Fréttablaðið - 14.12.2019, Blaðsíða 38

Í ævi sögu Stefáns, Isortoq – Stefán hrein dýra bóndi,
eft ir Svövu Jóns dótt ur er að finna lifandi frásagnir sem
byggðar eru á minningum hans og dagbókarskrifum.
Hér er gripið niður í kaflann: Veiðisögur og segir frá létt-
ustu veiðiferð sem Stefán hefur nokkurn tímann farið í.
Ég hafði mikinn áhuga á alls konar veiðimennsku fyrir
mörgum árum síðan en núna finnst mér skemmtilegra
að upplifa náttúruna og eins legg ég áherslu á að borða
hollan mat upprunninn í náttúrunni. Ég vil helst vera
vinur hreindýranna og þau dýr sem ég verð að af lífa eru
þau sem koma til slátrunar þegar ég smala þeim saman.
Ef ekki er slátrað eða veitt úr hjörðinni þá fjölgar dýrunum
það hratt að þau éta sig út úr sínu eigin húsi og ef úlfar eða
önnur rándýr eru ekki til staðar að viðhalda þessu jafn-
vægi þá verðum við mennirnir að sjá um það.
Þegar ég var í Alaska skaut ég einu sinni elgskálf þegar
mig langaði að skjóta mér elg í soðið. Ég ætlaði að fara að
taka innan úr kálfinum og gera að honum þegar mamm-
an kom og ætlaði að hjóla í mig. Ég hafði komið snörunni
minni á kálfinn og var búinn að binda hann við dragkrók-
inn á vélsleðanum og dró hann í burtu. Það var svo skrýtið
að elgsmóðirin skildi það ekki þegar ég gerði það. Hún var
ennþá að gá í snjónum í kring þar sem kálfurinn hafði fall-
ið. Það var hálfsorglegt að sjá það þegar hún var að leita
að honum. Ég dró elginn alveg heim í tjaldbúðir og gerði
svo að honum þar. Þetta sýnir bara hvað móðurástin getur
verið sterk líka hjá dýrunum. Það var eins
og hún sæi illa eða treysti ekki á sjónina.
Hún reyndi aldrei að fylgja mér eftir þegar
ég dró kálfinn í burtu á vélsleðanum. Þetta
er hálf leiðinleg saga finnst mér.
Við skjótum stundum hreindýr á víða-
vangi til matar og þá fer maður á þessar
svokölluðu veiðar. Í eitt skiptið sigldi ég
bátnum eftir fjörðunum og var einn á
ferð. Svo kom ég á stað þar sem hafði verið
byggð í fyrndinni þar sem eru gamlar rúst-
ir og tóftir af Eskimóaþorpi - það voru ein
20 hús þar og eru tóftirnar mjög grænar
og grónar eftir mannvistina en hreindýrin
sækja oft á svona staði snemmsumars
því þar grænkar snemma. Ég labbaði
upp í eina tóftina þar sem var gott útsýni
inn eftir dalnum og fór að kíkja. Þá sá ég
hreindýr á beit í um kílómeters fjarlægð
sem þokaðist hægt í áttina til mín. Færið
var of langt og ég fór að hugsa um að þar sem hreindýrið
gekk svo hægt yrði ég sennilega að bíða þarna í um hálf-
tíma áður en það kæmi í færi. Landfræðilegar aðstæður
voru ekki þannig að þær biðu upp á að ég myndi færa
mig. Svo vildi ég líka fá dýrið nær ströndinni svo ég þyrfti
ekki að bera það eins langt niður í bát.
Ég lagðist niður í tóftirnar og ákvað að fá
mér smáblund og hafði riffilinn hlaðinn
við hliðina á mér. Ég sofnaði og svo vakn-
aði ég allt í einu þar sem ég lá í grasinu
ofan í tóftinni og var svona að spá og
átta mig á því hvar ég væri. Fyrst hélt ég
að ég væri í rúminu mínu heima hjá mér
en svo opnaði ég augun og sá að það var
gras í kringum mig og fann flugur vera að
stinga mig. Þá stóð hreindýrið uppi á tóft-
arveggnum en það sá mig ekki. Ég horfði
bara upp undir kjálkann á því. Þá lyfti ég
hlaupinu á riff linum mjög varlega, setti
það undir kjálkann á dýrinu og hleypti
af. Þetta var náttúrlega heilaskot og dýrið
datt beint ofan á mig. Ég ætlaði aldrei að
komast undan því en þetta var stór tarf-
ur. Ég var alblóðugur á skrokknum eftir
dýrið. Þegar ég komst undan því gerði
ég að því, tók innan úr því og dró svo kjötið niður í bát og
sigldi heim. Þetta er léttasta veiðiferð sem ég hef nokkurn
tímann farið í.
fólk upplifir sem áfall? Sumir geta
líklega hrapað í þyrlum en upplifa
kannski frekar áfall ef þeim gengur
illa í ástum eða samskiptum?
