Morgunblaðið - 09.06.2020, Qupperneq 11

FRÉTTIR 11Innlent
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 9. JÚNÍ 2020
SMÁRALIND
www.skornirthinir.is
Strigaskór úr leðri.
Mjúkur leðurinnsóli
sem gerir skóna
einstaklega þægilega.
Sumartilboð
5.997
Verð áður 11.995
Stærðir 36-42
Leður strigaskór í úrvali
Sigurður Bogi Sævarsson
sbs@mbl.is
„Engar flíkur veit ég hlýrri en lopa-
peysur. Mér finnst líka gott að grípa
í að prjóna þær, þá sjaldan að ég
sest fyrir framan sjónvarpið á kvöld-
in,“ segir Fanney Ásgeirsdóttir á
Kirkjubæjarklaustri, þjóðgarðs-
vörður á vestursvæði Vatnajök-
ulsþjóðgarðs. Þótt landverðir sem
standa vaktina úti á mörkinni í þjóð-
görðum og á friðlýstum svæðum hafi
sinn sérstaka hermannalita einkenn-
isbúning er annar háttur hafður á
Klaustri.
Tíu peysur á tveimur vetrum
Fyrir tveimur árum prjónaði
Fanney nokkrar lopapeysur að vetr-
arlagi, svartar með hvítum bekk og
þar í með bláu mynstri er merki
Vatnajökulsþjóðgarðs. Útkoman er
góð.
Landverðir á vestursvæði sinna
umsjón og gæslu í Eldgjá og við
Langasjó, í Lakagígum, Hraun-
eyjum og Nýjadal við Sprengisands-
leið. Fært verður á þessa staði innan
skamms og á hverjum þeirra verða
tveir landverðir við störf yfir háönn
ferðamannatímans í júlí-ágúst. Fólk
er því farið að tygja sig til, fer á fjöll
með peysu og til viðbóta því finnst
Fanneyju gúmmískór einkar þægi-
legur fótabúnaður.
„Nei, starfsfólki finnst ekkert til-
tökumál að sameinast um eina
peysu; til dæmis á þeim stöðum þar
sem nokkrir saman ganga vaktirnar.
Hér er búið að prjóna alls tíu peysur
með þjóðgarðsmerki síðastliðna tvo
vetur,“ segir Fanney, sem tók við
starfi þjóðgarðsvarðar fyrir þremur
árum.
Prjónaskapur er list þar sem gild-
ir að kunna réttu handtökin – og síð-
an að hafa góða tilfinningu fyrir lit-
um og mynstrum. Enginn er góður í
öllu, eins og gjarnan er komist að
orði, og Fanney fékk góða leiðsögn í
handavinnunni þegar hún leitaði eft-
ir.
Hlýjar og þægilegar
„Það var ekkert mál að prjóna bol-
inn á peysunni en þegar kom að
merki þjóðgarðsins vandaðist málið.
En á Kirkjubæjarstofu, þekkingar-
setri staðarins, eru öll vandamál
leyst og samstarfskona mín fór á
netið, gúgglaði mynstrið og þetta
reyndist ekkert mál. Hanna Valdís
Jóhannsdóttir, einn af landvörð-
unum okkar, kom svo í þetta og
prjónaði nokkrar peysur með mér.
Fyrir utan að vera hlýjar og þægi-
legar eru peysurnar svo skemmtileg
tenging við landið, söguna og sauð-
kindina, sem hefur haldið í okkur líf-
inu í gegnum aldirnar,“ segir Fann-
ey Ásgeirsdóttir að síðustu.
Landverðir í lopapeysum
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Ull Í fallegum peysum. Frá vinstri: Fanney Ásgeirsdóttir þjóðgarðsvörður, Jóna Björk Jónsdóttir, aðstoðarmaður
þjóðgarðsvarðar, og Kári Kristjánsson, sem sinnir fjölbreyttum störfum víða í hinum víðfeðma þjóðgarði.
 Þjóðgarðsvörður á Klaustri prjónaði einkennisföt  Sam-
einast um peysur  Tenging við land, sögu og sauðkindina
Rannsókn Scandinavian Journal of
Public Health um skaðsemi sænsks
„snus“ bendir til þess að varan auki
ekki líkur á krabbameini í munni hjá
neytendum. Rannsóknin var fjár-
mögnuð af Karólínska háskólanum í
Svíþjóð. 418.369 karlmenn úr 9 ald-
urshóparannsóknum tóku þátt í
rannsókninni og alls greindust 628
þátttakendur með krabbamein í
munni. Sænskt snus virðist þannig
ekki auka líkur á krabbameini í
munni neytenda, en ekki er útilokað
að neysla á snus auki líkurnar á ann-
arskonar krabbameini, til dæmis í
hálsi, eftir því sem fram kemur í
rannsókninni. Í lokaorðum rann-
sóknarinnar kemur fram að niður-
stöðurnar stangist á við „sannfær-
andi sannanir fyrir aukinni áhættu á
krabbameini í munni á meðal neyt-
enda annarskonar munntóbaks, með-
al annars tegunda sem notaðar eru í
Bandaríkjunum, Indlandi, Pakistan
og Súdan, en eru sambærilegar flest-
um öðrum rannsóknum á Norður-
löndum.“
Sænskt snus er tóbaksvara sem
meðal annars er seld er í litlum pok-
um sem settir eru undir vör. Svokall-
að „hvítt snus“ hefur notið talsverðra
vinsælda hér á landi og víðar á und-
anförnum mánuðum. Um er að ræða
tóbakslausa níkótínpúða sem eru
ætlaðir til neyslu undir efri vör. Slík-
ar vörur falla því ekki undir bann
sem er í gildi hér á landi við sölu bæði
fínkorna og grófkorna munntóbaks.
