Bændablaðið - 22.06.2017, Page 38
38 Bændablaðið | Fimmtudagur 22. júní 2017
Mannkynið á skógum að þakka
tilvist sína. Áður en skógar tóku
að vaxa á jörðinni var magn
koltvísýrings í lofthjúpi jarðar
fimmtán sinnum meira en nú og
við þær aðstæður hefði stór hluti
þeirra lífvera sem nú lifa á jörðinni
ekki getað þrifist. Skógarnir bundu
kolefnið og lofthjúpurinn breyttist.
Skógarnir voru auðvitað ekki einir
að verki því allar ljóstillífandi
lífverur svo sem gróður á landi og
þörungar í sjó áttu sinn þátt í að
búa í haginn fyrir okkur mennina.
Að ganga inn í skóg er eins og
að ganga inn í alfræðiorðabók. Í
skóginum eru að verki öfl sem ekki
verða skýrð nema með þekkingu
eðlisfræðinnar, efnafræðinnar,
jarðfræðinnar, líffræðinnar og
annarra náttúruvísinda. Það er
kraftaverki líkast að hátt tré geti
sogið upp vatn í sínar efstu greinar
og lauf. Undraveröld sveppa og
örvera býr í jarðveginum og er
ómissandi þáttur í að skógurinn geti
þrifist. Í árhringjum trjánna má lesa
veðurfarssöguna en hringirnir minna
okkur líka á sögulega viðburði,
samspil manns og náttúru og að trén
eru langlífar plöntur sem vinna verk
sín hljóðlega en ákveðið.
Skógurinn gefur
Ekki er víst að allir hafi hugleitt
hversu margar fæðutegundir eru
sprottnar upp í skógum heimsins
eða tíndar af trjám. Ávextir og
ber, hnetur, olíur, krydd, rætur,
grænmeti og auðvitað dýrategundir
sem þrífast í skógi. Margvísleg lyf
og hollustuefni eiga uppruna sinn í
skóginum líka. Svo hefur verið sýnt
fram á að skógur á landi stuðlar að
auknu lífi í ám, vötnum og sjó með
því að losa nauðsynleg næringarefni
eins og nefnt var í þarsíðasta
tölublaði Bændablaðsins.
Olíuhagkerfið eða jarðefna-
hagkerfið er að renna sitt skeið.
Það hófst með iðnbyltingunni en
hefur nú náð hámarki. Nú vinnur
mannkynið að því að koma sér
út úr þeim vítahring að nota
kol, olíu og gas sem orkugjafa.
Nýting jarðefnaeldsneytis er
einstefnunýting. Teknar eru
auðlindir sem myndast hafa á
milljónum ára. Þeim er brennt á
einu augabragði og eftir situr aukið
magn koltvísýrings í lofthjúpnum
sem veldur því að jörðin hitnar.
Í stað einstefnu þurfum við
hringrásir. Lífhagkerfið tekur við af
jarðefnahagkerfinu og það er byggt
á hringrásum.
Eldiviður er dæmi um hringrás.
Viðurinn er tekinn í skóginum og
gefur hita þegar hann brennur í
eldavél eða kynditæki. Upp stígur
koltvísýringur rétt eins og þegar olía,
kol eða gas brennur. Munurinn er
hins vegar sá að ef jafnmikill skógur
vex upp aftur og sá sem felldur
var eykst ekki magn koltvísýrings
í andrúmsloftinu við brennslu
trjáviðar. Þannig er kolefnishringrás
skógarins. En þetta er ekki eina
hringrásin í skóginum. Skógur er
öflugt vistkerfi sem kemur sér upp
næringarefnaforða. Næringarefnin
nýtast aftur og aftur og með
skynsamlegri nýtingu skógarins
gengur ekki á næringarefnaforða
hans. Skógur er því eins konar
eilífðarvél en auðvitað er það orka
sólarinnar sem drífur vélina áfram.
