Morgunblaðið - 17.06.2020, Blaðsíða 66

66 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 17. JÚNÍ 2020
AF LEIKLIST
Silja Björk Huldudóttir
silja@mbl.is
Nýliðið leikár varð sökum kórónu-
veirufaraldursins heldur stutt í ann-
an endann. Sýningum var snögglega
hætt hérlendis 16. mars þegar
samkomubannið var sett á. Stóru
atvinnuleikhúsin tvö í borginni buðu
upp á fjölbreytt streymi viðburða
fram eftir vori þar til þau fóru í
snemmbúið sumarfrí en hyggjast
bjóða áhorfendur velkomna fyrr en
ella í ágúst. Eðlilega binda margir
vonir við að hægt verði að sýna án
samkomutakmarkana í haust, því
takmarkanirnar setja stórt strik í
reikninginn eins og fram kom í
fréttaskýringu hér í blaðinu í sein-
asta mánuði. Þar kom sem dæmi
fram að Borgarleikhúsið hefur vegna
samkomubannsins orðið af 40% af
miðasölutekjum leikársins á sama
tíma og um þriðjungur af sértekjum
ársins hjá Þjóðleikhúsinu hefur guf-
að upp. Utan úr heimi berast fréttir
þess efnis að sum leikhús og sviðs-
listastofnanir, sem lokað var í kófinu,
verði ekki opnuð aftur fyrr en á nýju
ári þar sem of dýrt sé að sýna fyrir
hálftómum sölum.
62% verka voru íslensk
Frá júní í fyrra og fram í miðjan
mars á þessu ári rýndu leiklistar-
gagnrýnendur Morgunblaðsins í alls
29 sýningar, en að minnsta kosti níu
sýningar sem ætlunin var að fjalla
um færast yfir á næsta leikár vegna
samkomubannsins. Uppfærslur
nýliðins leikárs voru sýndar í
Borgarleikhúsinu, Elliðaárdalnum,
Gaflaraleikhúsinu, Háskólabíói, Iðnó,
Samkomuhúsinu á Akureyri,
Tjarnarbíói og Þjóðleikhúsinu. Um
62% þeirra verka sem rýnt var í voru
íslensk eða 18 talsins, þar af voru
þrjár leikgerðir. Þess ber að vanda
að geta að í reynd voru íslensku verk-
in örlítið fleiri, því hér er aðeins mið-
að við þær sýningar sem gagnrýndar
voru í Morgunblaðinu. Sé litið á
erlendu verkin var boðið upp á átta
verk samin á þessari öld, tvö frá síð-
ustu öld og eitt nýklassískt verk.
Ef uppfærslur leikársins eru skoð-
aðar með kynjagleraugum, líkt og
undirrituð hefur gert í uppgjörs-
pistlum sínum um áramót síðustu sjö
árin, má sjá að hlutur kvenna í hópi
leikstjóra og leikskálda er rýrari en
áður. Á nýliðnu leikári voru 45% leik-
sýninganna, eða samtals 13 upp-
færslur, einvörðungu í leikstjórn
kvenna, en tveimur sýningum var
leikstýrt af fleirum en einum leik-
stjóra þar sem konur voru ívið fleiri.
Síðustu þrjú árin hefur hlutfall kynja
í hópi leikstjóra verið því sem næst
jafnt, en hlutur kvenna fór niður í
42% almanaksárið 2016 og 34% árið
2015.
