Bændablaðið - 22.06.2017, Síða 8

8 Bændablaðið | Fimmtudagur 22. júní 2017
Ónýtt verðmæti í mjólk sauða og geita
– Fræðslufundur haldinn á morgun, 23. júní, fyrir áhugasama bændur
Fræðslufundur um nýtingu á
sauða- og geitamjólk verður
haldinn á morgun 23. júní á
Hvanneyri. Fundinum er ætlað
að kynna fólki sem hefur áhuga á
að nýta sauða- og eða geitamjólk
hvaða aðstaða þarf að vera fyrir
hendi, hvaða kröfur eru gerðar
til aðstöðunnar og hverju þarf að
huga að áður en farið er út í slíkt
verkefni.
Ráðgjafarmiðstöð landbúnað-
arins (RML), Landssamtök sauð-
fjárbænda og Geitfjárræktarfélag
Íslands standa að fræðslufundinum.
Eyþór Einarsson, ábyrgðarmaður í
sauðfjárrækt hjá RML, segir að til-
gangur fundarins sé að hvetja fólk
til að skoða möguleikana á þessari
nýtingu og hlú að þeim áhuga sem
þegar er fyrir hendi.
„Á þessum fundi verður aðallega
farið yfir það hvað þarf að hafa í
huga áður en farið er út í framleiðslu
á mjólk og vörum úr sauða- og geita-
mjólk þannig að áhugasamir geti
aðeins áttað sig á því hvaða aðstöðu
þeir þurfa og hvaða reglur gilda um
slíka framleiðslu,“ segir Eyþór.
Fráfærur almennt stundaðar
áður fyrr
Að sögn segir Eyþór að lömbin þurfi
vissulega á mjólkinni að halda fyrstu
vikurnar. „Eftir því sem þau eldast
og þroskast eru þau betur í stakk
búin til þess að vaxa áfram á öðru
fóðri án þess að það hægi mikið á
vexti þeirra. Mér sýnist að það tíðk-
ist að taka þau undan frá 4 vikna
aldri til 4 mánaða aldurs – og fer
það sjálfsagt eftir aðstæðum á hverj-
um stað til að ala lömbin áfram og
mörkuðum fyrir afurðirnar.
Á öldum áður voru frá færur
almennt stundaðar af sauðfjárbænd-
um hér á landi. Þá var byrjað á því að
taka lömbin undan á kvöldin, ærnar
mjólkaðar að morgni og síðan fengu
ærnar lömbin aftur. Þetta tímabil
var kallað stekktíð. Við fimm til
átta vikna aldur lambanna voru
þau alveg tekin undan og ærnar
mjólkaðar fram á haust. Það sem
trúlega hentar best við íslenskar
aðstæður í dag er að venja lömbin
undan upp eftir miðjan júlí eða þegar
þau hafa náð þokkalegum þroska,
kannski í kringum 20 kíló á fæti,
og koma þeim á kjarngóða beit. Í
beitartilraunum sem gerðar hafa
verið hér á landi hefur t.d. komið
fram að lömb sem fara á fóðurkál
í byrjun ágúst geta náð betri vexti
en lömb sem ganga undir mæðrum
sínum í úthaga. Nú á seinni árum
hafa menn aðeins verið að prófa sig
áfram með eldi á heimalningum –
þar sem frjósemi er orðin mjög mikil
– og náð góðum vexti í þau lömb
þannig að það á vel að vera hægt
að ná góðum vexti í lömb þótt þau
séu vanin undan um mitt sumar og
ærnar mjólkaðar.“
Hefð fyrir mjöltum og fráfærum
við Miðjarðarhaf
Eyþór segir að mismunandi sé
milli landa hversu gömul lömbin
eru sem fara á markað. „Ég held
til dæmis að á Nýja-Sjálandi og í
Ástralíu séu menn vanari lambakjöti
af heldur eldri lömbum en við erum
vön hér á landi. Síðan í löndum þar
sem rík hefð er fyrir mjöltum og
fráfærum, þar er hefð fyrir nýtingu
á kjöti af smálömbum. Dæmi um
slíka markaði væri í löndum við
Miðjarðarhafið.
