Dagblaðið Vísir - DV - 05.06.2020, Qupperneq 18

5. JÚNÍ 2020 DV18 EYJAN
Uppsagnaleiðin sem gagnrýnd er fyrir að hvetja til uppsagna hjá
fyrirtækjum þar sem skilyrði
hlutabótaleiðarinnar voru
þrengd var samþykkt á Al-
þingi á dögunum.
Þann 29. maí voru samþykkt
lög á Alþingi um endurbætta
hlutabótaleið. Áætlað er að
hún muni kosta ríkissjóð alls
um 34 milljarða króna. Þegar
hún var lögð fram fyrst var
gert ráð fyrir að kostnaðurinn
yrði 755 milljónir króna. Rík-
isstjórninni til varnar, þá var
viðkvæðið ávallt að forsendur
gætu breyst með skömmum
fyrirvara og kostnaðurinn
einnig.
Mikið vatn hefur runnið
til sjávar síðan og nú liggur
fyrir að um 37 þúsund manns
nýttu sér leiðina í mars og
apríl. Hins vegar misnotaði
fjöldi fyrirtækja leiðina með
ýmsum hætti, samkvæmt
skýrslu Ríkisendurskoðunar,
hvar Vinnumálastofnun var
gagnrýnd fyrir skort á eftir-
liti með úrræðinu.
Sömuleiðis var samþykkt
með lögum að ríkið myndi
greiða fyrirtækjum hluta
launakostnaðar starfsfólks á
uppsagnarfresti. Sú leið hefur
verið harðlega gagnrýnd úr
öllum áttum, þar sem leiðin
er sögð hvetja fyrirtæki til að
reka starfsfólk sitt, enda fái
þau bætur fyrir. Upphæðin
sem ríkið ætlar að verja til
þessa er 27 milljarðar. Því
liggur fyrir að ríkið hyggst
verja alls 34 milljörðum til að
viðhalda ráðningarsambandi
fyrirtækja við starfsfólk sitt,
en 27 milljörðum til að eyða
ráðningarsambandinu.
Virðist mótsagnakennt
Þetta er ansi sérstök hag-
fræði að mati Þórólfs Matthí-
assonar, prófessors í hag-
fræði við Háskóla Íslands:
„Það virðist nokkuð mót-
sagnakennt að gera þetta
svona. Hlutabótaleiðin hafði
þó ekki bara hagfræðilegan
tilgang, heldur var líka verið
að passa upp á að fólk hefði
ekki allt of mikinn hag af því
að mæta til vinnu vegna smit-
hættu. Það voru því skynsam-
leg viðbrögð, þó svo útfærslan
hefði mátt vera strangari. En
þessi uppsagnaleið er nokkuð
tvíbent. Fyrirtæki eiga auð-
vitað að eiga fyrir launum á
uppsagnarfresti samkvæmt
lögum, annars teljast þau
gjaldþrota. Það hefði að
mínu mati verið eðlilegra að
hafa þetta í formi lána, með
endurgreiðslukröfu,“ segir
Þórólfur og hefur fyrirkomu-
lagið hjá Lánasjóði íslenskra
námsmanna til hliðsjónar:
„Ég lagði til mjög snemma
í ferlinu gagnvart aðilum í
stjórnsýslunni að það væri
farin önnur leið, ekki ósvipuð
þeirri sem LÍN hefur verið
með, svokallaðar tekjubundn-
ar afborganir. Það er verið að
leggja þetta til í Ástralíu og
víðar. Þá hafa hagfræðingar
í Evrópu gert tillögu til Evr-
ópusambandsins um að lán-
veitingar af þessu tagi yrðu
veittar í formi lána og á móti
skuldbindi fyrirtækin sig til
að borga hærri tekjuskatt í
ákveðinn tíma á eftir. Þann-
ig þurfi fyrirtækin að borga
af lánum um leið og þau geta,
áður en þau mjatla peningum
í eigendur sína.
Mér fannst miður að menn
skyldu ekki horfa á slík
sjónarmið hér á landi,“ segir
Þórólfur og nefnir að það
hafi sýnt sig í hlutabótaleið-
inni að allt sé reynt til þess
að svindla á kerfinu: „Manni
sýnist að það hafi verið auð-
velt stundum að fá endur-
skoðendur til þess að búa til
það sem þurfti að búa til.“
Fylgjast vel með
Samkvæmt Skúla Eggerti
Þórðarsyni ríkisendurskoð-
anda hyggst stofnunin að
öllum líkindum gera aðra
frumkvæðisathugun á upp-
sagnaleiðinni og öðrum úr-
ræðum ríkisstjórnarinnar
þegar á líður.
„Já, við munum fylgjast
með hinum úrræðunum.
Fæst af þessu er komið til
framkvæmda og því ekki
tímabært að tjá sig mikið um
það, en við munum fylgjast
með framkvæmdinni og taka
stöðuna svona þegar líður á.
Við viljum sjá hvernig þessar
breytingar koma út auðvitað.
En þarna eru fleiri skilyrði
og löggjöfin er mun þéttari
en hlutabótaleiðin.“
Hann telur skýrsluna um
hlutabótaleiðina hafa bætt
vinnubrögðin við frumvarps-
gerð uppsagnaleiðarinnar:
„Það er óhætt að slá því
föstu að þegar þessi skýrsla
kom út hafi menn áttað sig
á því að það þyrfti að stíga
varlega til jarðar þegar fé er
sótt í ríkissjóð. Það var nú til-
gangurinn með skýrslunni.“
Ekki umfangsmikil
misnotkun
Forstjóri Vinnumálastofn-
unar, Unnur Sverrisdóttir, gat
ekki gefið upp hversu miklir
fjármunir hefðu verið sviknir
út vegna misnotkunar á hluta-
bótaleiðinni, það myndi vænt-
anlega liggja fyrir í vikunni.
Hún taldi reyndar, þvert á
niðurstöður skýrslu Ríkis-
endurskoðunar, að engir fjár-
munir hefðu verið sviknir út
með misnotkun á hlutabóta-
leiðinni:
„Það var enginn að svíkja
neitt út í raun og veru. Það
er nú þannig. Ég er ekki
sammála því, mér finnst
fólk voða fljótt að gleyma,
í mars stóðum við frammi
fyrir gríðarlegum hópupp-
sögnum, það vissi í rauninni
enginn sitt rjúkandi ráð. Það
var nýkomið samkomubann
og fyrirtækin vissu ekki
hvaðan á þau stóð veðrið,
og fyrirtæki voru að loka
hvert á fætur öðru, þar sem
túristarnir voru farnir heim.
Ráðamenn báðu fólk um að
halda ráðningarsambandi við
starfsfólkið á meðan það væri
verið að átta sig á hlutunum,
þannig var ástandið þá. Því
er það mín skoðun að þetta
hafi heppnast vel að flestu
leyti,“ sagði Unnur.
Í skýrslu Ríkisendurskoð-
unar er greinilega tekið fram
að borist hafi ábendingar um
að leiðin hafi verið misnotuð
af fyrirtækjum sem „áttu
ekki í bráðum vanda“, eða
höfðu orðið fyrir samdrætti.
Einnig að launafólk hefði
verið látið skila meira vinnu-
framlagi en lækkað starfs-
hlutfall sagði til um. Einnig
að launagreiðendur hefðu
breytt eigin launum eftir
á, svo þeir gætu sýnt fram
á hærri laun en þeir höfðu,
til að fá hærri greiðslur frá
ríkinu.
Unnur taldi að málið myndi
skýrast betur þegar tími gæf-
ist til að skoða það af alvöru,
en ábendingarnar væru fínar.
Þá taldi hún uppsagnaleiðina
ekki hvetja til uppsagna:
„Nei, ég held ekki. Ég held
að enginn ráðist í uppsagnir
nema þeir sem neyðast til
þess. Ég hef þá trú á atvinnu-
rekendum.“
Katrín heldur í vonina
Katrín Jakobsdóttir forsætis-
ráðherra, sagði við Morgun-
blaðið í vikunni að hún von-
aðist til að þrengri skilyrði
í hlutabótaleiðinni myndu
ekki verða til þess að fyrir-
tæki horfðu í auknum mæli
til uppsagna, það væri ekki
vilji ríkisstjórnarinnar. Hins
vegar væri það óhjákvæmi-
legt í sumum tilfellum.
Þá sagði Halldór Benjamín
Þorbergsson, framkvæmda-
stjóri Samtaka atvinnulífsins,
að í uppsagnaleiðinni væri
ekki að finna hvata fyrir
fyrirtæki til uppsagna, þar
sem skilyrðið væri „nánast
algert tekjufall“. Hann taldi
hins vegar líklegt að atvinnu-
leysi myndi aukast. n
Trausti Salvar
Kristjánsson
traustisalvar@eyjan.is
MÓTSAGNAKENND HAGFRÆÐI
Ríkið hyggst verja 34 milljörðum til að viðhalda ráðningarsambandi fyrirtækja við
starfsfólk sitt, en 27 milljörðum til að eyða því. Uppsagnaleiðin orkar tvímælis.
Formenn ríkisstjórnarflokkanna: Bjarni Benediktsson, Katrín Jakobsdóttir og Sigurður Ingi Jóhannsson. MYND/EYÞÓR ÁRNASON
Þórólfur
Matthíasson
prófessor í
hagfræði við
Háskóla Íslands
Unnur
Sverrisdóttir
forstjóri Vinnu-
málastofnunar
Skúli Eggert
Þórðarson
ríkisendur-
skoðandi