Konur færri í hópi höfunda
Aðeins 21% sýninga leikársins, eða
sex sýningar samtals, byggðist á
leiktextum einvörðungu eftir konur,
en 24% sýninganna byggðust á leik-
textum eftir bæði kyn, alls 36 höf-
unda þar sem kynjahlutfallið var
næstum jafnt. Af uppgjörspistlum
síðustu ára má sjá að hlutfall kvenna
í hópi höfunda hefur ekki verið lægra
síðan almanaksárið 2015, en þá var
það 19%. Hæst fór það hins vegar ár-
ið 2016 eða í 40%. Löngum hefur ver-
ið á það bent að leikbókmenntir fyrri
tíma séu karllægar og því halli yfir-
leitt á konur þegar klassísk verk eru
fyrirferðarmikil á efnisskránni. Í
ljósi þess hversu hátt hlutfall sýndra
verka er ný íslensk leikrit ætti að
vera auðvelt að tryggja betur jafn-
ræði kynjanna þegar kemur að þeim
sögum sem sagðar eru. Þegar horft
er til íslensku verkanna má sjá að
rúm 44% þeirra eru einvörðungu
samin af körlum, rúm 22% einvörð-
ungu af konum og rúm 33% af blönd-
uðum hópum þar sem konur eru ívið
fleiri, eða rúm 54%.
Sem fyrr er gróskan í íslenskri
leikritun mest áberandi í sjálfstæðu
senunni þótt stóru atvinnuleikhúsin
hafi sótt í sig veðrið þetta leikárið
samanborið við síðustu ár. Alls voru
10 af 18 íslenskum verkum ársins
frumsýnd hjá sjálfstæðu senunni
sem gerir rúmlega 55%, en stóru at-
vinnuleikhúsin tvö í borginni sýndu
fjórar sýningar hvort þegar sam-
starfsverkefni eru ekki talin með.
Sé hlutfall kynja í hópi leikstjóra
og leikskálda skoðað eftir sýningar-
stað má sjá að hjá sjálfstæðum leik-
hópum er hlutfall kynjanna hnífjafnt
í hópi leikstjóra þegar samstarfs-
verkefnin við stóru atvinnuleikhúsin
eru ekki talin með. Séu samstarfs-
verkefnin hins vegar talin með
hækkar hlutur kvenna í 58%. Hjá
Borgarleikhúsinu leikstýrðu konur
36% sýninga þegar samstarfsverk-
efnin voru talin með, en án þeirra
jókst hlutur kvenna í 43%. Hjá Þjóð-
leikhúsinu leikstýrðu konur 38,5%
sýninga með samstarfsverkefnum,
en án þeirra lækkar hlutur kvenna í
29%. Leikfélag Akureyrar sker sig
úr, því allar sýningar leikársins voru
í leikstjórn kvenna.
Hjá sjálfstæðum leikhópum
byggðust 35,7% leiksýninga einvörð-
ungu á textum eftir karla, 28,6% á
textum kvenna og 35,7% á textum
eftir bæði kyn þegar samstarfsverk-
efnin við stóru atvinnuleikhúsin voru
ekki talin með, en séu þau talin með
breytast tölurnar í 37,5% eftir karla
og sama hlutfall eftir konur en 25%
verkanna voru eftir blandaða
höfundahópa. Hjá Borgarleikhúsinu
byggðust 60% sýninga á textum eftir
karla, 20% eftir konur og 20% eftir
blandaða hópa þegar samstarfsverk-
efnin voru talin með, en án þeirra
breytast tölurnar í 71,4% eftir karla,
14,3% eftir konur og sama hlutfall
eftir blandaða hópa. Hjá Þjóðleik-
húsinu byggðust 67% sýninga á text-
um eftir karla, 11% eftir konur og
22% eftir blandaða hópa þegar sam-
starfsverkefnin voru talin með, en án
þeirra breytast tölurnar í rúmt 71%
eftir karla, rúm 14% eftir konur og
sama hlutfall eftir blandaða hópa.
Tvær sýningar hjá Leikfélagi
Akureyrar voru rýndar á nýliðnu
leikári. Samstarfsverkefnið var eftir
blandaðan höfundahóp, en hin sýn-
ingin eftir karla.
