Dagblaðið Vísir - DV - 05.06.2020, Blaðsíða 27

TÍMAVÉLIN
Forsetakosningarnar 1980 þóttu stórtíðindi víða um heim. Þá var Vigdís
Finnbogadóttir kjörin, fyrst
kvenna, sem forseti Íslands
og varð þar með fyrsta kon-
an til að verða þjóðarleiðtogi
í heiminum. Það vakti ekki
síður athygli að Vigdís var
ókvænt, einstæð móðir. Fengu
þessar staðreyndir töluverða
athygli í kosningabaráttunni
þar sem Vigdís var gjarnan
spurð út í makaleysið.
„En ég hef aldrei orðið vör
við að það væri fjötur um fót
að hafa ekki karlmann mér
við hlið. Og ætti ég bónda
núna, væri líklegra að fram-
boð mitt hefði hreinlega aldr-
ei komið til. Ég hefði aldrei
boðið sjálfstæðum karlmanni
upp á þetta stúss!“ sagði Vig-
dís í aðdraganda kosning-
anna, í samtali við Dagblaðið.
Vigdís hafði undirgengist
brjóstnám vegna brjósta-
krabbameins, staðreynd sem
hún bjóst varla við að myndi
skipta máli í framboði hennar.
Engu að síður fékk hún einu
sinni spurninguna hvort hún
teldi sig geta verið forseta,
með aðeins eitt brjóst. Vigdís
lét spurninguna ekki slá sig
út af laginu og lét þetta fræga
svar falla: „Það stóð nú aldrei
til að hafa þjóðina á brjósti.“
Lýðveldi kvennanna
„Lýðveldi kvennanna“ var
fyrirsögn sem franska blaðið
Libération sló upp árið 1988,
þegar Vigdís Finnboga-
dóttir forseti varði embætti
sitt gegn framboði Sigrúnar
Þorsteinsdóttur, húsfreyju
úr Vestmannaeyjum. Ísland
vakti athygli fyrir stöðu sína
í kvenréttindabaráttunni,
en þarna var kona, sitjandi
þjóðarleiðtogi, að etja kappi
við aðra konu og þar að auki
voru sex kvenréttindakonur í
þingflokki á Alþingi.
Á þessum tíma hafði það
aldrei gerst að sitjandi for-
seti fengi mótframboð. Sigrún
Þorsteinsdóttir kvaðst standa
fyrir róttækum breytingum
á forsetaembættinu og vildi
gera embættið virkara og
póli tískara, meðal annars
með beitingu neitunarvalds.
Vigdísi stafaði þó aldrei ógn
af mótframboðinu, enda
mældist hún með mikla yfir-
burði í skoðanakönnunum.
Sigrún og stuðningsmenn
hennar gagnrýndu forseta
fyrir tómlætið, en Vigdís
neitaði meðal annars að taka
þátt í kappræðum í sjónvarpi.
Sigrún var jafnvel gagnrýnd
fyrir að dirfast að bjóða sig
fram gegn Vigdísi, það væri
sóun á peningum skattborg-
ara, þar sem Vigdís var afar
farsæl og vel liðin í starfi.
Fór að endingu svo að Vig-
dís hlaut yfirburðakosningu,
með yfir 90 prósent greiddra
atkvæða.
Kosningar þessar voru
engu að síður sögulegar, þar
sem fordæmi var þar sett fyr-
ir mótframboði gegn sitjandi
forseta, en slíkt hefur ítrekað
gerst síðan. Hins vegar þótti
afgerandi kosning Vigdísar
benda til þess að íslenska
þjóðin kærði sig ekki um
póli tískan forseta. Vigdís stóð
fyrir því að forseti væri sam-
einingartákn þjóðarinnar og
vildi efla land, þjóð og tungu.
Ekki lengur en 12 ár
Ólafur Ragnar Grímsson var
kjörinn forseti 1996. Í beinni
línu hjá DV í aðdraganda
kosninga sagðist hann ekki
hafa hug á því að sitja jafn
lengi og Vigdís hafði gert,
sem sat í 16 ár.
„Mér finnst 16 ár ansi lang-
ur tími, þótt í því felist engin
gagnrýni á Vigdísi Finnboga-
dóttur né Ásgeir Ásgeirsson.
Ég tel reyndar að ef Vigdís
hefði boðið sig fram aftur
hefði þjóðin kosið hana áfram.
[...]. Fljótt á litið eru 8 til 12 ár
eðlilegri tími heldur en 16 ár.“
Öðruvísi fór þó og var Ólaf-
ur forseti í 20 ár og sat því
lengst allra forseta á Íslandi.
Ástþór og tómatsósan
Ástþór Magnússon reyndi í
þriðja sinn árið 2004 að hafa
betur gegn Ólafi Ragnari í
forsetakosningum. Ólafur
reyndist þó sjálfkjörinn árið
2000, þar sem framboð Ást-
þórs var dæmt ógilt vegna
annmarka á meðmælenda-
lista. Þar mátti finna nöfn
sem ekki fundust skráð í
þjóðskrá, svo sem Andrés
Önd og Jesús Kristur.
„Ég þarf enga tómatsósu
núna. Hún var einungis hugs-
uð sem segull á fjölmiðlana,
sálarástand fjölmiðlamanna
virðist vera þannig að maður
þarf einhvern svona leikþátt
til þess að ná athygli þeirra.
