Feykir - 09.10.2019, Síða 13

Á landinu þekkjast þrír
bæir með þessu nafni.
Og það er dálítið skrítið,
að allir skuli þeir vera í
Norðlendingafjórðungi.
Olavius telur Hringver í
Ólafsfirði í eyðijarðaskrá
sinni við Eyjafjarðarsýslu
(O. Olavius: Oekonomiske
Reise, bls. 328).
Í rekaskrá Hólastóls frá
árinu 1296 er sagt, að
stóllinn eigi þrjá hluti hvals
og viðar í „Hringverzreka“
á Tjörnesi (Dipl. Ísl. II. b.,
bls. 318). Vafalaust er
þetta elzta heimild fyrir
Hringversnafninu.

Á hinn bóginn hefi jeg
fyrst fundið Hringver í
Viðvíkursveit í jarðaskrá
Hólastaðar, árfærð 1449
(Dipl. Ísl. V. b., bls. 36).
Þar er það ritað Hringuer.
Hefir nafnið sloppið furðuvel
frá afbökun, því að skráin
er norskublandin mjög
og flest nöfnin meira og
minna afskræmd. Eftir þetta
finst Hringversnafnið víða í
fornum skjölum (t. d. Dipl.
ísl. VII. b., bls. 462.
Landamerkjaskrá fyrir
Viðvík um 1500) og ávalt
ritað eins. Þegar því þess er
gætt, að nafnið er óbreytt
síðan á 13. öld, verður að
telja nafnið tvímælalaust í
sinni upprunalegu mynd.
En hvað merkir nafnið?
Það er alkunna að orðið
„Hringr“ er æfagamalt í
norrænu. Og það þekkist,
bæði sem mannsheiti og
örnefni. Hringhorni hjet
skip Baldurs, og vafalaust
nefnt þannig eftir lögun á
skipinu (Snorra-Edda, bls.
91). Á svipaðan hátt hafa
bæjarnöfn verið mynduð
eftir landslagi. Gamlar
þjóðsögur geta t.d. um, að
tveir bæir á Jökuldal hinum
forna hafi heitið Hringbotnar
(Ólafur Davíðsson: Ísl. gátur,
þulur og skemt., bls 45).
Sama máli er að gegna
um Hringey í Hólmi. Loks
má benda á bæjarnafnið
Hringhóll í Húnavatnssýslu
(sjá Safn til sögu Íslands, IV.
b., bls. 532). Líklega í eyði
nú), sem bersýnilega dregur
nafn af hólslöguninni. Þegar
þess er gætt, að Hringver í
Viðvíkursveit stendur langt
frá sjó, og frá bænum sjest
lítið til sjávar, er hæpið,
að síðari hluti nafnsins –
ver – eigi nokkuð skilt við
kenningarheitið forna: ver
þ.e. sjór. Hið sama gildir
um „ver“, sem veiðistöð,
annaðhvort við sjó eða vötn,
því að ver í þeirri merkingu
táknar í eldra máli ætíð
verustað til veiðifanga.*
Enda virðist það
ekki geta samþýðst við
forlið nafnsins. Væri
það kent við mann,
yrði eignarfallsmyndin,
Hrings-, að hafa
fundist einhverstaðar
(sbr. t.d. Hringsstaðir í
Húnavatnsþingi, kendir við
Harald hring. Landnáma,
bls. 125), en ekki er því að
heilsa.
Mjer þykir sennilegast, að
viðskeytið „ver“ sje komið
af sögninni: verja, skýla.
Og það kemur prýðilega
heim við landslagið í kring.
Vestan við bæinn eru hæðir,
sem liggja nokkurnveginn
í boga niður með bænum
að norðan og fara
smálækkandi; þær mynda
næstum því hálfhring.
Bærinn er því að miklu leyti
í skjóli fyrir norðankulda og
stormum af þeirri átt, því
að hæðahringurinn skýlir =
ver. Bæjarnafnið er einmitt
prýðilega valið, með hliðsjón
af þessu. Ver í þessari
merkingu þekkist líka í
mannsheitinu Vermundur,
þ.e. sá, sem ver eða friðar
(sbr. Jón Jónsson: Íslenzk
mannanöfn. Þjóðv.fjel,
Almanak 1908, bls. 81).
Aftur á móti læt jeg ósagt,
hvort Hringver í Ólafsfirði
eða á Tjörnesi er eins
myndað, en grun hefi jeg
á, að bæirnir liggi í hlje fyrir
norðan veðrum.
* Guðmundur skáld
Friðjónsson hefir bent
mér á, að ver muni þýða
engjalendi (sbr. „Íslending“,
VII árg., 10. tbl.). Dregur
hann þá ályktun af þessum
orðum í Ljósvetningasögu
(bls. 138): „Húskarl Þorkels
vann þar sem heitir at
Landamóti at heyverki“. Á
næstu blaðsíðu að framan í
sögunni, er sagt að Þorkell
hafi haft einn húskarl „ok
var hann brautu til vers“
(137).
Eflaust má telja það rjett,
sem Guðmundur álítur, að
upphaflega tákni orðið ver
stað, sem verið sje á (um
skemmri tíma) og því komið
af sögninni vera. En orð
sögunnar benda
hvergi á, að engi hafi
verið kallað ver. Og um
Hringvershvilft á Tjörnesi, er
eðlilegast að álykta þannig:
Hæðirnar, sem mynda hring
um hvilftina – hlífa – verja –
lægðina fyrir
kuldum. Af þessu verið
upprunalega til örnefnið
Hringver.
Bærinn seinna bygður, og
dregið nafn af örnefninu
og það síðar breytst í:
Hringvershvilft.
Hringver í
Viðvíkursveit
TORSKILIN BÆJARNÖFN
Bæjarstæðið á Hringveri árið 2009. Lengst t.v. á miðri mynd eru tvær tóftir bæjarhúsanna. Nær
t.h. eru tóftir tíu hesta hesthúss, þar var síðar rétt og hænsnakofi. Fjær og lengra til hægri eru tóftir
votheysgryfju sem aldrei var sett hey í. Til vinstri við gryfjustæðið og lítið eitt fjær voru fjárhús. Ljósi
stararbletturinn t.v. er tjarnarstæði og handan þess eru tóftir geitakofa.
MYND: BYGGÐASAGA SKAGAFJARÐAR 5. BINDI, BLS. 323.
Fetar í fótspor afabróður síns, Jónasar Tryggvasonar, og semur kórverk
Kórtónlist hefur alltaf átt
stað í hjarta mínu
Sigurdís Sandra Tryggvadóttir, frá
Ártúnum í Blöndudal, stundar rytmískt
píanónám við Syddansk
Musikkonservatorium í Óðinsvéum í
Danaveldi. Í næstu viku mun Odense
Kammerkor frá Danmörku halda tónleika
á Íslandi þar sem meðal annars verk eftir
Sigurdísi Söndru Tryggvadóttur verður
flutt. Verkið er samið við ljóðið Ísland eftir
afabróður Sigurdísar Jónas Tryggvason frá
Finnstungu en Jónas var brautryðjandi í
tónlistarstarfi í Austur-Húnavatnssýslu á
sínum tíma og samdi sjálfur nokkur
kórverk, það þekktasta, Ég skal vaka.
Verkið Ísland verður frumflutt í
Akureyrarkirkju þann 16. október
klukkan 19:30 og svo flutt aftur í Norræna
húsinu í Reykjavík 18. október klukkan
20:00. Sigurdís Sandra segir að eitt það
skemmtilegasta við að starfa við tónlist
séu þau fjölbreyttu tækifæri sem henni
bjóðist. Fyrr á árinu samdi hún og útsetti
verk fyrir Stórsveit Reykjavíkur sem flutt
var á tónleikum í Hörpunni í Reykjavík og
nú er komið að Odense Kammerkor, 21
manns kór, stjórnað af Uffe Most, að flytja
kórverk eftir hana í ferð sinni til Íslands.

