Hugur og hönd - 01.06.1974, Síða 9

gerð, 27 sm á hæð, nema tveir gagnstæðir stafir með
eyrum eru hærri, 33 sm í þvermál við botn en dregst að
sér upp eftir, með einni trégjörð efst, en tveimur járn-
gjörðum yngri neðar. Hann á að vera frá tíð séra Snorra
og fylgir honum svofelld saga:
„Einhverju sinni kom gestur að Iíúsafelli og baðst gist-
ingar. Séra Snorri var í embættisferð, en húsfreyja lét
gistinguna fala. Yetur var og sat fólk við vökuvinnu. Svo
sem venja var, var gestinum fengið verk að halda á. Var
það efni í kerald (þ. e. stafaílát). Lauk gesturinn við að
smiða keraldið og sváfu menn af um nóttina. En að morgni
fór gesturinn. Þegar séra Snorri kom heim sá hann keraldið
og lét svo um mælt að þetta hefði enginn annar en Fjalla-
Eyvindur smíðað. Var það orð að sönnu“.
Fjórði hluturinn er svo ausa úr birki, sem talið er úr
Húsafellsskógi, með kringlóttri skál og laglega bogadregnu
skafti með nefi á enda, 34,5 sm að lengd, snoturlega smíð-
uð, en á marga sína líka. Þessa ausu eignaðist Haraldur
Ólafsson bankaritari, fékk hana hjá séra Magnúsi Þor-
steinssyni frá Húsafelli, en gaf hana Þjóðminjasafni Is-
lands á aldarafmæli þess 1963. Kvað hann þá sögn fylgja
henni að Fjalla-Eyvindur hefði smíðað hana og bar fyrir
því séra Magnús, sem langt mundi aftur.
Skyldi það nú vera satt og rétt að Fjalla-Eyvindur hafi
búið til þessa hluti sem honum eru eignaðir? Slíkt verður
ekki með nokkru móti fullyrt. Auðsær þjóðsagnablær er
á sögunni um dallinn frá Húsafelli, en á hitt er þó að
líta, að sama ættin hefur lengi búið þar, og hér er ekki
um margra kynslóða bil að ræða. Séra Snorri er talinn
hafa verið sakamönnum innan handar á stundum, en það
er tvíbent í þessu sambandi, gæti hvort. heldur sem er
verið bending um að sagan sé sönn eða þá verið orsök
þess að hún varð til. Við þetta verður að sitja, enda er
dallurinn í rauninni lítið sérmerkilegur nema fyrir söguna.
Þjóðsögubragð er einnig af sögunni um tágaköi'fu Þjóð-
minjasafnsins, en Sigríður á Nautabúi hefur munað aftur
undir daga Eyvindar, fædd nálægt 1780, svo að þess
vegna gæti sagan vel verið sönn. Og ekkert er þjóðsögulegt
við söguna af körfunni í Glaumbæjarsafni og ekki heldur
neitt ósennilcgt, nema þá ef vera skyldi það, að gera verður
ráð fyrir að tágakarfa geti legið í hraunholu uppi á Ilvera-
völlum nokkurn veginn heil í nokkuð á aðra öld. Um það
skal ekki dæmt hér, en vel má vera að það sé hugsanlegt.
Hvernig sem öllu þessu er velt fram og aftur verður
aldrei með vissu vitað hvort þessir hlutir eru í raun og
veru handaverk Fjalla-Eyvindar. Ekki er hægt að sanna
að þeir séu það. En ekki er heldur hægt að sanna að þeir
séu það ekki. Þeir gætu vel verið verk hans, eins og sög-
urnar segja. Það er ekkert alvarleg sjálfsblekking að
trúa því.
Skemmtilegt er að þessir hlutir Fjalla-Eyvindar eru
fulltrúar fyrir þrenns konar iðju fyrri tíðar, tágavinnu,
ílátasmíð og tréskurð. Yfir þeim hvílir hinn saklausi þokki,
sem heimafengin efni, handbragð aldanna og þátttaka í
lífsstríði mannanna Ijá hversdagshlutum vélleysualdar. I
einfaldleik sínum segja þeir hugtæka sögu, og þeir eru
fallegir eins og andlit á vel heppnuðu gamalmenni. Tága-
körfurnar eru mestrar athygli verðar. Þær eru með sér-
kennilegu og hlutfallagóðu lagi, og handbragðið er með
því allra bezta sem gerist. Það er reyndar ákaflega senni-
legt að Eyvindur hafi kunnað vel að gera körfur. Efnið
í þær var fyrst og fremst grávíðistágar, ræturnar af grá-
víðinum, sem geta orðið mjög langar. Þær voru efni, sem
fjallabúum var víða tiltækt, líklega það eina sem þeir
áttu að minnsta kosti eins greiðan aðgang að og byggða-
fólk. Slíkum rótum söfnuðu smalar oft upp til heiða. Og
í sögnum um Fjalla-Eyvind eru það einmitt tágakörfur
sem mest eru kallaðar til vitnis um hagleik hans. Sjálfsagt
getur hagvirkur maður gengið svo frá þéttriðinni körfu
að hún sé nokkurn veginn vatnsheld, einkum ef hann í
ofanálag smyr hana einhveju þéttiefni, tólg eða öðru.
Og er þá komið að því sem athyglisverðast er um
þessa hluti. Þeir vekja til umhugsunar um líf fjallabúans.
Iívernig er unnt að lifa á fjöllum uppi, kannski árum
saman, eins og Eyvindur og Halla gerðu? Sagt er að Ey-
vindur hafi oft átt sér einhverja hjálparmenn í byggðum,
Jón bróður sinn í Skipholti og fleiri. í því er nokkur skýr-
ing, en ekki öll. Oft hafa þau orðið að draga frarn lífið á
því sem þeim tókst að afla. Matvælin voru að rnestu
kindur og hestar sem þau gripu á afréttum, en einnig allt
HUGUR OG HÖND
9