Fréttablaðið - 14.12.2019, Qupperneq 36

Stefán Hrafn Magnússon hreindýrabóndi er stadd-ur í Reykjavík að útrétta. Hann ætlar að gefa Þjóðar-bókhlöðunni dagbækur sínar um lífið á Grænlandi
seinna þennan dag.
Honum finnst ekki endilega gott
að sitja á kaffihúsum borgarinnar.
Kliðurinn finnst honum óþægi-
legur, hann er orðinn vanur lág-
stemmdara andrúmslofti á Græn-
landi.
„Það kemur sér vel að vera með
skaddaða heyrn í Reykjavík,“ segir
hann kíminn. Hann hefur þó fundið
sér fundarstað sem honum líkar vel.
Gráa köttinn á Hverfisgötu þar sem
hann fær sér vel útilátinn hádegis-
verð á meðan hann rifjar upp fyrstu
ferðina til Grænlands og ýmsar
svaðilfarir yfir ævi sína.
Stakk af fimmtán ára
Stefán var aðeins fimmtán ára gam-
all þegar hann fór fyrst til Græn-
lands í óleyfi. Hann skrifaði móður
sinni kveðjubréf og keypti sér far-
miða út til Narsaq og fór þaðan með
bát til bæjarins Qaqortoq. Hann
fannst eftir þriggja daga dvöl á land-
inu og sneri aftur heim til Íslands.
En eitthvað var breytt innra með
honum og hann hafði sterka löngun
til að snúa aftur. Og fékk með leyfi
móður sinnar að snúa aftur strax ári
seinna.
Hvernig var umhorfs á Grænlandi
þegar þú fórst þangað fyrst, það
hefur auðvitað margt breyst?
„Það fyrsta sem ég tók eftir voru
selrifin sem voru hangandi utan
á mörgum húsum í bænum til að
þurrka kjötið. Þetta sér maður ekki
í dag. Þá var hafísinn fastur við land
og veiðimenn fóru út á ísinn, veiddu
seli og gerðu að aflanum. Nú gerist
það varla að ísinn sé fastur við land.
Það sem ég man líka eftir var hvað
aðbúnaður fólks var frumstæður og
sum heimili höfðu ekki vatn. Þetta
var gjörólíkt lífinu á Íslandi.
Ég fann fyrir sterkri frelsistil-
finningu á Grænlandi, þar var allt
svo opið og aðgangur fólks að stór-
brotinni náttúru frjáls. Ég var mikið
náttúrubarn og hafði sterka þörf
fyrir að vera úti og tengjast nátt-
úrunni. Á Grænlandi voru engar
hömlur. Á Íslandi þurfti að borga
stórfé fyrir að veiða silung eða lax
í á. En á Grænlandi geta allir fengið
að veiða, það er að vísu svolítið
dýrt fyrir ferðamenn því þeir þurfa
að kaupa þjónustu í kringum veið-
arnar. Almannarétturinn er þann-
ig að Grænlendingar hafa aðgang að
náttúrunni án endurgjalds.
Unga fólkið færir von
Það hefur svo ótalmargt breyst.
Þú sérð hvergi selrifin hanga úti
á húsum til þerris. Ekki nema í
fáeinum þorpum í þeim tilgangi
að halda í hefðina. Þá eru selveiðar
stundaðar frá hraðbátum með 200
hestöf lum og kajakróðurinn er
meira sport, kajakróðrafélag Græn-
lands er til sem hefur verkstæði til
umráða og þar getur fólk lært að
smíða sér hefðbundinn kajak.
Mannlífið hefur líka tekið stór-
felldum breytingum og mataræð-
ið. Unga fólkið á Grænlandi hefur
fitnað eins og á Íslandi. En áður fyrr,
það var mjög sjaldgæft að sjá feitan
ungling. Nú borðar unga fólkið
pítsur og hamborgara eins og víð-
ast hvar annars staðar og það þarf
að hafa fyrir því að halda í matar-
hefðir eldri kynslóða.
Unga kynslóðin er hins vegar von
Grænlands. Hún er vel menntuð og
hefur aðra sýn á lífið. Þau geta búið
til önnur tækifæri þegar náttúran
breytist og atvinnuvegirnir með.“
Stefán er fráskilinn og á tvö
börn. Uppkominn son og dóttur
sem stundar nám í menntaskóla á
Grænlandi.