Það þarf tómatsósu til þess
að fá umfjöllun um mikil-
vægasta málefni heimsins,
friðarmálin,“ sagði Ástþór
þegar blaðamaður DV gantað-
ist og spurði hvar tómatsósan
væri, en Ástþór hafði notað
tómatsósu til að vekja athygli
á friðarboðskap sínum, meðal
annars í réttarsal og þegar
hann fór á fund við þáverandi
útvarpsstjóra, Markús Örn
Antonsson, og færði honum
tómatsósu.
Eftir að Ástþór tilkynnti
um framboð sitt kvæntist
hann unnustu sinni, Natalíu
Wium. Það vakti athygli síðar
á árinu þegar lögregla var
kölluð út að heimili Natalíu,
þar sem Ástþór var staddur
og reyndi að henda henni út
úr íbúðinni, sem Ástþór átti
þó ekki sjálfur, samkvæmt
heimildum DV á þeim tíma.
Þegar lögreglu bar að garði
lá Ástþór fullklæddur undir
sæng og þóttist sofa.
Ólafur gegn DV
Árið 2012 var þess freistað
að ná forsetastólnum undan
Ólafi. En skoðanir á honum
í samfélaginu voru þarna
orðnar skiptar, eftir að hann
fór að skipta sér töluvert af
störfum Alþingis og einn-
ig sökum meintrar þátttöku
hans í aðdraganda hrunsins
2008, sem DV fjallaði um.
Ólafur varð því fyrsti sitjandi
forseti til að hefja virka kosn-
ingabaráttu.
Ólafur gagnrýndi frétta-
flutning DV harðlega og taldi
blaðamenn viljandi hampa
Þóru Arnórsdóttur, með því
að fjalla neikvætt um Ólaf
og jákvætt um Þóru. Blaða-
menn DV fóru á fund Ólafs
og óskuðu eftir skýringum á
þessum ásökunum og úr urðu
nokkrar deilur, sem vöktu
töluverða athygli.
„Ertu komin til að koma í
deilur, eða ætlar þú að taka
viðtal við mig?“ spurði Ólafur
blaðamann DV, spurður út í
ásakanir hans um hlutdrægni
DV í forsetakosningunum.
Hann bar RÚV heldur ekki
vel söguna.
„Það blasir við hjá Ríkis-
sjónvarpinu að Svavar Hall-
dórsson [eiginmaður Þóru]
fékk að misnota fréttatíma
Sjónvarpsins til þess að búa
til áróðursfrétt gegn mér, á
sama tíma og var verið að
vinna könnun um fylgi Þóru,
mín og annarra til að undir-
búa framboð gegn mér.“
Sögulegur fjöldi
frambjóðenda
Þegar Ólafur settist loks í
helgan stein varð uppi fótur
og fit, þar sem allir og amma
þeirra hugðu á framboð. Alls
voru níu frambjóðendur í
framboði, fimm karlmenn og
fjórar konur. Þrettán aðrir
höfðu lýst yfir framboði, en
dregið til baka af ólíkum
ástæðum.
Ólafur Ragnar hafði greint
frá því í áramótaávarpi sínu
að hann ætlaði ekki að gefa
kost á sér. Í apríl virtist hann
þó hafa skipt um skoðun, bara
til að skipta aftur um skoðun
í maí. n
Senn gengur íslenska
þjóðin til forsetakosninga
þar sem kosið verður á
milli sitjandi forseta,
Guðna Th. Jóhannessonar,
og Guðmundar Franklíns
Jónssonar. Áður var það
óhugsandi að bjóða sig
fram gegn sitjandi forseta,
en nú er tíðin önnur. Því er
viðeigandi að Tímavélin
horfi að þessu sinni aftur
til kosningabaráttu undan-
farinna þriggja áratuga.
Forsetastóladansinn
Það var söguleg stund þegar Vigdís var kjörin forseti, fyrst kvenna. MYND/TÍMARIT.IS
Í FRAMBOÐI VORU:
1980
Vigdís Finnbogadóttir
Guðlaugur Þorvaldsson
Albert Guðmundsson
Pétur J. Thorsteinsson
1988
Vigdís Finnbogadóttir
Sigrún Þorsteinsdóttir
1996
Ólafur Ragnar Grímsson
Pétur Kr. Hafstein
Guðrún Agnarsdóttir
Ástþór Magnússon
2004
Ólafur Ragnar Grímsson
Baldur Ágústsson
Ástþór Magnússon
2012
Ólafur Ragnar Grímsson
Þóra Arnórsdóttir
Ari Trausti Guðmundsson
Herdís Þorgeirsdóttir
Andrea J. Ólafsdóttir
Hannes Bjarnason
2016
Guðni Th. Jóhannesson
Halla Tómasdóttir
Andri Snær Magnason
Davíð Oddsson
Sturla Jónsson
Elísabet Kristín Jökulsd.
Guðrún Margrét Pálsd.
Ástþór Magnússon
Hildur Þórðardóttir
Forsetar koma
og forsetar fara.
Nú líður senn
að kosningum,
en manstu eftir
kosningabaráttu
síðustu ára-
tuga?
Erla Dóra
Magnúsdóttir
erladora@dv.is
FÓKUS 27DV 5. JÚNÍ 2020