Bændablaðið - 20.10.2016, Qupperneq 58

Bændablaðið | Fimmtudagur 20. október 201658
Samfélagsbanki −
Norður- Dakóta bankinn
Í Norður-Dakóta í Bandaríkjunum
er starfræktur samfélagasbanki.
Hann er í eigu Norður-Dakóta
ríkis og langflestir íbúar ríkisins
eru mjög ánægðir með bankann.
Saga hans er mjög merkileg en
hann var stofnaður árið 1919 af
bændum.
Á þessum árum voru uppskeru-
brestir og einkabankarnir settu
bændur miskunnarlaust í gjaldþrot.
Þá sameinuðust bændurnir og stofn-
uðu stjórnmálaflokk sem náði völd-
um í ríkinu. Árið 1919 stofnaði ríkið
sinn eigin banka
Í raun snerist barátta bænda
fyrir ríkisbanka í N-Dakóta ekki
um stjórnmál heldur um praktíska
hluti. Ef fylkið ætti bankann og hann
væri ekki hagnaðardrifinn þá myndi
kostnaður bænda lækka verulega.
Auk þess var hagur bankans samof-
inn hag samfélagsins sem hann var
hluti af. Þess vegna rak hann ekki
bændur í gjaldþrot heldur beið þang-
að til hagur þeirra vænkaðist og þá
voru skuldirnar gerðar upp. Þannig
hefur bankinn starfað í nær hundrað
ár. Hann horfir á heildarmynd samfé-
lagsins sem hann tilheyrir. Bankinn
telur það vera sitt hlutverk að brúa
bilið þegar óblíð ytri skilyrði valda
skaða en ekki að vera hluti af þeim
óblíðu skilyrðum. Þess vegna elska
íbúar N-Dakóta bankann sinn því
hann er vinur þeirra.
Við í stjórnmálasamtökunum
Dögun viljum feta í fótspor bænd-
anna í Norður-Dakóta. Fyrsta skref-
ið er ný lagasetning á Alþingi. Þar
þarf að skilgreina samfélagsbanka.
Banki sem er eingöngu viðskipta-
banki en ekki fjárfestingabanki.
Fjárfestingabankar taka miklu meiri
áhættu sem viðskiptabankar gera
ekki. Sú áhættusækni olli bankahrun-
inu 2008. Auk þess á bankinn ekki
að vera hagnaðardrifinn en einka-
bankarnir þrír á Íslandi hafa innheimt
um 4-500 milljarða á liðnum 8 árum
í hagnað sem er hreinn kostnaður
fyrir viðskiptavini. Samfélagsbanki
hefur samfélagslegar skyldur og
skilar hugsanlegum hagnaði aftur
til samfélagsins. Reynslan sýnir að
samfélagsbankar eru ódýrari fyrir
viðskiptavini og fara sjaldnar í þrot.
Banki Norður-Dakóta skaðaðist ekki
af bankahruninu 2008. Til er þýskur
samfélagsbanki sem heitir Sparkasse
og er 200 ára gamall og hefur hann 50
milljón Þjóðverja sem viðskiptavini
en Þjóðverjar eru 80 milljónir. Þetta
er vel hægt á Íslandi. Dögun vill nota
tækifærið núna og breyta þeim bönk-
um sem nú þegar eru í eigu ríkisins í
samfélagsbanka með sérstakri laga-
setningu. Þess vegna verður Dögun
að komast á þing til að koma þessum
breytingum í framkvæmd.
Ef áhugi er fyrir sögu N-Dakóta
bankans er hægt að skoða myndband
á slóðinni: https://www.youtube.com/
watch?v=L75oinBuY1g
Gunnar Skúli Ármannsson
læknir
Sennilega eru umbrotatímar fram
undan í landbúnaði okkar. Sumt
má kalla óvissu, t.d. hvað út úr
nýju búvörusamningunum kemur
fram að endurskoðun, annað ótíð-
indi, t.d. linnulitla fólksfækkun
í sumum sveitum, og enn annað
gleðilegar framfarir, t.d. aukin
tengsl neytenda og bænda.
