Morgunblaðið - 22.01.2020, Síða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 22. JANÚAR 2020
Við störf á Granda Aðstæður til útiverka hafa ekki verið góðar í umhleypingunum undanfarna daga en í gær birti til í borginni og þá var hægt að láta hendur standa fram úr ermum.
Eggert
Krafan um stöðugt
aukin ríkisútgjöld er
sterk. Þrátt fyrir gríð-
arlega aukningu á síð-
ustu árum vantar fjár-
muni í alla málaflokka,
sé tekið mið af fréttum,
ákalli hagsmunaaðila
og kröfum stjórnmála-
manna að því er virðist
úr öllum flokkum. Það
vantar fjármuni í heilbrigðiskerfið, í
almannatryggingar, í menntakerfið,
í samgöngur og löggæslu.
Umhverfismál eru sögð fjársvelt, við
setjum ekki næga peninga í þróun-
araðstoð, sveitarfélögin telja sig
hlunnfarin í samskiptum við ríkið.
Ætlast er til að meiri fjármunir séu
settir í nýsköpun og rannsóknir,
nauðsynlegt er að hækka barnabæt-
ur, lengja fæðingarorlof og hækka
greiðslur. Ríkið á að styðja enn bet-
ur við bakið á menningarstarfsemi
og auka endurgreiðslur (styrki) til
kvikmyndagerðar og bókaútgáfu. Og
ekki má gleyma kröfunni um að rík-
issjóður sendi einkareknum fjöl-
miðlum árlegan tékka svo þeir sigli
ekki í strand.
Þunginn að baki kröfum um stór-
aukin ríkisútgjöld er mikill. Kröf-
urnar eru endalausar en of fáir velta
því fyrir sér hver eða hverjir eigi að
standa undir öllu. Enn færri hafa
áhuga á því að skoða meðferð opin-
bers fjár – leita svara við því hvort
við séum að bæta þjónustu og gæði
með auknum útgjöldum. Engu er
líkara en að hagkvæm ráðstöfun
sameiginlegra fjármuna sé auka-
atriði. Aukning útgjalda er sjálfstætt
markmið. Dæmi um
þetta er heilbrigð-
iskerfið.
Nær 100
milljarða aukning
Samkvæmt fjár-
lögum þessa árs verða
framlög til rekstrar
heilbrigðiskerfisins
(fjárfesting ekki talin
með) nær 245 millj-
arðar króna. Á einum
áratug hafa framlögin
því hækkað um tæplega 98 milljarða
að raunvirði, eða 67%. Mér er til efst
að margar aðrar þjóðir hafa staðið
þannig að verki.
En þrátt fyrir mikla aukningu –
gríðarlega aukningu – virðist víða
pottur brotinn. Krafan um að útgjöld
til heilbrigðismála skuli ekki vera
lægri en 11% af landsframleiðslu
hljómar enn á ný. Því er haldið fram
að Íslendingar séu eftirbátar annarra
Norðurlandaþjóða þegar kemur að
opinberu fjármagni til heilbrigðis-
mála og engu skiptir þótt aldurs-
samsetning þjóðarinnar sé hagstæð-
ari.
Til að setja hlutina í samhengi.
Krafan um að tryggja að hlutfall heil-
brigðisútgjalda nemi 11% af lands-
framleiðslu jafngildir því að útgjöld
ríkisins hækki um liðlega 93 milljarða
króna á þessu ári. Til að standa undir
því yrði að hækka tekjuskatt ein-
staklinga um 45% eða hækka virð-
isaukaskatt um 36%. Það er einnig
hægt að nær tvöfalda trygginga-
gjaldið. Auðvitað er hægt að útfæra
tekjuöflun ríkisins með öðrum hætti,
hækka suma skatta meira en aðra en
í heild yrðu skatttekjur að hækka um
13% frá því sem ætlað er. Og þá er
gengið út frá því að hækkun skatta
hafi engin neikvæð áhrif á efnahags-
lífið – allir vita hversu fráleit slík for-
senda er.
Aukin útgjöld til heilbrigðismála
eru ekki markmið í sjálfu sér. Verk-
efnið er alltaf að auka lífsgæði al-
mennings með góðri og öflugri heil-
brigðisþjónustu.
Betri nýting fjármuna
Flestir viðurkenna að auka verði
útgjöld til heilbrigðismála eftir því
sem þjóðin eldist. Við getum dregið
úr aukningunni með skynsamlegri
fjárfestingu í baráttunni gegn lífs-
stílstengdum sjúkdómum. En við
verðum um leið að horfast í augu við
þá staðreynd að fjármunum er víða
sóað, þeir eru illa nýttir. Ég hef hald-
ið því fram að eitt stærsta verkefni
okkar á sviði heilbrigðismála sé að
tryggja betri nýtingu fjármuna – að
skattgreiðendur – hinir sjúkra-
tryggðu – fái það sem greitt er fyrir;
öfluga og góða heilbrigðisþjónustu.
