Spássían - 2010, Qupperneq 24

24
b i ð s t
afsökunar á að hafa
ekki auðnast að fylgja hugboði mínu
þegar ég þó kom auga á hættuna. Ég bið
ykkur afsökunar.“ Lokaorð greinarinnar eru
jafnframt: „Ég bið Íslendinga afsökunar á að
hafa ekki staðið mig betur.“
Björgólfur Thor skilgreinir „sinn
þátt“ í því hvernig fór á svipaðan hátt og
Bjarni Ármannsson. Hann segir sögu af
samviskusömum og hæfum varðmanni efna-
hagslífsins sem viðurkennir á heiðarlegan
hátt að hann lét truflast á verðinum og
leyfði ekki almenningi að njóta nægjanlega
þeirrar innsýnar hans inn í veikleika íslensks
efnahagslífs sem sérþekking hans þó veitti:
„Ég hefði átt að hafa skarpari dómgreind
og ég hefði átt að hafa einbeittari vilja til að
axla ríkari ábyrgð á hvert stefndi í íslensku
viðskiptalífi.“ Hann gerir, líkt og Bjarni, ráð
fyrir að sátt ríki um að hann hafi átt að standa
þennan vörð.
Fleira er líkt með orðum Bjarna Ármanns-
sonar rúmu ári fyrr. Björgólfur færir sig líka
úr 1. persónu eintölu yfir í fleirtölu og leggur
áherslu á sameiginlega ábyrgð:
Allir lögðust á eitt að reyna að halda
kerfinu gangandi í von um að ytri aðstæður
breyttust til batnaðar, einhverjar lausnir
fyndust eða ástandið á lánsfjármörkuðum
skánaði skyndilega. Auðvitað var ástandið
verra en svo að nokkur einn aðili réði við
það. En því miður auðnaðist engum þeirra
sem stóðu og horfðu á að draga fram
augljósa sameiginlega hagsmuni og vinna
að því að ná samstöðu allra í baráttunni
gegn þessum vanda. [...]
Við í viðskiptalífinu biðum eftir lausnum
og forystu frá stjórnvöldum. Án efa hafa
stjórnmálamennirnir beðið eftir að við
kæmum með lausnir. [...] En við slíkar
aðstæður verður fólk að stíga fram, hætta
að líta eingöngu til eigin hagsmuna og
vinna saman. Okkur auðnaðist það ekki.
Enginn steig fram og tók af skarið. Allir biðu
eftir hinum.
Björgólfur Thor virðist ætla að marka sér
sérstöðu hvað varðar síðasta atriðið, að axla
ábyrgð, þegar hann beinir aftur athyglinni
að sjálfum sér og sínum þætti í hruninu.
Hann kemst nálægt hinum persónulega
tón játningaformsins er hann víkur að eigin
fjármálum og lofar yfirbót:
Ég er nú að
vinna að uppgjöri skulda
minna og mun gera betri grein fyrir því
síðar. Ljóst er að þótt miklar eignir mínar
renni til lánardrottna mun ég jafnframt
starfa í þeirra þágu um ókomin ár, þar til ég
hef að fullu gert upp við þá. Ég er staðráðinn
í að ljúka því verki með sóma.
Hins vegar eru játningar hans hvað varðar
þátt hans í efnahagshruninu ekki nógu
nákvæmar til að geta talist sú algjöra
afhjúpun sem slíkt bókmenntaform krefst.
Reyndar virðast þær á stundum alls ekki
játningar á yfirsjónum heldur játningar á
lofsamlegum aðgerðum til bjargar, til dæmis
þegar Björgólfur Thor segir að það sem hann
„þó reyndi að gera“ hafi ekki alltaf verið „hið
rétta“ eða verið „of lítið“ og komið „of seint“.
Á sama hátt hafði Bjarni Ármannsson
þegar „tekið ábyrgð“ á því að hafa „unnið að
uppbyggingu fjármálakerfisins á Íslandi sem
forstjóri fjármálafyrirtækis í meira en tíu ár“,
á tíma sem einkenndist af áræðni og þori, við
að byggja upp þekkingu sem „á eftir að skila
sér í framtíðinni“.
Rúmri viku síðar birti Jón Ásgeir
Jóhannesson bréf í Fréttablaðinu8 þar sem
hann rekur hvernig „umhverfi og aðstæður í
viðskiptalífinu, sem mótuðu mína kynslóð“
fólu í sér „mikil tækifæri með vaxandi
frjálsræði og opnun heima fyrir og samtímis
með nýjar og jákvæðar forsendur fyrir
þátttöku í viðskiptum á alþjóðavettvangi“ en
ekki hafi allt verið sem sýndist. Við að „byggja
upp fyrirtæki sem ég gæti verið stoltur af og
sem gæti látið gott af sér leiða fyrir samfélag
okkar“ hafi hann farið „of geyst og færðist
of mikið í fang á of skömmum tíma“. Hann
játar sem sagt á sig dyggðir sem fáir myndu
fyrirverða sig fyrir í sömu andrá og hann játar
á sig fremur almenna mannlega breyskleika.

Réttlæting ekki marktæk
„Þetta er ekki afsökun heldur afneitun,“ sagði
Vilhjálmur Bjarnason, lektor við Háskóla
Íslands, í viðtali við fréttavefinn Vísi.is.
„Þetta bréf Björgólfs Thors, sem ég er viss
um að hann hefur ekki skrifað sjálfur heldur
Ásgeir Friðgeirsson, aðstoðarmaður hans,
er ekkert annað en aum réttlæting.“9 Hann
grefur undan bréfi Björgólfs með því að sýna
að það styðst ekki við tvær meginundirstöður
játningaformsins: það byggir ekki á
persónulegri reynslu og er ekki einlæg
frásögn sem dregur ekkert undan.
„Eigi vil ég réttlæta mig fyrir þér, sem
ert sannleikurinn. Og ekki vil ég blekkja
sjálfan mig og láta synd mína ljúga að sjálfri
sér.“10 Sjálfsréttlæting er ekki marktæk
syndajátning samkvæmt þessari yfirlýsingu
Ágústínusar og þetta viðhorf er enn áberandi.
Þegar á hólminn er komið er hins vegar
algengast að játningar á yfirsjónum haldist
í hendur við útskýringar og réttlætingar
af einhverju tagi. Þegar kreppan skall
á og leitin að hinum seku hófst var það
almenningur, en ekki höfuðpaurarnir úr
föllnu bönkunum, sem lagði línurnar í þeim
efnum. Ein fyrstu viðbrögðin við kreppunni
í íslenskum netheimum var bylgja játninga
undir yfirskriftinni „Öxlum ábyrgð, játum
syndirnar“. Dæmigerð játning hljómaði hins
vegar eitthvað á þessa leið: „Ég játa að ég
keypti mér flatskjá, sem ég staðgreiddi að vísu,
og ég keypti mér bíl þótt hann hafi reyndar
verið notaður og ódýr.“ Netverjar kepptust
sem sagt um að játa á sig dyggðir á borð við
sparsemi og réttlæta mögulegar misgjörðir
sínar þótt einhverjir hafi eflaust fundið fyrir
raunverulegri iðrun.Útrásarvíkingarnir taka
þátt í „játningunum“ á sömu forsendum.
Viðbrögðin, fálæti, reiði og háð, sýna hins
vegar að þeir teljast ekki lengur hafa rétt til
að taka þátt í samfélagsumræðunni á sömu
forsendum og aðrir. Enda „yfirsjónir“ þeirra
af annarri stærðargráðu.