„Já, það er kannski einstaklings-
bundið hvernig og hvort fólk upp-
lifi áfall, það getur komið fram í
ýmsum myndum. En aðallega er
það egóið sem verður fyrir áfalli
þegar maður klaufast.“
Góð auglýsing fyrir Grænland
Þessar breytingar sem þú sérð að eru
að verða á náttúrunni á Grænlandi,
hvaða þýðingu heldur þú að þær
muni hafa fyrir samfélagið?
„Sumir segja að það sé náttúran
sem sé meiri áhrifavaldur í þessum
breytingum en við mennirnir. Ég
hef meiri trú á því sem veðurfræð-
ingar segja um þessar breytingar en
aðrir sem vilja hafa á þeim skoðun.
Það er alveg öruggt að við erum á
hlýindaskeiði núna og að stjórnvöld
eru mjög sein að taka við sér. En best
er að vera vakandi vegna náttúru og
umhverfisverndar og það má alveg
breyta aðeins hugmyndafræði um
verðmætasköpun mannkyns.
Það vakti mikla athygli þegar
Trump Bandaríkjaforseti lýsti yfir
áhuga sínum á því að kaupa Græn-
land fyrr á árinu. Þetta var besta
auglýsing sem Grænland hefur
fengið. Nú vita allir Bandaríkja-
menn hvar Grænland er. Þetta er
fáfróðasta þjóð veraldar, bara 10
prósent af þeim eru með vegabréf
og það er bara alveg nóg. Það eru
35 milljónir og það verður auðvelt
fyrir okkur að markaðssetja Græn-
land fyrir þeim sem ferðamanna-
stað. Bandaríkjamenn sem koma
sem ferðamenn til Grænlands eru
oftar en ekki veiðimenn. Þeir kunna
að meta frelsið hér og finna sig í
gamalkunnu hlutverki kúreka. Það
eiga þeir sameiginlegt með Rússum.
Hetjuna sem ríður flottum hesti inn
í sólarlagið. Í Bandaríkjunum er það
kúrekinn á sléttunni og í Rússlandi
er það kósakkinn á steppunni.
Mikilvægi landfræðilegrar legu
Grænlands hefur færst í vöxt með
bráðnun hafíssins á norðurheim-
skauti og opnun siglingaleiða. Bæði
Rússar og Kínverjar eru áhugasamir
um þetta og ég tel að þetta gæti
snúist í valdabaráttu um auðlindir
landsins. Hér á Suður-Grænlandi
eru talin vera um 60 prósent nátt-
úruauðlinda heimsins af sjald-
gæfum málmum sem eru notaðir
til að búa til snjallsíma. Kínverjar
sitja líka á svipuðum auðlindum
en í minna magni. Um þetta gætu
næstu stríð okkar tíma snúist. Um
viðskipti og náttúruauðlindir,“ segir
Stefán.
„Það eru miklar breytingar fram
undan hjá Grænlendingum og
kvótamálin stefna í óefni. Það er
fullt af trillukörlum á Grænlandi
sem margir hverjir eru skuldsettir.
Svo það er líka mikill þrýstingur á
stjórnvöld að halda veiðum opnum.
En vísindamenn halda uppi varn-
aðarorðum því þetta getur ekki
gengið svona lengur. Stjórnvöld
eru svifasein í að byggja upp nýjar
atvinnugreinar en ég bind vonir
við ungu kynslóðina á Grænlandi.
Menntuð ung kynslóð mun koma
með lausnir.“
Þorramatur á Þorláksmessu
Hvernig er hefðbundinn jólamatur
á Grænlandi?
„Hann samanstendur af fjórum
eða fimm réttum. Rjúpa er aðal-
rétturinn hjá mörgum Græn-
lendingum. Þær eru smjörsteiktar
í potti og búin til sveppasósa með.
Við tínum villta sveppi í sósuna því
í birkifjalldrapanum vaxa fínustu
kantarellur. Þá eru margir með
hreindýr í matinn eða snæhéra sem
bragðast líkt og rjúpan. Og á Suður-
Grænlandi er lambasteik vinsæll
jólamatur.