„Strákurinn minn er 22 ára og
hann er á sjó hjá Arctic Prime Brim
á togara. Hann hefur verið á togara
í fjögur ár en er búinn að átta sig á
því að það sé kannski góð hugmynd
að fara í skóla. Hann ætlar í mennta-
skóla í haust og ég held að það sé góð
ákvörðun. Dóttir mín komst inn á
verslunarbraut menntaskólans í
Qaqortoq sem er skólabær Suður-
Grænlands. Þegar ég kom í þann bæ
fyrst sem ungur maður þá var þar
bara barnaskóli og ekkert annað. En
nú er þetta orðið mikið fræðasam-
félag. Þar er menntaskóli, verslunar-
skóli og einnig undirbúningsskóli
fyrir þá sem hafa f losnað upp úr
námi. Í bænum eru f leiri hundruð
nemendur frá öllu Grænlandi og
stunda nám. Ég er afskaplega stoltur
af báðum börnum mínum.
Það hefur fleira breyst. Síðustu ár
hefur ferðamannaiðnaðurinn hald-
ið innreið sína á Grænlandi. Mér
hefur fundist það hafa góð áhrif á líf
fólks. Hjá mér hefur áherslan færst
frá bústörfum yfir í ferðaþjónustu.
Hjörðin mín fær að vera á lífi.“
Er meiri sátt í því?
„Já, það er það. Og treystir grund-
völl fólks. Ég hafði ekki hugsað mér
að fara út í ferðaþjónustu, það bara
gerðist svona smám saman.“
Rautt gat í snjónum
Stefán er með stórt ör í andlitinu
sem liggur undir neðri vör.
Hvað gerðist?
„Þetta var eitt af mörgum slysum
sem ég hef lent í. Þetta var snemma
vors árið 1989 og ég var að smala
hreindýrum og fara með þau af
vetrarlandi yfir á sumarlandið. Ég
var á vélsleða og horfði til hliðar á
hjörðina meðan ég keyrði. Það var
skýjað og ég sá því ekki alltaf vel til.
Það var alhvíta.
Og þar sem ég horfði á hreindýra-
hjörðina sem var á leið niður hlíðina
mér á vinstri hönd fór ég fram af
klettavegg og var allt í einu í lausu
lofti. Vélsleðinn flaug á undan mér
og ég skall svo niður á hann, beint
á skerminn sem skarst í hökuna.
Ég veit ekki hvað ég lá lengi í roti
en ég vaknaði og horfði á rautt gat
ofan í snjóinn. Ég fann svo að ég gat
stungið tungunni í gegn. Svo tók
ég snjó og þurrkaði svolítið blóðið
af mér. Sem betur fer var sleðinn
ekki ónýtur. Hann hafði stungist á
kaf en mér tókst að grafa hann upp
og starta honum. Ég var í 40 kíló-
metra fjarlægð frá næsta þorpi og
ók þangað yfir ísilagðan fjörð. Þetta
var á þeim tíma sem voru kaldir
vetur. Það hefði ég ekki getað gert í
dag, því það frystir ekki lengur yfir
fjörðinn. Ljósmóðirin í þorpinu
saumaði saman sárið og þetta greri
f ljótt.“
Og ég veit að þú hefur nú lent í
f leiri slysum, hreyfa þau ekkert við
þér?
„Ég krassaði einu sinni niður með
þyrlu og stútaði henni en labbaði
alheill út úr brakinu. Þá sagði kær-
astan mín við mig að ég þyrfti að
sækja mér áfallahjálp. Mér fannst ég
ekki þurfa þess, því það var allt í lagi
með mig. Ég talaði við eiginmann
sálfræðingsins og hann sagði bara
nei, nei, drekktu bara eina flösku af
brennivíni.“
Já, er það ekki bara misjafnt hvað
Trump,
kúrekar og
kósakkar
Ævi Stefáns Hrafns Magnúsarsonar hrein-
dýrabónda hefur verið ævintýri líkust.
Hann hefur búið um þrjá áratugi vestast á
Suður-Grænlandi á bújörðinni Isortoq og
því fengið að upplifa ótrúlegar breytingar
sem hafa orðið á náttúru og lífi í landinu.
„Hér á Suður-Grænlandi eru talin vera um 60 prósent náttúruauðlinda heimsins af sjaldgæfum málmum sem eru notaðir til að búa til snjallsíma,“ segir Stefán. FRÉTTABLAÐIÐ/SIGTRYGGUR ARI
EF ÞÚ ERT MEÐ TILLÖGU
OG ÞÉR MÆTIR ÞÖGN, ÞÁ
VEISTU AÐ ÞÚ ÞARFT AÐ
FÆRA BETRI RÖK FYRIR
MÁLI ÞÍNU EÐA ÞÚ HEFUR
TAPAÐ BARÁTTUNNI.
Kristjana Björg
Guðbrandsdóttir
kristjana@frettabladid.is
1 4 . D E S E M B E R 2 0 1 9 L A U G A R D A G U R32 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð