Bændablaðið - 20.10.2016, Qupperneq 42

42 Bændablaðið | Fimmtudagur 20. október 2016
Í hinum heillandi heimi
gamalla dráttarvéla leyn-
inst ýmislegt fróðlegt
þegar vel er að gáð.
Á gullöld lítilla drátt-
arvélaramleiðenda voru
framleiddir traktorar út um
allar koppagrundir. Að þessu
sinni verður sagt frá fjórum
sem framleiddar voru í
Ástralíu snemma á og um
miðja síðustu öld.
Jelbart
Bræðurnir Frank og George
Jelbart stofnuðu saman vélaverk-
stæði í Victoríufylki ári 1911 og
þar settu þeir saman fyrstu spengi-
vélina í Ástralíu. Þremur árum
seinna settu þeir hjól undir vél-
ina og útkoman var fyrsti Jelbart
traktorinn. Sú týpa var í fram-
leiðslu í megindráttum óbreytt til
1926 en þá lenti fyrirtækið
í fjárhagserfiðleikum og fór
á hliðina.
Ronaldson Tippett
Árið 1905 gekk Jack Tippett
til liðs við Ronaldson-
bræður sem tveimur árum
fyrr höfðu hafið fram-
leiðslu á jarðvinnsluvélum.
Í samvinnu hönnuðu þeir
og framleiddu sprengivél
sem varð talsvert vinsæl og
1920 höfðu þeir selt rúmlega 4000
slíkar. Félagið reyndi fyrir sér með
framleiðslu á dráttarvélum 1910
en tókst ekki ætlunarverkið. 1920
sendi það frá sér dráttarvélar sem
kallaðist Super Drive. Til að byrja
með keyptu þeir vélarnar í traktor-
ana frá öðrum en ekki leið á löngu
þar til fyrirtækið framleiddi þær
sjálft.
Vegna framleiðslu fyrir her-
inn óx framleiðsla fyrirtækisins
mikið á árum seinni heimsstyrj-
aldarinnar og í lok hennar var
Ronaldson Tippett einn stærsti
vélaframleiðandinn í Ástralíu.
Dráttarvélaframleiðslu fyrirtæk-
isins var hætt í lok fjórða áratugar
síðustu aldar en það framleiddi
vélar til 1972.
Chamberlain
Stofnandi fyrirtækisins sem fram-
leiddi Chamberlain dráttarvél-
ar í Ástralíu um miðbik síðustu
aldar hét, eins og búast má við,
Chamberlain. A.W.Chamberlain
starfaði sem dráttarvélaviðgerða-
maður í fjöldamörg ár og var sann-
færður um að hann gæti framleitt
sterka og góða traktora sem væru
heppilegir fyrir heimaland sitt.
Árið 1949 setti fyrirtæki hans,
A.W. Chamberlain & Sons,
á markað sína fyrstu traktora.
Týpuheiti þeirra voru 40K, KA og
55 KA. Allar týpur voru tveggja
strokka, með háu og lágu drifi og
gengu fyrir steinolíu. Nokkrum
árum seinna sendu þeir frá sér
týpur sem kölluðust 70DA og
Champion og Counntryman.
Dráttarvélaframleiðandinn
John Deere keypti stóran hlut í
Chamberlain & Sons árið 1970 og
framleiðslu á dráttarvélum undir
því nafni var hætt 1990.
Imperial
Árið 1900 hófu tveir bræður
og verkfræðingar með eft-
irnafnið McDonalds fram-
leiðslu á mótorum og síðar
dráttarvélum sem fengu
hið lítilláta heiti Imperial.
Smiðja McDonalds-bræðra
var skammt frá Melbourne.
Fyrsti Imperialainn EA sem þeir
settu á markað var tveggja strokka
og 20 hestöfl og kom fyrir almenn-
ingssjónir 1908. Í kjölfarið fylgdu
týpur með heiti eins og EB og EE
sem voru í megindráttum eins og
kraftmeiri.
Fyrirtækið sneri sér alfarið að
innflutningi á dráttarvélum í upp-
hafi þriðja áratugar síðustu aldar
og hætti framleiðslu um skeið.
Skömmu eftir 1930 hóf fyrirtækið
aftur framleiðslu og í þetta sinn á
dráttarvél með eins strokka mótor
sem líktist þýskum mótorum frá
Lance. Framleiðslu þeirra var hætt
um 1950. /VH
Utan úr heimi
Á Thorbjørnrud-hótelinu í
Jevnaker í Noregi ræður bóndinn
og hótelframkvæmdastjórinn
Olav Lie-Nilsen ríkjum og hefur
farið óhefðbundnar leiðir í hótel-
rekstrinum þar sem hann fléttar
saman ferðaþjónustu og landbún-
aði til að laða að hótelgesti. Þannig
breytti hann sundlaug hótelsins
í ostagerðarvinnslu og notar alla
framleiðslu af sveitabæ sínum á
veitingastað hótelsins.
„Ég vil framleiða mat og hafa
náin tengsl við dýr og náttúru svo
mér finnst það ótrúlega skemmti-
legt að hugsa eitthvað nýtt og
spennandi innan landbúnaðar. Nú
rek ég Thorbjørnrud-hótelið og það
er fullkomið fyrir mig að geta sam-
hæft þetta tvennt og að geta búið til
svona heildarhugmynd utan um þetta
tvennt. Síðan finnst mér persónulega
mikilvægt að geta ráðið yfir öllum
liðum í fæðukeðjunni. Ég hef alltaf
litið á framleiðslu matar sem mest
þroskandi og gefandi starf sem
nokkur getur gert,“ útskýrir Olav
Lie-Nilsen, sem sjálfur er fæddur
og uppalinn á sveitabæ í Hokksund
þar sem búreksturinn samanstóð af
mjólkurkúm, svínum, kindum og
nokkrum hænum.
Svæðisbundinn matur á
hótelborðum
Olav hefur alltaf verið upptekinn
af ferðaþjónustubransanum, mat og
matarmenningu og því segir hann
sjálfur að hann sé í draumastöðu með
því að skapa upplifanir og minningar
fyrir gesti sína á hótelinu.
„Við erum með gras, ætiþistla
og grænkál á bóndabænum. Einnig
framleiðum við kúa- og sauðamjólk
ásamt kjötframleiðslu af nautgripum
og svínum. Það eru 65 kýr á bænum
og 250 vetrarfóðraðar kindur, þar af
eru 120 þeirra *Østfrisiske* mjólk-
urkindur. Kjötið nýtum við allt í
eldhúsinu á hótelinu og öll sauða-
mjólkin er hreinsuð í eigin ostagerð
sem var útbúin í gömlu sundlauginni
á hótelinu. Árlega afhendi ég um 160
tonn til mjólkursamlagsins Tine af
kúamjólkinni en restina nota ég til
ostagerðar á hótelinu,“ segir Olav,
sem býr í dag til skiptis á sveitabæ
sínum, Øvre Kjekshus í Gran-héraði,
ásamt því að dvelja stundum í íbúð
sinni í Ósló.
Matglaðir og áhugasamir gestir
Eitt af því fyrsta sem Olav gerði
þegar hann keypti hótelið fyrir fimm
árum, sem liggur rétt við hið þekkta
Hadeland-glerblástursverkstæði í um
15 kílómetra fjarlægð frá Ósló, var
að búa til nýjar áherslur í veitinga-
rekstri þess.
„Það er klárlega þema hjá okkur
að bjóða upp á mat sem hefur ferðast
um stuttan veg. Við erum upptekin af
því að framleiða eins mikið af matn-
um sem við bjóðum upp á sjálf. Þar
að auki kyndum við hótelið með við-
arkubbum úr eigin skógi og kælum
niður ostakör og þroskunarherbergi
í ostagerðinni með köldu vatni úr
firðinum sem við stöndum við. Ég
lít á svæðisbundin úrræði sem tennur
í tannhjóli og þegar ég næ að láta
allar þessar tennur mynda heild þá
er þetta fyrst skemmtilegt. Það gefur
manni tilgang, góða afkomu og það
veitir okkur mikla athygli sem gerir
það að verkum að hér er jafnan fullt
hús,“ útskýrir Olav og aðspurður um
ostagerðina svarar hann:
„Sundlaugin á hótelinu var í
niðurníðslu og ég hefði þurft að
gera hana upp fyrir margar milljónir
norskra króna og þess vegna fór ég að
hugsa hvort ég gæti gert eitthvað allt
annað þarna inni. Niðurstaðan varð
því, út með klórvatnið og inn með
ostagerð. Þetta er orðið tveggja ára
verkefni en við buðum upp á fyrstu
ostana úr ostagerðinni í fyrrasumar.
Ostagerðin er vissulega einn af þeim
þáttum sem gerir það að verkum að
við fyllum hótelið af matglöðum og
áhugasömum gestum og við fáum
marga gesti sem koma eingöngu
vegna matarins sem við bjóðum upp
á. Því má segja að maturinn sé orðinn
grunnur fyrir tilvist okkar.“
Blá Kú og Blá Kind
Eftir að hinu stóra sundlaugarsvæði
með sinni miklu lofthæð og stóru
gluggum hafði verið breytt í hágæða-
ostagerð var Olav ekkert að vanbún-
aði að hefja þróunarvinnu.
„Hér framleiðum við svissneska
gæðaosta, Hadelands-cheddar og
tvær tegundir af blámygluosti, Blá
Kú og Blá Kind. Nú er Bláa Kindin
framleidd í svo miklu upplagi að
fyrir utan gesti hótelsins þá er hann
nú á leið inn í sælkeraverslanir,“
segir Olav sem hafði alltaf að mark-
miði að hótelið yrði sjálfbært með
mjólk, kjöt og grænmeti.
„Við búum til eigin skinku,
pastrami, paté og annað kjötmeti
fyrir gesti hótelsins. Ég er mjög
upptekinn af því að gestirnir viti
hvaðan maturinn kemur og ég læt
gjarnan fylgja með skemmtilegar
sögur frá sveitabænum þegar réttir
eru bornir fram. Eins og til dæmis
um Dagmar, svín sem neitaði að
láta slátra sér og flúði frá slátur-
bílnum svo hún fékk að lifa eitt ár
til þangað til hún varð alltof stór og
mannill og breyttist þá í dásamlega
fennelsalami. Hluti af þessu er sú
ósk mín að geta aukið meðvitund
um svæðisbundin matvæli, lifandi
menningu og dýravelferð og þess
vegna hef ég valið að hafa alla virð-
iskeðjuna undir hjá mér,“ útskýrir
Olav sem býður gestum hótelsins
upp á námskeið um matvæli og
kynningu á ostagerðinni. /ehg
Á Thorbjørnrud-hótelinu í Jevnaker í Noregi er hugsað út fyrir kassann:
Út með klórvatnið og
inn með ostagerð
Dráttarvélar „Down under”
Myndir / Per Jæger, Mari Svenningsen og Mona Gundersen