Þar skiptir skipulagið – kerfið sjálft –
mestu.
Í grein hér í Morgunblaðinu síðast-
liðinn föstudag rökstyður Reynir
Arngrímsson, formaður Læknafélags
Íslands, ágætlega þá fullyrðingu að
álag á Landspítalann sé „komið yfir
þolmörk“. Hann sér hins vegar ekki
aðeins vandann heldur einnig lausnir:
„Möguleg lausn væri að skoða alla
þjónustuþætti sjúkrahússins og
greina betur það sem kalla má
kjarna- og lykilstarfsemi frá annarri
starfsemi sem hægt væri að fela öðr-
um sem þegar eru reiðubúnir að
sinna þeirri heilbrigðisþjónustu.
Heilbrigðisyfirvöld virðast mótfallin
slíkum aðgerðum og hafa með að-
gerðum sínum í raun kallað fram það
ófremdarástand sem nú hefur
þróast.“
Reynir segir að á sama tíma og
álagið á bráðaþjónustu Landspítal-
ans sé komið að þolmörkum séu
sjúkrahúsinu „falin viðbótarverkefni,
ýmist í formi svokallaðra átaksverk-
efna eða þjónustu sem verið er að
færa til vegna þeirrar stefnu heil-
brigðisyfirvalda að einkarekin heil-
brigðisþjónusta skuli dregin saman
með öllum tiltækum ráðum“.
Skilaboð formanns Læknafélags-
ins eru skýr. Það megi með rökum
halda því fram að viðbótarfjárveit-
ingar til Landspítalans vegna „átaks-
og sérverkefna hafi í raun haft þau
heildaráhrif að þjónustan á öðrum
sviðum og sérstaklega við bráðveikt
fólk hafi skerst og sé komin niður fyr-
ir þau öryggismörk sem læknar telja
viðunandi“.
Sáttmáli brotinn
Svo virðist sem það sé inngróin
tregða í kerfinu að nýta kosti einka-
framtaksins í heilbrigðisþjónustu,
auka valmöguleika almennings og
stuðla að hagkvæmri nýtingu fjár-
muna og draga úr álagi á sjúkra-
húsum. Þegar sýnt er að takmarkaðir
fjármunir nýtast betur og þjónustan
við landsmenn verður öflugri er eng-
in skynsemi í því að leggja steina í
götur einkarekstrar. Afleiðing blasir
við, eins og formaður Læknafélagsins
bendir á.
Fábreytileiki í rekstrarformi innan
heilbrigðiskerfisins leiðir til verri
þjónustu við landsmenn – sem allir
eru sjúkratryggðir – veldur auknum
kostnaði og grefur undan samkeppn-
ishæfni Íslands við að laða til landsins
vel menntað og hæfileikaríkt starfs-
fólk, eftir langt sérnám. Dregið er úr
framþróun enda horft framhjá því að
læknisfræðin er þekkingariðnaður.
Íslensk heilbrigðisþjónusta er á
leið í sjálfheldu frábreytileika og auk-
inna útgjalda. Engu er líkara en að
allt snúist um að auka útgjöldin og
koma böndum á einkarekstur, í stað
þess að leggja áherslu á þjónustu við
alla sjúkratryggða.
Vandi heilbrigðiskerfisins verður
ekki leystur með sífellt auknum út-
gjöldum (þó að við þurfum örugglega
að auka útgjöldin á komandi árum og
áratugum). En verst af öllu er að
verða vitni að því hvernig hægt og
bítandi er að myndast jarðvegur fyrir
tvöfalt heilbrigðiskerfi og einkarekn-
ar sjúkratryggingar, með því að
vinna gegn samþættingu og sam-
vinnu opinbers rekstrar og einka-
rekstrar. Efnafólk mun nýta sér góða
og örugga heilbrigðisþjónustu á veg-
um einkaaðila en við hin bíðum milli
vonar og ótta á ríkisreknum biðlist-
um um að fá nauðsynlega þjónustu
áður en það er orðið of seint. Og þá
stendur ekkert eftir af þjóðarsátt-
málanum um að sameiginlega tryggj-
um við öllum jafnan aðgang að nauð-
synlegri þjónustu óháð efnahag.
Eftir Óla Björn
Kárason » Íslensk heilbrigðis-
þjónusta er á leið í
sjálfheldu frábreytileika
og aukinna útgjalda.
Flest snýst um að auka
útgjöldin og koma bönd-
um á einkarekstur.
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins.
Í sjálfheldu fábreytileika og aukinna útgjalda