Spássían - 2010, Síða 34

34
í gang.1 Eftir að hann fór að gefa út bækur
sjálfur hætti hann að gagnrýna bækur
annarra en viðurkennir að hann sakni
þess. „Ídealið væri að hafa mjög skýr skil
milli gagnrýnenda og rithöfunda, það væri
að minnsta kosti einfaldast. Til þess að
það yrði að möguleika yrðum við reyndar
að stækka Reykjavík ansi mikið, flytja inn
nokkur þúsund Pólverja til dæmis, og setja
svo kannski upp varnargarð. Við gætum
haft gagnrýnendurna í Austurborginni
og rithöfundana hérna vestan megin. Svo
gætum við farið í sýnisferðir með rútum.
En þetta er víst ekki hægt.“ Hermann
segir ekki loku fyrir það skotið að hann
fari að gagnrýna aftur. „Ég hefði gaman
af því og held ég hafi frekar skýran
bókmenntasmekk. Ég er alls ekki alltaf
sammála meginlínum sem kveða á um
það hvaða höfundar séu góðir og hverjir
ekki þótt ég sé ekkert endilega að reglu
ósammála því. Það getur verið merkilegt
að vita hvað rithöfundum finnst og þeir
geta haft góð og gild rök fyrir sínu máli
og haft skýra sýn á bókmenntir. En það
er dálítið viðkvæmt að höfundur stundi
gagnrýni og á Íslandi er það ekki mjög
algengt.“
Undanfarið hafa höfundar á borð við Jón
Kalman Stefánsson og Magnús Sigurðsson
kvartað undan ofurvaldi söguþráðarins í
íslenskum bókmenntum. Aðspurður að
því hvort íslensk bókmenntaumræða sníði
höfundum þröngan stakk, þar sem t.d.
glæpasögur eru litnar hornauga og jafnvel
stillt upp sem tilræði við hina ljóðrænu
skáldsögu og þar sem vísindaskáldskapur
er nánast ekki til, beinir Hermann talinu
aftur að bílakirkjugarðinum. „Maður
er bara í þessum bílakirkjugarði, þar er
langbest að vera. Bílakirkjugarði sem
hefur ekki verið lýstur safn heldur er bara
reytingur af Zetor traktorum og Massey
Ferguson sem hafa sál. Maður á bara
að vera þar í huganum. Og þangað eiga
bókmenntirnar að stefna. Án þess að við
eigum að vera eitthvað fælin við stíl. Ég
hef reyndar aldrei skilið það orð og veit
ekki hvað það merkir. Ég veit ennþá síður
hvað stílisti er. Ég skil það helst þannig að
stílisti sé einfaldlega sá sem smjattar með
nautn á orðunum, gæðir sér á gómsætum
og sjaldgæfum orðum. En ef við lítum á
smásöguna Draugur eftir Knut Hamsun,
sem er oft kallaður stílisti, þá eru í henni
nauðaeinfaldar, tærar, gagnsæjar, stuttar
setningar. Þetta er einfalt og kjarnyrt.
Hann missir sig aldrei á skáldlegt flug
- og það er auðvelt að verða nykraður á
slíku flugi, missa sig í innihaldslausar
samlíkingar. „Núllstíll“, eða enginn stíll, er
æðstur allra stíla. Ég myndi vilja komast
þangað. En svo get ég líka verið hrifinn af
höfundum sem skrifa í barokkstíl – ef þeir
hafa húmor fyrir því. Þá verður stíllinn
flúraður en samt með undirtón sem gerir
stólpagrín að öllu saman.“
Sjálfur segist hann ekki vera plottfælinn
höfundur. En hann vilji vera veggjalaus.
„Mér finnst það ódýrt að gera söguþráðinn
eða glæpasögur að blóraböggli fyrir
ásigkomulag samtímabókmennta. Það er
hreinlega rangt. Það er fullt af bókum sem
eru bæði í góðum ljóðstíl og með vel unninn
söguþráð en það þarf ekki að þýða að þær
séu ómerkilegri fyrir vikið. Og glæpasögur
geta innihaldið samfélagsgagnrýni þótt
stundum sé hún nokkuð þröng.“
Hins vegar hefur góðærið vegið að
bókmenntunum, að mati Hermanns.
„Umhverfi þeirra þrengdist allt og skilyrði
fyrir nýja höfunda hafa versnað. Við áttum
fullt af peningum og bókmenntagagnrýni
dagblaðanna styttist niður í fimm lína
sleggjudóma. Ég held að það séu í gangi alls
konar kreddur, gagnrýnislaus tilbeiðsla á
einhverjum „staðreyndum“ um það hvað
fólk vilji. Dagblöð líta svo á að það sé
mun merkilegra fréttaefni að einhver
viðskiptamógúll geri stórsamning heldur
en að út sé komin bók sem greinir heim-
inn á nýjan hátt.“
Ástandið á fjölmiðlamarkaði veldur
honum áhyggjum. „Þau þurfa að drepast
þessi blöð, Morgunblaðið og Fréttablaðið.
Við sitjum uppi með tvö ríkisrekin dagblöð.
Annað í eigu Jóns Ásgeirs, hitt í eigu
útgerðargreifa. Báðir aðilar skulda ríkinu
óhemjumikið. Í staðinn þarf eitt, stórt,
ríkisrekið dagblað. Það verður náttúrlega
að tryggja ritstjórnarlegt sjálfræði og nú
hefur verið lagt fram fjölmiðlafrumvarp
sem á að tryggja það. Það eru þegar önnur
blöð á markaðnum sem skapa mótvægi.
DV er krítískt og vaxandi dagblað með
boðlega bókmenntagagnrýni og Grapevine
hefur lengi verið öflugt blað. Ríkisútvarpið
er hins vegar orðinn bastarður, hálf ríkis-
rekinn og hálf einkavæddur.“
Hann er einnig þeirrar skoðunar að skipta
eigi hið snarasta út bókmenntaelítunni
sem stýrir bókaumfjölluninni í sjónvarpi.
„Bókmenntagagnrýnin í sjónvarpinu er
mikið blaður en hún er eina gagnrýnin
sem hefur áhrif á sölu bóka. Kiljan byrjaði
ágætlega en leystist upp í leikrit tveggja
persóna. Þau leika „bókmenntafólk“
sem er ósammála um eitthvað. Þetta eru
agalegir dómar sem þar eru felldir, hrein
og tær vitleysa, og þau telja fólki trú um
að þetta sé bókmenntagagnrýni. Svo er
alltaf verið að leita í sama brunninn og
það er hreinn og tær skandall að sama
fólkið gagnrýni á tveimur stærstu blöðum
og í sjónvarpi. Þetta er einokun, Kiljan er
orðin Bónus bókmenntaheimsins, tekur
aðeins frá stóru birgjunum og ræður hvað
selst. Það er eins og manneklan sé þvílík
en raunin er sú það er nóg til af hæfum
bókmenntagagnrýnendum.“
Hermann bendir á að í Evrópu og
Bandaríkjunum hafi síðustu ár orðið
verðlaunavæðing bókmennta. „Höfundur
verður að fá verðlaun, annars getur hann
bara gleymt þessu. Ég hef ekkert á móti
bókmenntaverðlaunum en þau hafa
áhrif á hvernig við hugsum og fjöllum
um bókmenntir. Við einblínum frekar
á árangurinn en á það hvað stendur í
bókunum. Nóbelsverðlaunin eru það
síðasta sem eftir er í guðlegum sann-
leika í samtímabókmenntum; Guð hefur
stigið niður og vottað þig ef þú færð
Nóbel. Auðvitað eru til margir góðir
nóbelsverðlaunahafar en mér sýnist að
þessi aukna áhersla á verðlaun sé af sama
meiði og sigrar útrásarvíkinga. Þetta er
efnislegur sigur, áfangi, sem tekur að
skyggja á hugbrjóta.“
Þrá eftir veruleika
Hermann vinnur nú að nýrri skáldsögu þar
sem efnahagshrunið er í forgrunni. Hún
ber vinnuheitið Játningar spunameistara.
Í fyrra gaf hann einnig út ljóðasafnið Högg
á vatni sem hann kallar „bölsýnisljóð úr
góðærinu“. Hann bendir þó á að „ég sagði
það“-syndrómið sé frekar algengt núna en
það sé ekkert merkilegt að hafa séð hrunið
fyrir. „Ef maður las skýrslur bankanna
og fyrirtækjanna þá var frekar augljóst