Spássían - 2010, Blaðsíða 29

29
Spáð í framtíð karlmennsku
Auður Aðalsteinsdóttir
1 Connell, R. W. og Messerschmidt, J. W., „Hegemonic masculinity:
Rethinking the concept“, Gender & Society, 19 (6), 2005, 846.
2 Gyða Margrét Pétursdóttir, Within the Aura of Gender Equality: Icelandic
work cultures, gender relations and family responsibility. A holistic
approach, óbirt doktorsritgerð, Reykjavík, Háskóli Íslands, 2009.
3 Sama rit.
4 Connell og Messerschmidt, 853.
5 Connell, R.W., Gender and Power. Society, the person and sexual
politics, Stanford, Stanford University Press, 1987, 378.
Niðurstaða rannsóknarinnar var sú að langur vinnudagur, sókn
í hærra kaup og samkeppni við starfsfélaga hafi mótað karl-
mennskuhugmyndir sem byggðu á samtryggingarkarlmennsku
og samkeppniskarlmennsku sem síðan mótaði íslenska
viðskiptakarlmennsku, þá sem var ríkjandi fyrir kreppu. Þetta hafi
kristallast í útrás íslenskra fyrirtækja og blandast hugmyndafræði
nýfrjálshyggjunnar sem einkennist fyrst og fremst af einstaklings-
hyggju. Að auki byggir hin samkeppnismiðaða karlmennska á og
viðheldur ójafnræði kynjanna.
Hin menningarlega ráðandi karlmennska er þó ekki föst stærð
heldur breytileg. Sú tegund karlmennsku sem gerir ráð fyrir jafnræði
milli kvenna og karla er því hugsanleg þótt Connell og Messerschmidt
bendi á að ráðandi karlmennska hafi hingað til falist í því að leysa
úr togstreitu kynjanna með því að treysta stoðir karlveldisins eða
endurnýja það við nýjar aðstæður.4 Það muni aðeins breytast þegar
ákveðin endurmótun hefur farið fram á samskiptanetum sem tengja
karla fjölskyldum sínum, vinnu og atvinnulífi.5
Sama karlmennskan í nýjum búningi?
Hvaða mynd tekur ráðandi karlmennska á sig á krepputímum
þegar atvinnuleysi fer vaxandi og mörg fyrirtækjanna sem höfðu á
sér mestan dýrðarljóma eru gjaldþrota? Og hvað felur framtíðin í
skauti sér hvað varðar ráðandi karlmennsku? Gyða Margrét notaði
fjórar fréttaljósmyndir til að spá fyrir um það. Á fyrstu tveimur
myndunum eru fyrrum bankastarfsmenn, Ingólfur Helgason og
Steingrímur Kárason, leiddir til yfirheyrslu. Á þriðju myndinni er
Hreiðar Már Sigurðsson, fyrrverandi forstjóri Kaupþings og fyrrum
holdgerving hinnar menningarlega ráðandi karlmennsku, leiddur í
gæsluvarðhald af starfsmanni sérstaks saksóknara. Sá síðarnefndi er
alvarlegur á svip en Hreiðar Már áhyggjufullur. Á síðustu myndinni
sést Hreiðar Már aftur, en nú laus úr haldi. Sami starfsmaður sérstaks
saksóknara stendur á bak við hann og annar laganna vörður heldur
undir handlegg hans.
Þegar hér var komið við sögu var orðið augljóst hvað karlarnir
á þessum ljósmyndum eiga sameiginlegt. Allir eru þeir í svörtum
jakkafötum og ljósbláum skyrtum.
Þessar myndir notaði Gyða Margrét til að rökstyðja þá spá sína
að karlveldið muni haldast stöðugt, þrátt fyrir nokkrar tilfærslur á
karlmennskuímyndinni eftir efnahagshrunið, og konur verði áfram
óæðri karlmönnum á vinnumarkaðnum og í samfélaginu almennt.
Stuttu eftir bankahrunið voru margir bjartsýnir, sagði Gyða Margrét
og viðurkenndi að hafa verið ein þeirra: „Við héldum að nú væri
kominn tími fyrir grundvallarbreytingar á kynjatengslum. Konur
myndu jafnvel komast að við ákvarðanatökur og öðlast raunveruleg
völd í samfélaginu. Þess vegna hefur þessi síðasta mynd ásótt
mig undanfarnar vikur. Hinn grunaði og starfsmaður sérstaks
saksóknara líta nákvæmlega eins út. Hinn grunaði var reyndar áður
yfirskipaður verði laganna í stigveldi karlmennskunnar en nú hafa
orðið tímabundin hlutverkaskipti. Þessi hlutverkaskipti eru þó ekki
augljós ef maður þekkir ekki til aðstæðna því bæði hlutverkin krefjast
sama búnings: Svartra jakkafata og ljósblárrar skyrtu. Stuttu eftir
efnahagshrunið fór nýr brandari að ganga milli manna: „Hver er
besta pikköpplínan á Íslandi þessa dagana? Ég er ríkisstarfsmaður.“
Starfsmenn sérstaks saksóknara eða lögreglunnar, í svörtum fötum,
á bílum stofnunarinnar, eru ímynd hinnar nýju ráðandi karlmennsku
sem einkennist af stöðugri innkomu, löngum vinnudegi og - ósvertu
mannorði.“
Eftir fyrirlestur Gyðu Margrétar sköpuðust nokkrar umræður um
þá staðreynd að allir karlarnir á myndunum sem hún sýndi voru
bindislausir, í fölbláum skyrtum, með efstu töluna fráhneppta.
Hneigðist ráðstefnufólk að því að túlka bindisleysið og opna
hálsmálið sem vilja til að aðgreina sig skýrt frá fyrri ímynd ráðandi
karlmennsku, þeirri sem nú er tengd við gjaldþrot, og gefa til kynna
að nú væri komið hreinna fram.
Kristín Loftsdóttir mannfræðingur fjallaði um ljósbláa litinn í
öðrum fyrirlestri á ráðstefnunni þar sem hún bar saman táknmyndir
Íslands í Eurovision fyrir og eftir kreppu. Kristín benti á að ljósblái
liturinn á kjólnum sem Jóhanna Guðrún Jónsdóttir klæddist í
Eurovision fyrra hafi á sér yfirbragð barnslegs sakleysis og að öfugt
við þau skilaboð sem búningur Sylvíu Nætur sendi umheiminum
á hátindi góðærisins hafi búningur Jóhönnu Guðrúnar borið með
sér hógværð og einlægni. Rímar það vel við klæðaburð karlanna
hér á myndunum. Því lítur út fyrir að hér sé ráðandi karlmennska
að laga ímynd sína að breyttum aðstæðum án þess þó að breyta
grundvallaratriðum - því jakkafötin eru jú enn til staðar.
Mynd: Ingó