Hér á landi hefur verið boðið upp
á sumarslátrun lamba hjá einhverjum
afurðastöðvum sem hefst þá í ágúst-
mánuði. Fyrir þá sem vilja taka undan
lömb, en telja sig ekki hafa hag af því
að bata þau mikið þá getur verið val-
möguleiki að taka frekar seint undan
og velja ær til mjalta sem eru komin
með þokkalega sláturhæf lömb sem
stíla mætti inn á sumarslátrun. Þá er
væntanlega ekki útilokað að ef áhugi
fyrir mjöltum yrði mikill að hægt væri
að fara í samstarf við afurðastöðvarn-
ar með að leita að mörkuðum fyrir
smálömb eða prófa að markaðssetja
það hér á landi og hefja slátranir enn
fyrr.“
Spennandi viðbót við hefðbundinn
sauðfjárbúskap
„Ég myndi telja það mjög
spennandi viðbót við hefðbundinn
sauðfjárbúskap hér á landi ef við
næðum að skapa hér einhverja
menningu fyrir framleiðslu á vörum
úr sauðamjólk. Þetta var stundað hér
um aldir og því ekki hægt að segja
annað en nýting sauðamjólkur
eigi sér mikla sögu hér á landi
þótt sá þráður hafi slitnað. Það er
vissulega mjög jákvætt að geta nýtt
sem mest allar afurðir sem ærnar
gefa af sér og jákvætt gagnvart
neytendum að geta boðið upp á
fjölbreytt vöruúrval af íslenskum
landbúnaðarvörum.
Mér hefur skilist á þeim sem
eitthvað hafa prófað að framleiða
osta að auðvelt sé að selja vöruna.
Nú er staðan þannig að sveitirnar
eru fullar af ferðamönnum og víst er
að einhver hluti þeirra hefur mikinn
áhuga á því að smakka innlenda
framleiðslu og sérvörur beint frá
bændum. Þá er staðan aðeins
snúin í útflutningi á dilkakjöti
um þessar mundir og því í raun
margt sem gerir það áhugavert
að prófa möguleikana á nýtingu
sauðamjólkurinnar. Það ætti
jafnframt að vera jákvætt innslag í
ræktunarstarfið ef einhver bú fara
að leggja áherslu á mjaltir og velja
gripi til ræktunar sem sannarlega
eru mjólkurlagnir. Mikilvægt er
að þeir sem eru að spá í þennan
möguleika kynni sér vel hvernig
best sé að haga öllum málum,
þannig að menn æði ekki af stað og
lendi síðan á vegg og missi móðinn.
Hugsanlega getur verið sniðugt ef
menn ætla að vinna úr afurðunum
að einhverjir taki sig saman um að
koma upp aðstöðu sem stenst allar
kröfur. Fræðslufundurinn er einmitt
hugsaður til að hjálpa þeim sem hafa
áhugann að átta sig á hvað til þarf,“
segir Eyþór.
Geitamjólkin á líka góða
möguleika
Eyþór telur geitamjólkina ekki síður
eiga góða möguleika þótt lítil hefð
og reynsla sé fyrir vinnslu á afurðum
úr henni. „Fyrir verndun íslenska
geitastofnsins væri það gríðarlegur
hvalreki ef nýting mjólkurinnar næði
einhverju flugi og þar með myndi
stofninn öðlast aukið gildi sem auðveldar
verndun hans. Til að mjólkurframleiðsla
með geitum eða sauðfé eflist þarf
sjálfsagt ákveðna hugarfarsbreytingu
og síðan góðan stuðning við þá sem
hafa áhuga á að prófa sig áfram í þessum
geira, þannig að auðvelt sé að hefjast
handa,“ segir Eyþór. /smh
Lúsmý viðist með hlýnandi veður-
fari vera að fara að ná sér verulega
á strik hérlendis. Fréttir hafa verið
að færast í vöxt á síðustu tveim
árum og hefur orðið vart við mjög
slæm skordýrabit án þess að fólk
hafi alltaf getað greint söku-
dólginn. Slík tilfelli hafa komið
upp í Kjós, Mosfellsbæ, Reykjavík
og Hafnarfirði. Hefur lúsmýi verið
kennt um.
Lúsmý má finna víðast hvar
á jörðinni og er ein tegund þeirra
nýfarin að finnast á Íslandi.
Lýsmý er af lúsmýsætt eða svið-
mý. Fræðiheitið er Ceratopogonidae
sem er af ættbálki tvívængja. Lúsmý
eru örsmáar blóðsugur á öðrum smá-
dýrum, fuglum og spendýrum og
flokkast því sem bitmý. Þær verða
vart meira en 1,5 millimetrar að
lengd.
Skoðun sumra er að bit lúsmýs
séu verri en bit moskítóflugunnar
sem er samt miklu stærri. Því fylgja
bólgur, útbrot og ofsakláði sem varað
getur í marga daga.