Á Þorláksmessu eða í hádeginu
á aðfangadag er oft borðaður eins
konar þorramatur. Þurrkað selkjöt,
hvalkjöt með spiki á, siginn fiskur,
harðfiskur eða þurrkuð loðna.
Svo er það ætihvönnin, þeir nota
hana mjög mikið og nota hana sem
grænmeti með mat, á svipaðan hátt
og aðrar þjóðir nota sellerí. Það
tekur suma tíma að venjast þessu,
en ég er mjög hrifinn.“
Þögnin er þýðingarmikil
Að hvaða leyti eru Grænlendingar
ólíkir okkur Íslendingum?
„Grænlendingar eru kyrrlátir. Það
eru Íslendingar alls ekki. Það kepp-
ast allir við að tala og á kaffihúsum
þá heyrir þú ekki mannsins mál. En
ef þú færir á grænlenskt kaffihús þá
finnur þú strax muninn. Fólk ræðir
saman í lágum hljóðum og er ekki
mikið að trufla umhverfi sitt. En þú
skalt ekki vanmeta Grænlending
þótt hann sé þögull. Það getur legið
djúpt og mikið á bak við.
Þeir eru líka bæði skynsamir og
nægjusamir. Þegar það koma Græn-
lendingar til mín í vinnu þá koma
þeir aðeins með helstu nauðsynjar í
einni tösku og kannski stígvél. Aðrir
koma með heilmikinn farangur,“
segir Stefán og brosir breitt.
„Þeir eru góðar sálir og þeir eru
átakafælnir. Og aftur að þögninni
því hún getur þýtt svo mikið. Ef þú
ert á fundi um eitthvað mikilvægt
málefni í grænlensku samfélagi og
einhver er ósammála, þá er mjög
líklegt að hann segi ekki neitt
heldur sitji og hlusti. En svo þegar
fundurinn er búinn kemur hann sér
snöggt að kjarna málsins. Þannig að
ef þú ert með tillögu og þér mætir
þögn þá veistu að þú þarft að færa
betri rök fyrir máli þínu eða þú
hefur tapað baráttunni.“
Stefán segir meiri sátt fylgja því að sinna ferðaþjónustu. Hjörðin hans fái að vera á lífi.
Umfangsmiklar
breytingar hafa
orðið á mannlífi
og náttúru á
Grænlandi.
I S O R T O Q
Stefán hreindýrabóndi
Svava Jónsdótt i r
Ævi Stefáns Hrafns Magnússonar er ævintýri líkust.
Hann var alltaf í sveitinni fyrir vestan á sumrin.
Hann vildi verða bóndi og á unglingsárunum hafði
hann meiri áhuga á pólförum og landkönnuðum
heldur en popptónlist. Hann fór til Grænlands 15
ára gamall, hann útskrifaðist sem búfræðingur, vann
við hreindýrasmölun hjá Sömum í Noregi, lærði
hreindýrarækt í Svíþjóð, hann kenndi hreindýrarækt
í Alaska og tók flugmannspróf í Kanada. Hann fór
að vinna með grænlenska hreindýrabóndanum Ole
og hóf samstarf við hann og hefur verið í rúm 30 ár
hreindýrabó di á jörðinni Isortoq á Suður-Grænlandi
þar sem Grænlandsjökull er í næsta nágrenni. Þetta
hafa verið áskoranir í gegnum árin. Stefán togaði mann
og vélsleða með tengivagni me handaflinu upp úr
ísilögðu vatni sem skemmdi á honum bakið. Hann skaut
björn og sér eftir því. Loftslagsbreytingar hafa haft
áhrif á reksturinn. Lax-á byggði í samvinnu við Stefán
glæsilegar veiðibúðir á landinu sem hann hefur til
umráða en veiðimenn víða að úr heiminum dvelja þar
við hreindýraveiði og silungsveiði.
S IMLA
IS
O
R
T
O
Q
S
te
fá
n
h
re
in
d
ý
ra
b
ó
n
d
i
S
v
a
v
a
Jó
n
sd
ó
ttir
ÉG KRASSAÐI EINU SINNI
NIÐUR MEÐ ÞYRLU OG
STÚTAÐI HENNI EN
LABBAÐI ALHEILL ÚT
ÚR BRAKINU.
Stefán Hrafn og Jorgen Jónsson hreindýrabændur í viðtali við rússneska sjónvarpsstöð.
Hreindýr
fóðruð, þessi
mynd er tekin í
Síberíu.
1 4 . D E S E M B E R 2 0 1 9 L A U G A R D A G U R34 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð