Bændablaðið - 11.05.2017, Qupperneq 40

40 Bændablaðið | Fimmtudagur 11. maí 2017
Gera má ráð fyrir því að vöxtur
aukist í skógum landsins á komandi
árum, bæði vegna hlýnandi
loftslags og betri efniviðar.
Kynbætur eru stundaðar á öllum
helstu trjátegundum sem notaðar
eru í nytjaskógrækt á Íslandi.
Lerki sem kennt er við Rússland
eða Síberíu hefur verið ræktað
hérlendis í heila öld og vel það.
Mikil reynsla hefur fengist af þeirri
ræktun og í seinni tíð hefur einkum
verið ræktað hér rússalerki úr
finnskum frægörðum. Rússalerkið
hefur reynst best inn til sveita á
Norður- og Austurlandi. Tegundin
er vön staðviðrasömu veðurfari. Í
meginlandsloftslaginu í Rússlandi
og Síberíu má treysta því nokkurn
veginn að á sumrin sé sumarveður og
á veturna vetrarveður. Lerkið hefur
því vanið sig á að vakna þegar hlýnar
í veðri á vorin fremur en að horfa
eftir hækkandi sól. Þetta gerir að
verkum að rússalerki getur vaknað til
lífsins í hlýindaköflum sem gjarnan
gerir á Íslandi, til dæmis í mars eða
apríl. Vorhret í kjölfar slíkra hlýinda
getur valdið skemmdum á lerki sem
byrjað er að laufgast.
Lerki þolir illa umhleypinga
Lerkið þolir illa nálægðina við sjó og
þá umhleypinga sem eru algengari á
Suður- og Vesturlandi en Norður- og
Austurlandi.
Með kynbótastarfi Skógræktar-
innar á lerki undanfarinn
aldarfjórðung er nú orðin til ný
gerð af lerki sem komið hefur
í ljós að hentar til ræktunar í
öllum landshlutum. Þetta er
lerkiblendingurinn ’Hrymur‘ sem
ræktaður er í frægarði undir glerþaki
í stóru gróðurhúsi í Vaglaskógi.
Þar eru úrvalstré af rússalerki og
evrópulerki víxlfrævuð og út kemur
þessi blendingur sem reynist hafa
blendingsþrótt sem kallaður er. Það
þýðir að hann fær gott frá báðum
foreldrunum, verður beinvaxinn, vex
mikið og þolir allvel umhleypinga og
hafrænt loftslag.
Í Fræhúsinu á Vöglum er nú
verið að auka framleiðsluna á
Hrymsfræi til að auka framboðið
svo að þessi góði blendingur geti
orðið sem stærstur hluti þess lerkis
sem ræktað er á. Áfram verður þó
einnig ræktað kynbætt rússalerki úr
finnskum frægörðum. Rússalerkið
er mikilvæg frumherjategund sem
þrífst í snauðum melum og blásnu
landi og getur því breytt auðn í skóg
á fáum árum.
Sitkagreni og alaskaösp
Sitkagreni er ásamt alaskaösp sú
nytjaskógategund sem mest getur
vaxið á Íslandi. Á góðum stöðum
getur sitkagreni í fullum vexti
hækkað um a.m.k. hálfan metra á
ári að meðaltali.
Hæsta tré á Íslandi er sitkagreni
sem gróðursett var 1949 á
Kirkjubæjarklaustri. Það tré er enn
í fullum vexti og hefur einmitt vaxið
um hálfan metra á ári undanfarin
sumur. Í haust sem leið mældist það
27,2 metra hátt og því er stutt í að
Íslendingar eignist fyrsta 30 metra
háa tréð.
Með kynbótastarfi og vali á
úrvalstrjám í frægarð á Tumastöðum
í Fljótshlíð leitast Skógræktin við
að útvega enn betri efnivið af
sitkagreni sem er mjög mikilvæg
nytjaskógategund og gefur
verðmætan, sterkan og eftirsóttan
smíðavið. Nú þegar er farið að nota
sitkagreniboli sem burðarviði í hús á
Íslandi þótt í smáum stíl sé en mjór
er mikils vísir.
Fjöldi kvæma og klóna af
alaskaösp hefur verið reyndur á
Íslandi og nú er komin góð reynsla
á ræktun tegundarinnar hérlendis.
Öspin vex mikið og öfugt við það
sem margir trúa er viðurinn til
margra hluta nytsamlegur, ekki
síst sem smíðaviður. Nú er risið
í Vallanesi á Héraði hús sem að
miklu leyti er smíðað úr ösp og þar
að auki eru húsgögn og innréttingar
úr þessum ljósa og fallega viði.
Sveppasjúkdómur, svokallað
asparryð, hefur herjað á öspina
um nokkurt árabil, sérstaklega á
Suðurlandi, og hefur kynbótastarfið
á ösp einkum beinst að því að vinna á
þeirri óværu með því að víxla saman
ryðþolnum einstaklingum og góðu
þekktum klónum í leit að klónum sem
ekki eru útsettir fyrir ryðsveppnum.
Um leið er horft til vaxtarlags og
vaxtarhraða. Auðvelt er að fjölga
alaskaösp með stiklingum og þar
með þeim klónum sem ekki eru
ryðsæknir. Unnið verður að þessari
fjölgun í starsfstöð Skógræktarinnar
á Tumastöðum og því verður nægur
efniviður af ösp sem bæði vex mikið,
verður beinvaxin og hefur mótstöðu
gegn ryðsveppnum.
Stafafura lifir í þúsundir ára
Stafafura er ein af þeim lífverum
jarðar sem verða elstar. Fundist
hafa hartnær fimm þúsund ára
gamlar stafafurur í Norður-Ameríku.
Líkt og rússalerkið er stafafuran
harðdugleg tegund í rýru landi og því
er hún mikilvæg nytjaskógategund á
Íslandi. Báðar þessar tegundir njóta
góðs af sambýli við sveppi sem færir
þeim næringarefni, einkum nitur sem
sárlega skortir í útjörð á Íslandi.
Góð reynsla er nú komin af
ræktun stafafuru hérlendis og í
gangi eru tilraunir með annars
vegar valin kvæmi og hins vegar
úrvalsyrki frá sænskum frægörðum.
Þessar tilraunir hafa verið settar
út í öllum landshlutum og verður
spennandi að sjá niðurstöðurnar.
Úrvalsefni af stafafuru gætu myndað
frægarða hérlendis með tvenns konar
markmiði, annars vegar að framleiða
beinvaxna og fljótsprottna stafafuru
til nytjaskógræktar og hins vegar
þétta stafafuru með uppsveigðar
greinar og fallegt vaxtarlag til
jólatrjáaframleiðslu.
Íslenska ilmbjörkin
Hér hefur ekki verið minnst á
íslensku ilmbjörkina, jafnvel þótt
það sé sú tegund sem mest er
gróðursett af á Íslandi. Tegundin er
mjög breytileg, allt frá því að vera
jarðlægur runni upp í myndarleg tré
sem náð geta 14-15 metra hæð svo
sem í Vaglaskógi, á Hallormsstað, í
Bæjarstaðaskógi og víðar.
Ýmis sjónarmið eru uppi um
birkið. Mörgum þykir æskilegast að
nota á hverjum stað það birki sem
fæst í nágrenninu og það er að mörgu
leyti heppilegt. Auðvelt er að safna
fræi af því birki sem næst manni er
og annað hvort sá því beint eða rækta
upp plöntur til gróðursetningar.
Hægt að bæta birkið
Mikið hefur verið notað víða
um land af birki sem ættað er úr
Bæjarstaðaskógi enda þrífst það
vel og gefur falleg tré. Víst er þó
að með kynbótastarfi væri hægt að
bæta íslenska birkið mjög mikið
og þar með að auka möguleikana
á því að birkiskógar gætu gefið
af sér tekjur. Erfitt er að nytja
kræklótt tré, jafnvel til eldiviðar-
eða kurlframleiðslu, og því væri
gagn að beinvaxnara birki sem auk
þess myndar betri og fallegri skóg.
Kynbætur eru vissulega
stundaðar á íslensku birki og gott
dæmi um það er yrkið Embla sem
fengið var með úrvali fallegra
trjáa í Reykjavík, aðallega af
Bæjarstaðauppruna, sem Þorsteinn
Tómasson hefur ágrætt og víxlað
saman. Ekki hefur verið ákveðið
hvernig haldið verður utan um
fjölgun slíkra yrkja í framtíðinni
eða áframhaldandi kynbætur á
birki.
Fram undan eru spennandi
tímar í trjákynbótum á Íslandi.
Brynjar Skúlason, sem í lok síðasta
mánaðar varði doktorsritgerð sína á
þessu sviði, hefur yfirumsjón með
trjákynbótastarfi Skógræktarinnar.
Valgerður Jónsdóttir er
verkefnisstjóri fjölgunarefnis og
fer fyrir ræktunarstarfinu á Vöglum
í Fnjóskadal og Tumastöðum í
Fljótshlíð þar sem eru miðstöðvar
Skógræktarinnar í þróun og
framleiðslu efniviðar fyrir
trjáplöntuframleiðslu. Skógræktin
vill efla starfsemina á báðum
þessum stöðum.
Á Vöglum verður áfram
lögð aðaláhersla á framleiðslu
á hrymsfræi en einnig eru
þar í uppeldi frægarðaplöntur
af kynbættum fjallaþin til
jólatrjáaframleiðslu og fleira. Á
Tumastöðum verður á næstunni
mikil áhersla lögð á framleiðslu
ryðþolinna klóna alaskaaspar svo
auka megi framleiðslu þeirra í
trjáplöntustöðvum.
Markmiðið með skógrækt á
Íslandi er bæði að rækta meiri
skóga og betri skóga. Kostnaðurinn
við ræktun einnar trjáplöntu er
jafnmikill hvort sem tegundin er
smágerð, kræklótt og hægvaxta
eða stórgerð, bein og hraðvaxta.
Ábatinn af þeirri síðarnefndu er á
hinn bóginn margfaldur.
Pétur Halldórsson
kynningarstjóri Skógræktarinnar
SKÓGRÆKT&LANDGRÆÐSLA
Í Fræhúsinu á Vöglum í Fnjóskadal hefur nú verið fjölgað úrvalstrjám af rússalerki og evrópulerki til að auka framleiðslu á blendingnum ’Hrym‘ sem vex
frábærlega og hentar í öllum landshlutum. Einnig er unnið þar að kynbótum á fjallaþin og stafafuru. Á myndinni eru þau Brynjar Skúlason og Valgerður
Jónsdóttir alsæl með það sem fyrir augu ber. Mynd / Pétur Halldórsson.
Sitkagrenifrægarður Skógræktarinnar á Tumastöðum í Fljótshlíð gaf fyrstu fræin á liðnu hausti. Þetta verður dýrmæt
uppspretta úrvalsefnis á komandi árum. Mynd / Halldór Sverrisson.