Virðist mikill gikkur
hvað varðar blóðgæði
Blaðamaður Bændablaðsins getur
tekið undir það eftir að hafa orðið
illilega fyrir barðinu á meintu lúsmýi
á heimili sínu á Álftanesi tvö undan-
farin sumur án þess að hafa nokkru
sinni séð bitvarginn. Virðist lúsmý-
ið fara í manngreinarálit þegar það
velur fórnarlömb sín en þó líklegra
að það sé mikill gikkur þegar kemur
að blóðflokkum eða efnainnihaldi
blóðs.
Þær virðast helst fara á stjá á
kvöldin þegar kyrrt er og leita þá
gjarnan inn í hús.
Þekkist best á því
að það sést helst ekki!
Mjög erfitt getur verið að staðfesta
að um lúsmý sé að ræða þar sem fáir
hafa séð það með berum augum. Í
svari við fyrirspurn um lúsmýið sem
send var Erlingi Ólafssyni, skordýra-
fræðingi hjá Náttúrufræðistofnun
Íslands, var svo sem heldur ekki
mikið að græða. Hann segist ekki
hafa trú á að lúsmý sé nýtt í landinu,
öllu heldur að það hafi ekki uppgötv-
ast fyrr en nú á síðustu árum þegar
því fór að fjölga ótæpilega, hugsan-
lega vegna hlýnunar loftslags.
„Það er útbreitt á allstóru svæði á
Suðvesturlandi. Segja má að lúsmý
þekkist best á því að það sést helst
ekki! Það er agnarsmátt. Sést helst
þegar það fer að safnast út í glugga,“
sagði Erling m.a. í svari sínu. /HKr.
Skæðar stungur eða skordýrabit færast í vöxt hérlendis og eru oft eignuð agnarsmáu lúsmýi:
„Þekkist best á því að það sést helst ekki“
FRÉTTIR
Jóhanna Þorvaldsdóttir á Háafelli við geitamjaltir. Mynd / smhEyþór Einarsson, ábyrgðarmaður í sauðfjárrækt hjá Ráðgjafarmiðstöð
landbúnaðarins. Mynd / RML
Í Akurnesi í Hornafirði voru ær
mjólkaðar og mjólkin notuð til
ostagerðar árin 2008 til 2010.
Úr mjólkinni var unninn
blámygluosturinn Breði sem er í ætt við
hinn fræga franska Roquefort og þótti
vel heppnaður meðal ostaáhugafólks.
Í Akurnesi voru mjólkaðar rúmlega
30 ær. Í byrjun júlí voru lömbin
tekin undan ánum og sett á há og
sumarrýgresi.
Ærnar voru mjólkaðar kvölds og
morgna og fengust um 20 kíló á dag
af mjólk.
Beitin sem ærnar fengu var há og svo
fengu þær að auki 100 grömm hver af
fóðurbæti í mjöltunum. Helgi Ragnarsson
í Akurnesi smíðaði básinn sérstaklega fyrir
aðstöðuna í Akurnesi, en mjaltatækin
komu frá Remfló.
Mjaltabásinn tók átta ær og var hægt
að mjólka fjórar ær í einu. Kerfið var
svokallað láglínukerfi, en þá rennur öll
mjólkin saman í einn kút við enda bássins.
Blámygluosturinn
Breði frá Akurnesi
Úrvals afurðir úr
sauða- og geitamjólk
• Margir af bestu ostum í
heimi eru gerðir úr geita- eða
sauðamjólk.
• M eð al helstu kosta
geitamjólkurinnar fyrir
mannfólkið eru taldir vera
hversu lík hún er hinni mannlegu
móðurmjólk að gerð. Í mörgum
tilvikum hentar hún þeim sem
hafa óþol gagnvart kúamjólk,
bæði í ofnæmistilvikum en einnig
fólki með mjólkursykursóþol.
Geitamjólk er rík af vítamínum.
• Sauðamjólk er rjómakennd
og þurrefnarík og er því afar
hentug til ostagerðar. Eins og
geitamjólkin er sauðamjólkin
ólík kúamjólkinni að gerð og
fólk með óþol fyrir kúamjólk
gæti því í einhverjum tilvikum
neytt afurða úr sauðamjólk.
Hún er auðug af vítamínum
og steinefnum.
Sveinn Rúnar Ragnarsson í Akurnesi við sauðamjaltir. Mynd / bssl.is
Lúsmý er örsmátt og lítt sýilegt.
Bit lúsmýs er jafnvel talið verra en