Ég er mikill áhugamaður um
landbúnað og vonandi á jákvæðum
nótum í augum sem flestra meðal
bænda og búaliðs. Mörg ykkar
hafa væntanlega lesið einhverjar
af 14 greinum sem ég samdi fyrir
Bændablaðið og skrifaði með grænu
gleraugun á nefinu. Þegar ég nú stend
frammi fyrir fólki í Suðurkjördæmi
sem frambjóðandi VG ásamt
góðum hópi, m.a. henni Heiðu
Guðnýju, bónda að Ljótarstöðum í
Skaftártungu, leyfi ég mér að vísa til
þeirra skrifa. Stefna hreyfingarinn-
ar t.d. í landbúnaðar- og velferðar-
málum, vega- og heilbrigðismálum
verður ekki tíunduð hér en ætti líka
að höfða til margra. Þar gildir að
deila góðæri, sem menn guma af,
réttlátlegar en nú er gert og gera við
marga galla sem niðurskurður og
fjársvelti hafa framkallað.
Í nýrri bók sem ég samdi og kom
út í sumar hjá Hinu ísl. bókmennta-
félagi, Veröld í vanda, stendur:
Meðal nýrra þróunarmarkmiða
Sameinuðu þjóðanna eru skýr skila-
boð til Íslendinga jafnt sem heims-
byggðarinnar. Stefnt er að því að
útrýma hungri, tryggja fæðuöryggi
og stuðla að sjálfbærum landbúnaði,
heilbrigðu líferni og vellíðan fyrir
alla. Byggja á upp sterka innviði,
stuðla að sjálfbærri iðnvæðingu
og nýsköpun, sjálfbærum borgum
og byggðum. Tryggja á sjálfbæra
neyslu og grípa til bráðra aðgerða
gegn loftslagsbreytingum.
Nýsköpun er mikilvæg
Til viðbótar við úrbætur í land-
búnaði er nýsköpun lykilatriði. Þar
hafa allmargir bændur komið við
sögu. Dæmi eru um vindmyllur
og vatnsvirkjanir til raforkufram-
leiðslu, metanframleiðslu úr
úrgangi, nýræktun með erlendum
jurtategundum og byggi, bætta
dúnhreinsun, nýjar tegundir mat-
vöru og jurtaafurðir úr innlend-
um grösum. Nýsköpun fer fram
með Nýsköpunarmiðstöð Íslands,
Matís, Landbúnaðarháskólanum,
Skógræktinni, Landgræðslunni,
háskólunum og fleiri aðilum. Stuttur
verkefnalisti til nýsköpunar næstu
árin gæti litið svona út:
• ný námskeið í umhverfistengd-
um verkefnum
• samráðsnet nýskapenda til
sveita
• aukið opinbert fé og einka-
fjárfestingar til nýsköpunar í
dreifbýli
• styrkir búgreinasambanda til
nýsköpunar á móti opinberu fé
• aukin samvinna búgreinasam-
banda og rannsóknarstofnanna
• aukin sala afurða beint frá býli
og fullvinnsla þeirra
• sérverkefni við öflun innlends
eldsneytis
• tæknifréttaþjónusta - það
nýjasta sem miðar að vistvæn-
um rekstri
• gerð leiðbeininga og lands-
skipulags um beitarstjórnun
Löngu er kominn tími til að umræða
um íslenskan landbúnað losni undan
stóryrðum, ofuráherslu á eintóm
markaðsrök og skensi um íhalds-
sama sveitavarginn. Nútíminn er
harðari húsbóndi nú til dags en á
meðan náttúrunytjar voru stundaðar
eins og enginn væri morgundagur-
inn.
Ari Trausti Guðmundsson
Höfundur skipar 1. sæti á lista
VG í Suðurkjördæmi.
Lesendabás
Nú er lag
− Umbrotatímar í vændum?
Flókið eignarhald á jörðum
verður því miður oft til þess að
þær standa ónýttar. Tún sem
hægt væri að rækta, land sem
hægt væri að nota til skógræktar
og jarðir þar sem nýsköpunar-
tækifæri liggja. Hlunnindi geta
fylgt einhverjum jarðanna og
umhirða þeirra oft engin.
Þegar ég tala um flókið
eignarhald þá á ég við jarð-
ir þar sem eigendur eru orðnir
það margir að lítið er skeytt um
jörðina, nýtingu eða umhirðu.
Undirrituð sendi fyrirspurn til
innanríkisráðherra um eignarhald
á jörðum og þar kom m.a. fram
að samkvæmt upplýsingum frá
Þjóðskrá Íslands eru 80 eigend-
ur að þeirri jörð sem skráð er
með flesta eigendur. Þá eru 250
jarðir þar sem skráðir eigendur
eru fleiri en 10. Ekki liggur fyrir
hvort einhverjar þessara jarða eru
nýttar, en af þessum 250 jörðum
eru 140 jarðir með byggingum og
110 óbyggðar. Það er hæpið að
margt gerist á óbyggðri jörð þar
sem eignarhald dreifist á 30-40
eigendur.