„Kórtónlist hefur alltaf átt stað í hjarta
mínu. Ég hef hlustað ótal sinnum á plötuna
Tónar í tómstundum, í flutningi Karlakórs
Bólstaðarhlíðarhrepps, þar sem afi minn,
Jón Tryggvason, var meðal stjórnenda
og bróðir hans, Jónas Tryggvason, samdi
og útsetti nokkur verkanna, þar á meðal
Ég skal vaka. Þegar ég stundaði nám við
Tónlistarskóla FÍH í Reykjavík byrjaði ég
að fá áhuga á að semja lög við texta og
urðu nokkur ljóð úr ljóðabók Jónasar,
Harpan mín í hylnum (1959), fyrir valinu.
Jónas varð blindur um tvítugt og eiga
mörg ljóða hans sameiginlegt að vera
myndræn og andstæðukennd, togstreita
á milli ljóssins og myrkursins,“ segir
Sigurdís Sandra.
Þegar henni var boðið að semja fyrir
Odense kammerkor, urðu fjögur erindi
úr ljóðinu Ísland, eftir Jónas, fyrir valinu.
„Mér fannst ljóðið heillandi lýsing á okkar
fallega landi, en gleymdi að hugsa út í það
að ljóðið er einn langur tungubrjótur fyrir
Dani. En eftir stífar æfingar hjá kórnum
mætti ég á lokaæfingu hér í Danmörku og
kom það mér skemmtilega á óvart hversu
vel framburðurinn gekk. Lagið samdi ég á
tónsmíðanámskeiði sem ég var á á Ítalíu
nú í sumar og fyrir einhverja ótrúlega
tilviljun passaði það nánast óbreytt við
ljóðið.“
Auk flutnings á verki Sigurdísar verður
einnig frumflutt verkið Liljur eftir
tónskáldið Huga Guðmundsson og á
tónleikunum kemur fram, ásamt Odense
Kammerkor, Kammerkórinn Hymnodia.
Hjónin Þorbjörg Bergþórsdóttir og Jónas
Tryggvason. MYND: AÐSEND
Sandra á burtfarartónleikum frá FÍH vorið 2017. MYND: HALLA ÓSK HEIÐMARSDÓTTIR
Sigurdís Sandra Tryggvadóttir. Mynd: AÐSEND
38/2019 13