Spássían - 2010, Qupperneq 32

32
Bókum Hermanns Stefánssonar er erfitt að
lýsa með hefðbundnum skilgreiningum.
Þær kljást við mörk skáldskapar og
veruleika, orsaka og afleiðinga, þannig að
hvergi virðist hægt að drepa niður öruggum
fæti. Hann hikar heldur ekki við að sækja í
bókmenntagreinar sem hafa átt undir högg
að sækja á Íslandi, eins og glæpasagna- og
vísindaskáldsagnahefðina. „Það eru engir
veggir til nema þeir sem maður byggir sér
í huganum“, segir Hermann um skilin sem
stundum eru gerð milli alvöru bókmennta
og annarra skrifa. „Um daginn var ég
staddur í bílakirkjugarði, sem er fyrirbæri
sem margir líta hornauga. En þessi
bílakirkjugarður er í raun allt það sem
virðuleg minjasöfn vilja vera. Þau eru alltaf
að reyna að ná til samfélagsins, teygja sig
út fyrir veggina. En bílakirkjugarðurinn er
ekki lokað safn heldur ídeal safnsins, og
þangað eiga bókmenntirnar að fara. Þær
eiga að losa sig við menningaríhald sem
byggir á ritúalskri endurtekningu á því
sem eru „bókmenntir“.“
Bílakirkjugarðar og söfn eru Hermanni
ofarlega í huga þessa dagana, en hann er
nýkominn úr ferðalagi um landið með
ljósmyndara. Afraksturinn verður hluti
af sýningu þar sem íslenskir rithöfundar
skrifa texta við verk pólskra ljósmyndara.
Meðal staða sem Hermann heimsótti
er bær sem tveir bræður á Seyðisfirði
eiga: „Þar rétt fyrir utan er gríðarlegt
flæmi af gömlum bílhræjum. Þetta er
eins og draumastaður; ekki safn en lítið
horn þar sem safnað hefur verið saman
alls konar hröktum og lélegum bílum af
öllum stærðum og gerðum. Þetta þykir
ekki fínt á Íslandi. Á Egilsstöðum er sams
konar kirkjugarður en þar er búið að
breyta honum í safn, setja upp skilti með
upplýsingum um hvern bíl, hvað hann sé
gamall og allt það. En söfn eru alltaf að
reyna að brjótast út fyrir veggi sína, teygja
sig út til fólksins, og bílakirkjugarðurinn á
Seyðisfirði er eins og ídeal safnsins. Þangað
er safnið alltaf að reyna að komast. Við
eigum að hætta að líta bílakirkjugarðinn
hornauga og viðurkenna að hann er
stórmerkilegt fyrirbæri.“
Í bókum Hermanns er líka algengt að
skáldskapurinn teygi sig út fyrir bækurnar
og mörk veruleika og skáldskapar nánast
þurrkist út. Falsanir og þjófnaður eru
einnig áberandi í verkum hans, enda segist
Hermann alltaf hafa haft mikinn áhuga
á sannleika og lygi: „Fals og lygar geta
verið svo uppljóstrandi. Þær varpa ljósi
á heiminn.“ Samkvæmt því ættu síðustu
þrjár skáldsögur Hermanns, sem fjalla um
rithöfundinn Guðjón Ólafsson og konu
hans Helenu, að vera afar upplýsandi því
þar virðist allt mora í þjófnaði, falsi og
lygum.
Algleymi og brjálaði
vísindamaðurinn
Algleymi mætti kalla fantasískan vísinda-
skáldskap í ráðgátustíl en, eins og aðrar
bækur Hermanns, á þetta verk ekki heima
innan hefðbundinna skilgreininga. Bókin
sækir í upphafi í sterka hefð bókmennta
og kvikmynda sem fjalla um minnisleysi.
Guðjón Ólafsson vaknar upp á sjúkrahúsi,
minnislaus eftir höfuðhögg, og reynir að
púsla því saman hver hann er, hvað kom
fyrir hann og hvað sé að gerast í kringum
hann. Sagan verður því öðrum þræði
ráðgáta. Ekki minnka flækjurnar við það
að skammtímaminni Guðjóns er áfram
gloppótt og órar sækja á hann. Hann er
því einstaklega óáreiðanleg vitundarmiðja
og þarf lesandinn sjálfur að reyna að raða
sögunni saman. Þótt við fáum sjónarhorn
Helenu, konu Guðjóns, inn á milli, og hún
hafi engan heilaskaða hlotið, bætir það
ekkert úr skák því hún veit síst meira um
hvað er á seyði og á einstaklega erfitt með
að ráða í táknin í kringum sig.
„Við erum öll minnislaus“, segir Hermann
og tekur fram að hann sé reyndar óvenju
gleyminn sjálfur. „Ég byrjaði bókina út frá
hugmyndum um gleymsku og óra,
ekki síst menningarlegri
gleymsku í góðærinu og
fyrr. Ég las læknisfræði,
taugas júkdómafræði ,
eðlisfræði – þarna var
margt spennandi en ég
er mjög krítískur á sögu
læknavísinda og þá
einna helst afstöðu til
sjúklinga. Mér finnst
margt endurspeglast
í því hvernig við
Best geymdur
í bílakirkjugarði