Umhverfismálin sett á oddinn
Leikárið hófst sem fyrr með fal-
legri sumarsýningu Leikhópsins
Lottu sem setti umhverfismálin og
umburðarlyndi á oddinn í Litlu haf-
meyjunni eftir Önnu Bergljótu Thor-
arensen í leikstjórn höfundar. Í upp-
gjörspistli undirritaðrar um síðustu
áramót var sérstaklega minnst á sýn-
ingarnar Rocky! eftir Tue Biering í
leikstjórn Vignis Rafns Valþórssonar
sem Óskabörn ógæfunnar sýndu í
Tjarnarbíói; Atómstöðina – endurlit
eftir Halldór Laxness Halldórsson
og Unu Þorleifsdóttur byggt á skáld-
sögu Halldórs Laxness í leikstjórn
Unu sem sýnd var í Þjóðleikhúsinu
og Eitur eftir Lot Vekemanns í leik-
stjórn Kristínar Jóhannesdóttur sem
sýnd var í Borgarleikhúsinu. Allt
voru þetta áhrifamiklar sýningar
sem buðu upp á sterkar myndir og
bitastæð hlutverk þar sem leikarar
fengu notið sín til fulls, allt frá Sveini
Ólafi Gunnarssyni í Rocky! og Ebbu
Katrínu Finnsdóttur sem Ugla í
Atómstöðinni – endurliti til Nínu
Daggar Filippusdóttur og Hilmis
Snæs Guðnasonar sem ólánsömu
hjónanna fyrrverandi í Eitri. Af öðr-
um sýningum haustsins sem vert er
að minnast á er Mamma klikk! eftir
Gunnar Helgason í góðri leikstjórn
Bjarkar Jakobsdóttur hjá Gaflara-
leikhúsinu sem var bráðskemmtileg
um leið og hún flutti mikilvægan boð-
skap um virðingu og vináttu.
Afleiðingar misskiptingar
Margt gladdi augað á nýju ári.
Fyrst ber þar að nefna Engilinn hjá
Þjóðleikhúsinu í leikstjórn Finns
Arnars Arnarssonar sem var fallegur
minnisvarði um list og hugmynda-
fræði Þorvaldar heitins Þorsteins-
sonar sem féll frá langt fyrir aldur
fram. Í samvinnu við Grétu Kristínu
Ómarsdóttur dramatúrg fann Finn-
ur skemmtilega leið inn í fjölskrúð-
ugt höfundarverk þessa einstaka
listamanns.
Uppfærsla Borgarleikhússins á
Vanja frænda eftir Anton Tsjekhov í
úthugsaðri leikstjórn Brynhildar
mennskan felist í mannúðinni, hug-
rekkinu, heiðarleikanum og ósér-
drægninni fékk gott pláss í fallegri
og hugmyndaríkri uppfærslu
Borgarleikhússins á ævintýri Carlos
Collodi um spýtustrákinn Gosa í leik-
stjórn Ágústu Skúladóttur sem
samdi einnig leikgerðina í samvinnu
við Karl Ágúst Úlfsson og leikhóp-
inn. Þrá manneskjunnar eftir að
eignast afkvæmi og áskoranirnar
sem felast í foreldrahlutverkinu voru
til umfjöllunar í hinni frábæru sýn-
ingu Mæður eftir Önnu Bro, Juliu
Lahme, Mette Marie Lei Lange,
Christinu Sederqvist og íslenska
leikhópinn í vandaðri leikstjórn Álf-
rúnar Örnólfsdóttur sem Leikhóp-
urinn Pinklar sýndi í Iðnó.
Finna sköpun sinni farveg
Leikárinu lauk með sprengikrafti
þegar Borgarleikhúsið rétt náði að
frumsýna söngleikinn Níu líf eftir
Ólaf Egil Egilsson áður en sam-
komubannið brast á og dyrum var
skellt í lás. Í leikstjórn höfundar er
ævi og tónlist Bubba Morthens miðl-
að af miklu listfengi og hallar ekki á
neinn þótt magnaðri túlkun Halldóru
Geirharðsdóttur á Egó-Bubba sé
sérstaklega hrósað. Boðskapur
verksins um mikilvægi þess að þol-
endur kynferðisofbeldis læri að fyrir-
gefa sjálfum sér á því miður enn fullt
erindi, en vonandi getum við öll vakn-
að með sól að morgni. Spennandi
verður að sjá hvað síðastnefndu sýn-
ingarnar tvær uppskera þegar Grím-
an verður afhent að ári, en vegna
kófsins færast þær yfir á næsta verð-
launaár.
