Vísbending - 25.12.2020, Qupperneq 16

16 V Í S B E N D I N G • 2 0 2 0
LJÓSIÐ FRAMUNDAN
1 Sjá Carillo og Jappelli, 2020.
2 Sjá Barro, Ursúa og Weng, 2020.
Á því ári sem nú er að líða gnæfir COVID­19 farsóttin yfir öðrum þjóðhagslegum og samfé­lagslegum atburðum� Nú þegar jól og áramót nálgast spyrja margir við hverju megi búast
á næsta ári ef fer sem horfir að þorri þjóðarinnar verði
bólusettur á vormánuðum� Hér verður stuttlega farið yfir
hagfræði farsótta, efnahagsleg áhrif spænsku veikinnar
og annarra farsótta í fortíð og fjallað um horfurnar fram
undan�
EFNAHAGSLEG ÁHRIF
Í ár hafa Íslendingar sem aðrar þjóðir fundið óþægilega
fyrir hagfræðilegum afleiðingum farsóttarinnar sem hafa
skert lífsgæði ekki síður en sjálf heilsufarsváin� Atvinnu­
greinar hafa lamast og rúmlega tíu þúsund manns misst
vinnuna�
Til skamms tíma hefur farsótt og sóttvarnaaðgerðir
áhrif á bæði eftirspurn og framboð í hagkerfinu� Fram­
boðsáhrifin verða þegar starfsfólki er meinað að mæta til
vinnu vegna smithættu; veitingahús mega ekki fullnýta
afkastagetu sína, verslanir eiga skv� reglu að vera hálf tómar
og þannig mætti lengi telja� Eftirspurnaráhrif verða þegar
viðskiptavinirnir vilja eða mega ekki heldur mæta til þess
að kaupa þjónustu; erlendir ferðamenn hverfa af götum
borgarinnar og miðbærinn verður líkastur draugabæ�
Þjónustugreinarnar verða fyrir miklu höggi vegna þessara
framboðs­ og eftirspurnaráhrifa en framleiðsla og verslun
með vörur heldur áfram og getur jafnvel eflst eins og
dæmin sanna þegar fólk notar þá peninga sem hefðu farið
í ferðalög til þess að kaupa tómstundavörur eða gera upp
heimili sín og sumarbústaði�
En lítum nú fram á við� Fyrirsjáanlegt er að bóluefni
verði flutt til landsins þegar eftir áramót og þjóðin verði
smám saman bólusett þegar líður á vorið� Fólk getur þá
vonandi aftur mætt óttalaust til vinnu, hitt viðskiptavini
og ferðast að vild� Framboðs­ og eftirspurnaráhrifin munu
smám saman hverfa�
En þetta er ekki í fyrsta skiptið sem þjóðir eru í þeim
sporum að farsótt renni sitt skeið á enda� Farsóttir hafa
herjað á mannkyn frá örófi alda� Svo hvað kennir reynslan
okkur?
REYNSLAN AF FYRRI FARSÓTTUM
Spænska veikin hafði neikvæð en skammvinn áhrif á
efnahagslífið� Fyrirtæki og atvinnugreinar urðu fyrir miklu
tekjufalli til skamms tíma á meðan önnur, t�d� þau sem
seldu lyf , fundu fyrir meiri eftirspurn� Í Bandaríkjunum
mælir stofnunin NBER tímasetningu hagsveiflunnar�
Skv� mælingum hennar þá varð niðursveifla í hagkerfinu
frá ágúst 1918 sem náði botni í mars 1919 þegar þriðja
bylgja faraldurins gekk yfir�
Spænska veikin er sögð eiga uppruna sinn í Banda­
ríkjunum en breiddist fljótt út um heiminn, m�a� með
hermönnum sem sendir voru til Evrópu árið 1918� Á
Ítalíu minnkaði framleiðsla um 6,5 prósent meira í þeim
héruðum sem hæstu dánartíðnina höfðu í samanburði
við þau sem höfðu lægstu dánartíðnina�1 Þegar gögn
frá mörgum löndum eru notuð og dauðsföll af völdum
spænsku veikinnar aðgreind frá mannfalli í styrjöldinni
þá kemur í ljós að farsóttin olli umtalsverðum samdrætti�
Alls létust um 2,1% af heildarmannfjölda og verg lands­
framleiðsla (VLF) minnkaði um 6 prósent og einkaneysla
dróst saman um 8 prósent á meðan pestin gekk yfir�2
Hagvöxtur lét ekki bíða eftir sér í kjölfar spænsku veik­
innar og í sumum löndum varð spænska veikin til þess að
hækka laun þeirra sem áfram lifðu� Þetta stafar af því að
skortur á vinnuafli verður vegna mannfalls� Rannsóknir
á launabreytingum í borgum og fylkjum Bandaríkjanna
GYLFI ZOEGA
hagfræðingur