Skessuhorn - 04.12.2019, Blaðsíða 25

MIÐVIKUDAGUR 4. DESEMBER 2019 25
Þriðjudaginn 26. nóvember síð-
astliðinn bauð Snorrastofa í Reyk-
holti upp á dagskrá, sem markaði
lok hins þverfaglega rannsóknar-
verkefnis, Reykholtsverkefnisins,
sem hófst fyrir tuttugu árum síð-
an. Yfirskriftin var „Reykholts-
verkefnið kvatt“ og hófst dag-
skráin með fyrirlestri Guðrún-
ar Sveinbjarnardóttur fornleifa-
fræðings þar sem hún kynnti ný-
útkomna bók sína; Reykholt í
ljósi fornleifanna. Í kjölfarið voru
pallborðsumræður um árang-
ur verkefnisins og framtíð sam-
bærilegra verkefna. Fluttu með-
limir pallborðsins stutta fyrir-
lestra og stjórnaði síðan Bjarni
Guðmundsson á Hvanneyri um-
ræðum. Þeir sem sátu í pallborði
auk Guðrúnar voru sagnfræðing-
arnir Helgi Þorláksson og Bene-
dikt Eyþórsson, Bergur Þorgeirs-
son, bókmenntafræðingur og for-
stöðumaður Snorrastofu, og Egill
Erlendsson landfræðingur.
Fjöldi fræðimanna hefur inn-
an ramma Reykholtsverkefn-
ins fjallað um þróun Reykholts í
Borgarfirði og hafa nokkrir þeirra
dregið fram hlutverk staðarins
í sókn Snorra Sturlusonar eft-
ir völdum og veraldlegum auði;
að uppbygging svokallaðs menn-
ingarlegs auðmagns hafi í raun
verið einn lykillinn að veraldleg-
um ávinningum Snorra. Og þetta
snýst ekki einvörðungu um elfingu
valds hér innanlands, heldur einn-
ig í alþjóðlegu samhengi, saman-
ber tengsl Snorra við norsku hirð-
ina.
Reykholt var á miðöldum bæði
kirkjumiðstöð og höfuðból ásamt
því að vera miðstöð ritmenn-
ingar og lærdóms. Staðurinn var
einnig heimili Snorra og að ein-
hverju leyti dvalarstaður Sturlu
Þórðarsonar, bróðursonar hans, í
æsku. Með Reykholtsverkefninu
var sköpuð sannfærandi mynd af
starfseminni í Reykholti, og þá
ekki hvað síst þeirri ritmenningu,
sem gert hefur staðinn jafn fræg-
an og raun ber vitni. Unnt var að
spyrja spurninga um eðli starf-
semi meintrar ritstofu með hlið-
sjón af húsaskipan, verklagi og
vísbendingum um aðferðafræði
eins og þær birtast í einstökum
handritum og bókmenntaverkum
og í samanburði á milli handrita
og handritsgerða tiltekinna verka.
Safetravel hefur tekið í notkun nýj-
ung í miðlun upplýsinga um ferða-
aðstæður. Nú er dregið úr flækju-
stigi með því að þurfa ekki lengur
að beina ferðamönnum á nokkra
staði til að afla sér upplýsinga um
veður og færð, en eitt nýtt Íslands-
kort á að auðvelda ferðamönnum
að sækja á því upplýsingar um t.d.
færð á vegum, vindhviður við fjöll,
aðstæður á ferðamannastöðum og
snjóflóðaspá, svo dæmi séu tek-
in. Skref er því stigið í að efla ör-
yggismál í landi þar sem aðstæður
breytast skjótt og allra veðra er von.
Aukin áhersla er nú lögð á rafræna
miðlun upplýsinga til ferðamanna.
Ráðuneyti ferðamála og Ferða-
málastofa hafa ákveðið að draga úr
stuðningi við rekstur upplýsinga-
miðstöðva, t.d. á landsbyggðinni,
en efla í stað þess miðlæga, raf-
ræna upplýsingagjöf. Af þeim sök-
um hefur t.d. verið ákveðið að loka
upplýsingamiðstöð ferðamanna í
Borgarnesi á næsta ári. Nýverið
var skrifað undir samkomulag þess
efnis að Landsbjörg fengi aukinn
stuðning til reksturs Savetravel og
fékk úthlutað um fjörutíu milljón-
um króna í þeim tilgangi.
mm
Nýlega kom út bók Snorrastofu:
Reykholt í ljósi fornleifanna, eft-
ir Guðrúnu Sveinbjarnardóttur
fornleifafræðing, sem leitt hef-
ur fornleifarannsóknir í Reyk-
holti um árabil. Bókin er saman-
tekt og yfirlit á íslensku yfir þess-
ar rannsóknir, en áður hafa kom-
ið út bækur á ensku um sama efni
báðar eftir Guðrúnu: Reykholt.