Eitt af því sem kóf síðustu mánaða
hefur kennt okkur er hversu mikil-
vægar listirnar eru manneskjunni.
Aðdáunarvert hefur verið að fylgjast
með listafólki finna sköpun sinni far-
veg með aðstoð nútímatækni og
þakkarvert hversu gjafmilt það hefur
verið í sköpun sinni. Eins frábær og
tæknin er nær hún samt aldrei til fulls
að miðla þeim töfrum sem skapast
geta í leikhúsinu í samneytinu og
nálægðinni við bæði listafólk og aðra
áhorfendur. Það er því tilhlökkunar-
efni að mega sækja leikhúsin aftur
heim frá og með ágúst.
Ljósið í myrkrinu
Ljósmynd/Hörður Sveinsson
Sterk Ebba Katrín Finnsdóttir sem Ugla í Atómstöðinni – endurliti.
Ljósmynd/Grímur Bjarnason
Bomba Halldóra Geirharðsdóttir og Hjörtur Jóhann Jónsson í Níu lífum.
Ljósmyndun/Grímur Bjarnason og Bjarni Grímsson
Gosi Spýtustrákurinn Gosi minnir okkur á að mennskan felst í mannúðinni.
»Eins frábær ogtæknin er nær hún
samt aldrei til fulls að
miðla þeim töfrum sem
skapast geta í leikhús-
inu í samneytinu og ná-
lægðinni við bæði lista-
fólk og aðra áhorfendur.
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Mæður Leikhópurinn Pinklar fjallaði um glímuna við nýtt hlutverk.
Guðjónsdóttur var kröftug. Skýr
lestur hennar á verkinu, frábær
leikaravinna, hárnákvæm tempó-
skipti, nærvera þögulla persóna og
skemmtileg nýting á beinu ávarpi
beintengdi leikritið við samtímann í
umfjöllun sinni um umhverfisvernd
og misskiptingu auðs. Sterk um-
hverfisvitund sveif einnig yfir upp-
færslu sviðslistahópsins Marmara-
barna á Eyðum í Þjóðleikhúsinu.
Með áhrifamiklum myndum voru
áhorfendur minntir á þann vatns-
skort sem hluti jarðarbúa glímir við
meðan aðrir eru að drukkna í plasti
og afleiðingum misskiptingar.
Peningar og tilraunir til að koma
þeim undan skatti með skattaskjóls-
fléttu var leiðarstefið í rannsóknar-
sýningunni Skattsvik Development
Group sem sviðslistahópurinn Ást og
karókí sýndi undir merkjum
tilraunaverkefnisins Umbúðalaust í
Borgarleikhúsinu. Þessi nýi vett-
vangur fyrir unga sviðshöfunda sem
eru að stíga sín fyrstu skref lofar
góðu og verður forvitnilegt að fylgj-
ast með framhaldinu.
Tyrfingur Tyrfingsson minnti á
hversu gott leikskáld hann er í upp-
færslu Borgarleikhússins á Helgi
Þór rofnar í leikstjórn Stefáns Jóns-
sonar. Með aðstoð sótsvarts húmors
skrifar Tyrfingur af djúpu innsæi um
skelfilegar afleiðingar ofbeldis í nán-
um samböndum. Meðan enn hefur
ekki tekist að útrýma vanrækslu,
markaleysi og stjórnsemi er okkur
nauðsynlegt að hafa leikskáld sem
beinir kastljósinu að meinsemdinni á
sama tíma og hann minnir okkur á
ljósið sem leynist í sérhverri mann-
eskju.
Boðskapurinn þess efnis að