Morgunblaðið - 15.04.2020, Síða 10

SVIÐSLJÓS
Sigurður Bogi Sævarsson
sbs@mbl.is
Eldsumbrot við og í Eyjafjallajökli
vorið 2010 stóðu linnulítið í rúma
tvo mánuði og vöktu heimsathygli.
Að kvöldi laugardagsins 20. mars
hófst hraungos á norðanverðum
Fimmvörðuhálsi og þar lifðu jarð-
eldar milli jökla til 13. apríl. Dag-
inn eftir, þann 14. apríl, hófst síð-
an í toppgíg Eyjafjallajökuls gos
sem stóð linnulaust til 22. maí. Bú-
sifjar af völdum gossins urðu tals-
verðar, en mestu tjóni olli sú rösk-
un sem varð á flugumferð vegna
manna nú hafi í ríkum mæli beinst
að því að skilja betur tengsl Eyja-
fjallajökuls og Kötlu og hvernig
virkni í þessum eldstöðvum kunni
að tengjast
„Umbrotin 2010 færðu okkur
mikinn lærdóm um öskudreifingu í
háloftunum og áhrif hennar á flug-
samgöngur og nútímasamfélag.
Mælingum og líkangerð af gos-
efnadreifingu í háloftum hefur
fleygt fram eftir 2010, sem og
þekkingu á áhrifum gosösku á
flugvélahreyfla. Við náðum einnig
einstæðum mælingum á umbrot-
unum neðanjarðar og settum fram
túlkanir á þeim sem enn er horft
til á alþjóðlegum vettvangi,“ segir
Freysteinn Sigmundsson.
Túristagos og svo hamfarir
Í eldgosinu á Fimmvörðuhálsi
mynduðust tveir gígar, sem seinna
voru nefndir Magni og Móði. Frá
Áratugur
frá eldgosi
Freysteinn
Sigmundsson
hættu á að fíngerð aska bærist í
hreyfla þotna. Á tímabili var allt
flug til og frá landinu í gegnum
Akureyri og Glasgow var tengi-
punkturinn í ferðum Icelandair
yfir Atlantshafið. Dögum saman lá
flug í Evrópu niðri og gætti áhrifa
gossins því um allan heim.
Kvikan náði til yfirborðs
„Eldgosin tvö voru nátengd og
bæði urðu í tengslum við streymi
bergkviku inn í undirlög Eyja-
fjallajökuls,“ segir Freysteinn Sig-
mundsson, jarðeðlisfræðingur á
Jarðvísindastofnun Háskóla Ís-
lands, í samtali við Morgunblaðið.
Hann lýsir málum svo að í árs-
byrjun 2010 hafi byrjað streymi
kviku inn í nýtt kvikuinnskot og
svo fór að kvikan braust úr því,
náði upp til yfirborðs og hraungos
varð á Fimmvörðuhálsi. Sprengi-
gosið varð síðan vegna þess að
kvika úr þessu kvikuinnskoti fann
sér leið og hitti fyrir kviku af ann-
arri efnasamsetningu sem var fyr-
ir undir toppgígnum. Eftir um-
brotin var landris í Eyjafjallajökli
í nokkur ár, líklega tengt kviku-
innstreymi og því að eldstöðin var
að jafna sig eftir umbrotin. Síð-
ustu árin hefur, að sögn Frey-
steins, svo verið rólegt yfir svæð-
inu, litlar jarðskorpuhreyfingar og
lítil jarðskjálftavirkni. Vel sé
fylgst með svæðinu, en almennt
séð þá sé Eyjafjallajökull ekki
mjög virkt eldfjall. Sjónir vísinda-
 Jökull rumskaði  Kvika í undir-
lögum Mikill lærdómur  Ferðaþjón-
usta náði flugi  Magni og Móði
10 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 15. APRÍL 2020
Óseyrarbraut 12, 220 Hafnarfirði | Klettagörðum 5, 104 Reykjavík | stolpigamar@stolpigamar.is
Gámaleiga
Er gámur lausnin fyrir þig?
Við getum líka geymt gáminn fyrir þig
568 0100
stolpigamar.is
HAFÐU
SAMBAND
Búslóðageymsla z Árstíðabundinn lager z Lager z Sumar-/vetrarvörur
Frystigeymsla z Kæligeymsla z Leiga til skemmri eða lengri tíma
„Tilveran var ótrúlega fljót að komast í
samt lag þegar eldgosið var gengið yfir.
Samstaða var meðal íbúa, enda kröfðust að-
stæður þess,“ segir Sigurður Grétar Ottós-
son, bóndi á Ásólfsskála undir Vestur-
Eyjafjöllum.
„Hér var svart yfir öllu fyrst eftir gosið,
en hreinsunarstarf gekk vel og á mánuðum
sem fóru í hönd skolaði öskunni út í rign-
ingu og annað fauk á brott. Suma dagana í
eldgosinu var öskufallið svo svart að maður sá rétt fram fyrir tærnar á
sér. Almennt má þó segja að sveitin hafi sloppið ótrúlega vel, því suð-
vestlægar áttir voru ríkjandi og askan barst því oft norður á bóginn og
inn á Öræfi. Búskapurinn hér varð sömuleiðis fyrir óverulegum skakka-
föllum vegna hamfaranna, en svæðið komst á kortið og ferðaþjónustan
blómstraði.“
Aðstæður kröfðust samstöðu
LÍF UNDIR EYJAFJÖLLUM KOMST FLJÓTT Í LAG EFTIR GOS
Sigurður Grétar Ottóson
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Sjónarspil Úr skalla ískalds
Eyjafjallajökuls stóð margra
kílómetra hár gosmökkur sem
bar með sér sprengingar og
eldglæringar sem lýstu upp
næturhimininn.
Inga Hlín
Pálsdóttir