Hringrásir vatns eru sömuleiðis
að verki í skóginum. Skógur dregur
bæði úr hættunni á þurrkum og
flóðum. Hann hægir á rennsli vatns
og vatnið nýtist því lífkerfinu mun
betur en á illa grónu landi þar sem
það rennur hindrunarlaust. Vatnið
gufar upp af skóginum og skóglendi
heimsins er eitt af því sem drífur
úrkomukerfi jarðarinnar áfram.
Uppstreymi yfir skógunum veldur
því að rakt loft kemur inn af hafi
og hvort tveggja veldur úrkomu
sem fóðrar vatnavistkerfi á landi og
vökvar gróðurinn. Skógar búa til ár
og læki.
Úr trjám er hægt að framleiða
allt sem nú er framleitt úr jarðolíu.
Tækninni fleygir fram í þessum efnum
og nú er farið að framleiða ýmiss
konar plastefni úr beðmi sem líka er
kallað tréni eða sellulósi. Beðmi er
fjölsykra sem veitir plöntumfrumum
styrk. Þessa fjölsykru má brjóta
niður og framleiða ótal efni til
ýmiss konar framleiðslu. Timbur
er nefnilega ekki bara smíðaviður
eða eldsneyti. Úr timbri má búa til
líklegasta og ólíklegasta iðnvarning
en það má líka nota í framleiðslu
á dýrafóðri með hjálp örvera, lyf
og margt fleira mætti nefna. Ef við
viljum nota áfram bíla og vélar með
sprengihreyflum getum við búið til
hefðbundið bensín eða díselolíu úr
viði ellegar etanól sem sömuleiðis
má brenna í hefðbundnum vélum.
Það er endurnýjanlegt eldsneyti.
Möguleikarnir eru óþrjótandi.
Á þessu sést að afurðir úr skógi
snerta alla þætti daglegs lífs, orkuna
sem við þörfnumst, matinn sem við
borðum og vörurnar sem við kaupum.
Þar með er skógurinn líka uppspretta
lærdóms og þekkingar. Skógræktin
vill auka skógarfræðslu, hvetja til
skógartengds útináms í skólum
landsins og efna til skógarnámskeiða
fyrir fólk á öllum aldri eða viðburða
sem tengja fólk við skóginn og
upplýsa um gildi hans. Fyrir því starfi
fer Ólafur Oddsson, fræðslufulltrúi
Skógræktarinnar.
Nám í skógarleiðsögn
Með vaxandi skógum vantar okkur
skógarleiðsögumenn og liður í
fræðslustarfi Skógræktarinnar er að
þróa nám í skógarleiðsögn. Slíkt nám
getur til dæmis nýst skógarbændum
vel. Skógarleiðsögn með fræðslu og
upplifun er ein tegund skógarnytja.
Með því að bjóða upp á fræðslu og
upplifun í skógi sínum getur bóndinn
fengið arð af skóginum löngu áður
en farið er að uppskera úr honum
timbur.
Fróðlegar gönguferðir þar
sem bóndinn segir sögu skógar
síns og útskýrir hvernig hann er
hugsaður getur verið góð viðbót við
ferðaþjónustuna. Ekki spillir fyrir ef
gestirnir læra að tálga, fá tilsögn í
skógarumhirðu, tína sveppi og ber,
lyfta trjábolum eða hita kaffi og baka
brauð yfir eldi svo nokkuð sé nefnt.
Slíkt væri nýsköpun í ferðaþjónustu.
Skógurinn er fullur af undrum
náttúrunnar og í honum búa ótal
tækifæri til athafna, skoðunar,
verkefna, undrunar og upplifunar en
líka til slökunar og endurnæringar.
Skógur er fróðleiksbrunnur.
Pétur Halldórsson
kynningarstjóri Skógræktarinnar
Skógur er fróðleiksbrunnur
SKÓGRÆKT&LANDGRÆÐSLA
Mynd / Pétur Halldórsson
Myndir / Pétur Halldórsson