Það eru mörg tækifæri til stað-
ar varðandi nýtingu á jörðum, sú
nýting einskorðast ekki aðeins við
búskap. Einstaklingar sem hafa
sótt í að fá að nýta jarðirnar kom-
ast oft ekki lengra en að eiga sam-
tal við einhvern eiganda. Eigendur
halda fast í sitt og samskipti þeirra
fara oft og tíðum fram í gegnum
lögfræðinga.
Það verður stundum til þess
að tækifæri til nýtingar glatast ef
beðið er of lengi. Þá kemur til of
hár kostnaður við að endurheimta
ræktun og aðstöðu eða byggja upp
að nýju sem mörgum er um megn.
Útkoman er því að ekkert er gert.
Á sama tíma standa 82 eyði-
jarðir í ríkiseigu ónýttar. Hvorugu
má gleyma, ríkisjörðum sem
ekki eru nýttar eða jörðum sem
grotna niður vegna þess eins að
eignarhald þeirra er svo flókið.
Fyrsta skrefið í því að leita lausna
tel ég vera að opna á umræðuna,
það var ætlun mín með fyrirspurn
til innanríkisráðherra og þannig
fáum við tillögur til að vinna úr.
Jóhanna María Sigmundsdóttir
Höfundur er þingmaður
Framsóknarflokksins.
Of margir eigendur?
Ari Trausti Guðmundsson.
Jóhanan María Sigmundsdóttir
Gunnar Skúli Ármannsson lækni.
Útskrift hjá Háskólanum á Akureyri:
Fyrsti meistaraneminn í
kjölfar samstarfs BioPol
Heiðrún Eiríksdóttir, fyrrver-
andi starfsmaður BioPol ehf.
á Skagaströnd og nemandi við
Auðlindadeild Háskólans á
Akureyri, varði meistaraverk-
efni sitt þriðjudaginn 11. október.
Heiðrún er fyrsti meistaranem-
inn sem útskrifast í kjölfar sam-
starfs BioPol ehf. og Háskólans á
Akureyri.
Verkefni Heiðrúnar ber heitið
„Cultivation of PUFAs producing
Sicyoidochytrium minutum strain
using by-products from agriculture“.
Markmið verkefnisins var að athuga
hvort Sicyoidochytrium minutum
gætu nýtt sér aukaafurðir sem falla
til í landbúnaði sem fæðu.
Sicyoidochytrium minutum er
örvera af ætt Thraustochytriaceae
sem hafa eiginleika til þess að
framleiða fjölómettaðar fitusýr-
ur (PUFAs) t.d. docosahexaenoic
(DHA) og eicosapentaenoic (EPA)
omega-3 fitusýrur. Sýnt hefur verið
fram á að fólki er nauðsynlegt að fá
fjölómettaðar fitusýrur úr fæði í ljósi
þess að líkami fólks myndar þessar
fitusýrur ekki sjálfur.
Niðurstöður verkefnisins sýna að
S. minutum gat nýtt sér aukaafurð-
ir frá landbúnaði til vaxtar og var
vöxturinn borinn saman við við-
miðunaræti. Fitusýrumyndun var
28,17% af þurrvigt og hlutfall DHA
25,24% og 5,7% EPA.
Meginhluti vinnu við verk-
efnið fór fram hjá BioPol ehf. á
Skagaströnd og var hluti af stóru
rannsóknaverkefni undir stjórn
Magnúsar Arnar Stefánssonar og
styrkt af AVS rannsóknasjóð í sjáv-
arútvegi. Hluti vinnunnar fór fram
einnig við Háskólann á Akureyri og
Háskóla Íslands.
Aðalleiðbeinandi verkefnisins var
dr. Magnús Örn Stefánsson og með-
leiðbeinandi var prófessor Hjörleifur
Einarsson. Andmælandi var dr. Jakob
K. Kristjánsson.
Heiðrún Eiríksdóttir, fyrrv. starfsmaður BioPol ehf. á Skagaströnd, við út-
skriftina. Aðalleiðbeinandi verkefnisins var dr. Magnús Örn Stefánsson og
meðleiðbeinandi var prófessor Hjörleifur Einarsson. Andmælandi var dr.
Jakob K. Kristjánsson.