Samkvæmt svari ÁTVR við fyrir-
spurn Morgunblaðsins hefur sala á
íslensku neftóbaki dregist saman um
36,65% á fyrstu fimm mánuðum árs-
ins samanborið við 2019. Alls seldust
18.364 kílógrömm af neftóbaki á
tímabilinu janúar til maí í fyrra, en
11.634 kílógrömm hafa selst á sama
tímabili í ár. Talsverð yfirfærsla hef-
ur orðið á milli tegunda hjá sölustöð-
um tóbaks- og níkótínvara. Jón Viðar
Stefánsson, rekstrarstjóri þjónustu-
stöðva N1, segir að 20% samdráttur
hafi verið í sölu á íslensku neftóbaki
fyrstu fimm mánuði ársins.
Viðar Jensson, verkefnisstjóri tób-
aksvarna hjá Embætti landslæknis,
segir engar tölur vera hjá embættinu
um notkun níkótínpúða þar sem ekk-
ert eftirlit er með neyslu og sölu
slíkra vara. „Við höfum haft áhyggj-
ur af því að ungt fólk sé að byrja
þessa neyslu og við vitum ekki hvert
hún leiðir. Engar reglugerðir eða lög
ná yfir þessar vörur ennþá og þar af
leiðandi höfum við engin gögn. Það
hefur verið töluverð minnkun í raf-
rettunorkun, en tilgátan er að sú
neysla hafi mögulega færst yfir í ní-
kótínpúða,“ segir Viðar. Hann segir
engar tölur yfir það hve margir
þeirra sem nota munntóbak noti
sænskt snus. Þá segir Viðar að nið-
urstöður annarra rannsókna á skað-
semi sænsks snus bendi til þess að
varan sé ekki skaðlaus. „Það var til
að mynda gerð önnur stór norsk
rannsókn sem var birt í fyrra og sú
rannsókn bendir til að snus sé ekki
skaðlaust,“ segir Viðar.
Sænskt snus
auki ekki líkur
á krabbameini
 Niðurstöður rannsóknar að neysla
auki ekki líkur á krabbameini í munni
Morgunblaðið/Eggert
Breyting Minna selst af íslensku
neftóbaki en snus er vinsælt.
Mörg verkefni eru um þessar mund-
ir í pípunum hjá veitufyrirtækjum
landsins og eftirspurn eftir lagnaefni
er mikil. Þetta segir Bergsteinn Ein-
arsson, framkvæmdastjóri Sets hf. á
Selfossi, en fyrirtækið er umsvifa-
mikið í framleiðslu á röraefni úr
plasti sem selt er til veitna, verktaka
og fyrirtækja á á byggingamarkaði.
Helstu verkefni Sets undanfarið
hafa verið framleiðsla fyrir Norður-
orku, Orkuveitu Reykjavíkur, Rarik
og HS orku. Þá hefur fyrirtækið á
liðnum árum haft ýmis verkefni á
Grænlandi og í meira en áratug
framleitt einangruð plaströr fyrir
Bandaríkjamarkað. Hjá Seti starfa
nú alls 90 manns og var samanlögð
velta 3,3 milljarðar á síðasta ári.
Spennandi nýsköpun
„Við búum orðið að mikilli reynslu
starfsfólks okkar og margt spenn-
andi á sér stað í nýsköpun, tækni-
þróun, vélsmíði og þróun nýrra af-
urða,“ segir Bergsteinn. „Okkur
tókst að halda óskertum afköstum og
þjónustustigi allt Covid-tímabilið þó
að aðskilnaður milli vinnusvæða og
deilda hafi verið tekinn upp 9. mars
og gilt í um tvo mánuði. Hægt var lít-
ið eitt á vinnslunni í verksmiðju fé-
lagsins í Þýskalandi, en þaðan koma
stærri og þyngri hitaveiturör til
landsins.
„Margt gott kom út úr nýjum
vinnubrögðum á veirutímanum og
við nýtum reynsluna til framþróun-
ar,“ segir Bergsteinn og að síðustu:
„Við væntum mikils af þátttöku í öll-
um þeim verkefnum sem fyrirhuguð
eru á næstu árum. Þarna get ég til-
tekið verkefni á sviði innviðaupp-
byggingar, orku og umhverfismála.
Þetta eru raf-, vatns- og fráveitur,
ljósleiðarakerfi og vegagerð en einn-
ig ýmislegt í sjávarútvegi, fisk-
vinnslu og landbúnaði.“ sbs@mbl.is
Ný vinnubrögð
á veirutímanum
 Umsvif og nýsköpun Sets á Selfossi
Morgunblaðið/Eggert
Rör Mikil eftirspurn er eftir lagna-
efni, segir Bergsteinn Einarsson.