The Church Excavations (2016)
og Reykholt. Archaeological Inve-
stigations at a High Status Farm
in Western Iceland (2012).
Reykholt í Borgarfirði er meðal
mikilvægari sögustaða þjóðarinn-
ar og líklega best þekkt fyrir bú-
setu Snorra Sturlusonar þar á 13.
öld, en frásagnir af henni má með-
al annars finna í Sturlungasögu.
Staðurinn var þó orðinn stór-
býli og kirkjumiðstöð fyrir þann
tíma. Skipulegar fornleifarann-
sóknir voru stundaðar á bæjar- og
kirkjustæðinu um árabil í kring-
um síðustu aldamót. Í þessari bók
er greint frá niðurstöðum þessara
rannsókna sem höfundur stjórn-
aði, þar sem koma fram upplýsing-
ar um búsetu á staðnum og þróun
hennar frá upphafi. Leitast er við
að setja niður stöðurnar í víðara
sam hengi, bæði á Íslandi og ann-
ars staðar á Norður-Atlantshafs-
svæðinu.
Guðrún Sveinbjarnardóttir hef-
ur setið í rannsóknarstöðum við
Birmingham University, Univer-
sity College London, Þjóðminja-
safn Íslands og Snorrastofu, og
stundað kennslu við UCL, Há-
skóla Íslands og Cambridge Uni-
versity. Áður hafa m.a. komið út
eftir hana bækurnar Reykholt.
Archaeological Investigations at
a High Status Farm in Western
Ice land (2012) og Reykholt. The
Church Excavations (2016).
Bókin fæst hjá Snorrastofu
(snorrastofa@snorrastofa.is), Há-
skólaútgáfunni (ug@hi.is), Bók-
sölu stúdenta og víðar. mm/bþ
Guðrún Sveinbjarnardóttir fornleifafræðingur.
Reykholt í ljósi fornleifanna
er ný bók eftir Guðrúnu
Skjáskot af Íslandskorti
28. nóvember sem sýnir
færð á vegum.
Eitt kort miðlar upplýsingum
um ferðaaðstæður
Dagskrá þar sem Reykholtsverkefnið var kvatt
Svipmynd af umfangsmiklum fornleifarannsóknum í Reykholti. Myndin er frá
2002. Ljósm. Björn Húnbogi Sveinsson.
Bjarni Guðmundsson stýrði pallborðsumræðum. Ljósm. bþ.
Talið er að hið sama sé hægt að
gera á öðrum íslenskum ritmenn-
ingarstöðum og hefur að frum-
kvæði Snorrastofu tekist með
stuðningi þriggja ráðuneyta að fjár-
magna slík verkefni með 175 millj.
kr. framlagi, sem deilast munu á
fimm ár. Mun Snorrastofa annast
daglega umsýslu verkefnisins.
Það er mat margra, að nauð-
synlegt sé að varðveita, rannsaka
og miðla enn betur en gert hefur
verið menningarsögu og -minjum
þeirra staða og ritstofa á Íslandi
þar sem ritmenning blómstraði á
miðöldum. Og með því að setja
ritmenningu íslenskra miðalda í
brennipunkt skapast nýtt sjónar-
horn á fræði- og fornleifarann-
sóknir, sem lýtur að samanburði
á niðurstöðum frá hverjum stað
fyrir sig. Jörðin geymir vissu-
lega svör við mörgum spurning-
um sem tengjast hverjum stað, en
þess er að vænta að með saman-
burði á bókmennta-, menningar-
sögu- og fornleifarannsóknum
staðanna megi fá skýrari heildar-
mynd af því tengslaneti og menn-
ingarlandslagi sem þróaðist á því
tímabili sem ritstofurnar voru
starfandi.
Fornleifarannsóknir eru góð-
ur upphafspunktur þverfaglegra
rannsókna á ritmenningarstöðum.
Slíkar rannsóknir voru upphafið í
Reykholti og skiluðu ómetan-
legum upplýsingum um bygg-
ingu staðar og kirkju og athafna-
semi ábúenda, ekki síst á tímum
Snorra. Bergur Þorgeirsson.