Hugur og hönd - 01.06.1984, Page 10

Úr baðstofu í Eyjafirði 1898. Bœr óþekktur. Ljósm. : Johannes Klein. Nationalmuseet í Kaupmannahöfn.
prjón
Ekki er með öllu ljóst hvenær íslendingar lærðu þá list að
prjóna, hvernig hún barst og með hverjum. Þó er talið lík-
legast að þeir hafi lært að prjóna af Englendingum eða
Þjóðverjum á 16. öld. En eftir að prjónið berst til íslands
virðist það hafa breiðst ört út um landið, enda prjónið bæði
einfaldara og auðlærðara en vefnaðurinn. Vegna lítillar
fyrirferðar prjónsins gátu jafnvel fátækustu bændur notfært
sér þessa auðveldu leið til fatagerðar, þ. e. ef þeir þá áttu
ullartásu. Prjónið varð því fljótlega aðaluppistaðan í út-
flutningi landsmanna og klæddi þjóðina næstu aldir.
Ullarvinnan var aðaliðja fólks í skammdegismyrkrinu.
Fyrir ullina, unna og óunna, var hægt að kaupa helstu nauð-
þurftir til lífsviðurværis. Sá bóndi, sem fáar eða engar
kindur átti var hjálparvana.
Þeir sem vel eru þar efnum búnir, hafa að vísu nokkrar
kindur og láta tæta úr ullinni í fatnað handa heimafólki
og vaðmál, sokka og vettlinga til sölu. En fátæklingarnir,
sem enga ull eiga og ekki heldur tólg eða lýsi til ljósa í
vetrarmyrkrinu verða því að sofa mestan hluta vetrarins.
(Eggert Ólafsson og Bjarni Pálsson f. h., bls. 262.)
Heimilin þurftu á vinnukrafti að halda við heyvinnuna,
en á vetrum þurfti að nýta þennan vinnukraft og var þá
gripið til tóvinnunnar. Var ullin unnin til heimilisnota,
prjónað úr henni á hendur og fætur, svo og nærföt og peys-
ur. Einnig var unnið vaðmál til dúkagerðar, en það lagðist
að mestu niður eftir að farið var að flytja inn erlenda vefn-
aðarvöru. Það sem umfram var af prjónuðum flíkum og ull
var farið með í kaupstaðinn.
Eftir að féð var rúið á vorin var ullin þvegin og breidd til
þerris. Sú ull, sem heppilegust var til tóskapar tekin frá. Ef
bandið átti að vera gott þá var togið tekið ofan af og hært og
þelið táið vandlega. Upp úr veturnóttum var ullin kembd og
spunnin. Mátti þá prjóna eða vefa úr ullinni eins og hvern
lysti.
Fólkið þurfti að skila vissri ákvæðisvinnu, og var henni
oft ekki lokið meðan birtu naut við. Ákvæðisverk iðinnar
vinnukonu var að prjóna eina alsokka á dag eða kemba og
spinna í einn sokk og prjóna hann. Þegar prjóna átti peysur
eða stór stykki, prjónuðu tveir og tveir saman peysubolina
og þótti gott dagsverk að ljúka því.
Allir prjónuðu, konur jafnt sem karlar og börnin líka.
Aldrei var setið auðum höndum, en hver stund og staður
notuð til þess að grípa í prjónana. Konurnar prjónuðu yfir
pottunum í eldhúsinu og stúlkurnar í ígripum frá tóvinn-
10
HUGUR OG HÖND