem lítið hafi verið gert
með niðurstöður skýrslunnar sem
unnin var að beiðni Alþingis.
Aðstaðan á bráða- og móttöku-
deildum til að taka við núverandi
fjölda bráðveikra sjúklinga er löngu
sprungin og alls ófullnægjandi eins
og fram hefur komið í lýsingum
starfsfólks og sjúklinga sem þangað
hafa leitað að undanförnu. Er svo
komið að yfirlæknar og sérfræði-
læknar telja sig ekki lengur geta borið
ábyrgð á mistökum við meðferð
sjúklinga sem geta orðið við þessar
aðstæður. Á sama tíma hefur hjúkr-
unargeta sjúkrahússins verið sprengd
með hvatvísum og að því er virðist
stundum lítt ígrunduðum ákvörð-
unum um að spítalinn sinni nýjum
átaks- og sérverkefnum með óljósum
sparnaði fyrir samfélagið og allra síst
hagkvæmni og öryggi fyrir sjúklinga
þegar afleiðingarnar eru skoðaðar
heildrænt og í samhengi við áhrif á
aðra þjónustuþætti. Það kemur því
ekki á óvart að aðildarfélög LÍ starf-
andi á Landspítala hafi í ályktun í
byrjun ársins krafist að stjórnendur
og heilbrigðisyfirvöld axli ábyrgð á
þessum ákvörðunum og stefnu.
Áður hafa samtök lækna og
læknaráð kallað eftir skipun Land-
spítalastjórnar yfir sjúkrahúsið. Nú
þegar heilbrigðisráðherra leggur
fram frumvarp með breytingum á
Heilbrigðislögum og vill leggja niður
hlutverk læknaráðs og skilgreinda
faglega ábyrgð yfirlækna á læknis-
þjónustu sem undir þá heyrir er
áríðandi að ríkisstjórnin og Alþingi
í heild grípi í taumanna áður en í
frekara óefni er komið í heilbrigðis-
málum þjóðarinnar með alvarlega
skertri þjónustu við sjúklinga og
álagi á starfsfólk.
Skipulagsleysi bitnar á sjúklingum og læknum
Gunnar Skúli
Ármannsson
svæfinga- og
gjörgæslu-
læknir. Til að Landspítalinn geti
sinnt mikið veikum ein-
staklingum samkvæmt
lögum og af mannúð þarf
tvennt til, fleiri hjúkrunar-
fræðinga og bráðabirgða-
húsnæði við bæði gömlu
húsin. Hvort tveggja núna
strax því sjúklingar Land-
spítalans geta ekki beðið í
6-10 ár eftir nýjum Land-
spítala eða betri mönnun
hjúkrunarfræðinga.
Læknar telja sig ekki lengur
geta borið ábyrgð á mistök-
um við meðferð sjúklinga á
Landspítala
Reynir
Arngrímsson
formaður
Læknafélags
Íslands
1 4 . J A N Ú A R 2 0 2 0 Þ R I Ð J U D A G U R14 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð