Morgunblaðið - 23.06.2020, Blaðsíða 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. JÚNÍ 2020
Um leið og ég hef
þetta sársaukafulla er-
indi langar mig til að
leggja áherslu á að
mér þykir að vissu
leyti vænt um forseta
okkar, Guðna Th.
Jóhannesson. Það
breytir þó ekki því að
ég mun aldrei geta
fyrirgefið honum nálg-
un hans í einu mesta
hagsmunamáli þjóðarinnar fyrr og
síðar, málinu sem kennt hefur verið
við OP3. Að nokkrum öðrum stórum
mistökum frátöldum hefur núver-
andi forseti Íslands engu að síður
staðið sig vel í að leggja sig í líma
við að þjóna ólíkum hópum sam-
félagsins. Það kom mér til dæmis á
óvart hversu skjótt hann brást við
bón minni um að koma á fund hans
ásamt förunautum mínum til að
vara við samþykkt OP3 og láta í ljós
þungar áhyggjur okkar af stöðu lýð-
ræðis og tjáningarfrelsis á Íslandi.
Þá verð ég forsetanum ævinlega
þakklátur fyrir höfðinglegar mót-
tökur á Bessastöðum vegna Bessa-
staðasunds.
Framangreint orkar þó sem al-
gjört aukaatriði þegar horft er til
afstöðu forsetans til Orkupakka 3
og ekki síst framgöngu
og rökstuðnings hans í
því máli. Þannig varð
Guðna Th. Jóhannes-
syni að orði í einu við-
tali nýverið að orku-
pakkamálið hefði ekki
verið vitund erfitt fyrir
sig. Í þessum orðum
felst bæði lítilsvirðing
gagnvart öllum þeim
(mögulega meirihluta
kjósenda) sem vilja
ekki samþykkja innleið-
ingu orkupakkanna og
viss embættishroki sem forseti Ís-
lands ætti alla jafna að vera laus við.
Í ljósi þess að æðstu embættis-
menn þjóðarinnar hafa í alltof mörg-
um tilvikum kosið að hlusta ekki á
rödd þjóðarinnar í umdeildum mál-
um, skiptir þessi afstaða forsetans
meira máli en ella. Forsetinn er í
raun síðasta hálmstrá þjóðarinnar til
að láta rödd hennar heyrast, að
minnsta kosti á meðan ekki hefur
verið orðið við bón hennar um lýð-
ræðislega stjórnarskrá. En hve oft
höfum við kjósendur ekki verið
sviknir af fulltrúum lýðræðisins
vegna vanefndra kosningaloforða í
krafti einræðistilburða í umdeildum
málum?
Vissulega er ekki löng hefð fyrir
djörfum inngripum forseta í störf
Alþingis. Vel ígrunduð og staðfest
ákvörðun fyrrverandi forseta Ís-
lands, Ólafs Ragnars Grímssonar,
að synja staðfestingu laganna um
ríkisábyrgð vegna Icesave markaði
þannig þáttaskil í störfum forsetans
og skapaði visst fordæmi sem
mögulega mætti teygja enn lengra
ef því væri að skipta. En hvað sem
líður afstöðu forseta Íslands til ým-
issa mála hvílir á hans herðum sú
skylda að færa skýr rök fyrir af-
stöðu sinni í umdeildum málum.
Besta dæmið um þetta var orku-
pakkamálið sem kom á borð núver-
andi forseta, Guðna Th. Jóhannes-
sonar, síðastliðið sumar.
Að afgreiða umdeilt mál og af
slíkri stærðargráðu af léttúð, jafnvel
þótt það njóti ríks meirihluta Al-
þingis og lýsa því sem ekki erfiðu
máli fyrir sig, getur ekki falið í sér
mikla virðingu, hvorki gagnvart
þeim gígantísku hagsmunum sem
um er að ræða né hugsjónum al-
mennings sem lét málið sig svo
miklu varða. Að afgreiða mál sem
var mörgum þúsundum Íslendinga
hjartans mál sem ekki erfitt mál,
mál sem varð næstum til að kljúfa
stærstu stjórnmálahreyfingu Ís-
lands – og það án þess að geta nema
eins þriðja allra þeirra undirskrifta
sem söfnuðust til að mótmæla inn-
leiðingu 3ja Orkupakkans – er ekki
bara skandall heldur ber vott um
dulinn hroka æðsta embættismanns
þjóðarinnar. Vissulega er það rétt
haft eftir forsetanum að forseta-
embættinu hafi aðeins borist 7.500
undirskriftir, en honum láist að
minnast þess að áður hafði Orkan
okkar fært Alþingi Íslendinga tæp-
lega 17.000 undirskriftir og að enn
síðar hafi átt sér stað þriðja söfn-
unin.
Vissulega hefðu mótmælendur
þurft að sýna meiri samstöðu og
djörfung gegn ofríki þingheims og
vissulega hefði þjóðin ekki átt að
kjósa fulltrúa sem ekki hlustar á
hana. En forsetinn er sá eini sem
nýtur þeirra forréttinda að þiggja
umboð sitt beint og milliliðalaust frá
þjóðinni. Á fundi mínum með sitj-
andi forseta, Guðna Th. Jóhannes-
syni, fann ég því miður ekki fyrir
þeim skilningi sem ég átti von á
þrátt fyrir ljúffengar veitingar og
snör handtök. Að kalla hóp sem hef-
ur djúpar áhyggjur af stöðu lýð-
ræðisins og skertu tjáningarfrelsi
(eins og birtist á vef forsetaembætt-
isins): Áhugafólk um orkumál segir
meir en mörg orð.
Í skugga þess að margir óttuðust
að missa æruna vegna afstöðunnar í
orkupakkamálinu og vaxandi skoð-
anaþöggunar hefði forsetinn átt að
skynja hættuna sem steðjaði að
tjáningarfrelsi hins almenna borg-
ara og um leið lýðræðinu í landinu
og grípa inn í með samtölum við
fulltrúakjörna þingmenn í því skyni
að brúa gjá þings og þjóðar. Þá
hefði hann átt að koma fram fyrir
alþjóð með sögulegu ávarpi og færa
ítarleg rök fyrir ákvörðun sinni sem
tekið væri eftir og hægt væri að vísa
til síðar meir. Slík framganga hefði
sómt þjóðhöfðingja.
Ef til vill hefur Guðni Th. Jóhann-
esson komið til móts við fleiri Ís-
lendinga en nokkur forseti Íslands-
sögunnar með ótöldum heimsóknum
á hina ýmsu viðburði og alþýðlegri
framkomu, hitt er annað mál að
þjóðin þarf nú meir en nokkru sinni
fyrr þjóðhöfðingja sem stendur vörð
um sjálfstæði landsins og sem um-
fram allt svarar kraumandi kalli
þjóðar sem krefst í senn sann-
gjarnrar uppskeru eigin auðlinda og
tilskilinnar lotningar fyrir sínum
lýðræðislega arfi.
Dulinn hroki forseta Íslands?
Eftir Benedikt S.
Lafleur » Forsetinn er síðasta
hálmstrá þjóðar-
innar til að láta rödd
hennar heyrast á meðan
ekki hefur verið orðið
við bón hennar um lýð-
ræðislega stjórnarskrá.
Benedikt S. Lafleur
Höfundur er stuðningsfulltrúi.
benediktlafleur@gmail.com
Skylduaðild að líf-
eyrissjóði hefur lengi
verið lögbundin kvöð
fyrir alla á vinnu-
markaði sem mörgum
finnst sjálfsögð for-
sjárhyggja af hinu
opinbera. Flestar
breytingar á laga-
umgjörð lífeyrissjóða
síðari ár hafa að miklu
leyti lotið að fjárfest-
ingarheimildum þeirra, opinberu
eftirliti með nýtingu þeirra heim-
ilda og öðrum tæknilegum þáttum.
Hins vegar, hefur lítil áhersla verið
lögð á að auðvelda þátttöku hins
almenna sjóðfélaga við ákvörðun
og eftirlit með rekstri sjóðanna.
Hvorki löggjafinn né stjórnir líf-
eyrissjóðanna virðast hafa haft
áhuga á því að sett séu í lög löngu
tímabær úrræði sem gera sjóð-
félögum raunverulega kleift að
hafa áhrif á stjórnun sjóðanna og
veita stjórnum og
rekstraraðilum nauð-
synlegt aðhald við
meðferð þess lífeyris-
fjár sem varslað er
fyrir almenning. Enn
er það fyrirkomulag
til dæmis ríkjandi al-
mennt að sjóðfélagar
þurfa að mæta í eigin
persónu eða senda
umboðsmann sinn á
ársfund sjóðs til að
kjósa stjórn hans sem
er bersýnilega úrelt
og óframkvæmanlegt og raunar al-
ger óþarfi nú á tímum. Á tímum
Covid-19 er þetta fyrirkomulag
bersýnilega óviðeigandi og ófram-
kvæmanlegt. Gleggsta dæmið um
fáránleika þessa fyrirkomulags er
ársfundur Frjálsa lífeyrissjóðins
sem haldinn verður í Silfurbergi í
Hörpunni 23. júní. Fundarsalurinn
tekur í mesta lagi 600 manns. Í
sjóðnum eru hins vegar um 60.000
félagsmenn og er því fyrirsjáanlegt
að ekki geta fleiri en 1% af sjóð-
félögum mætt á ársfundinn til þess
að kjósa sér stjórn. Finnst alþing-
ismönnum þetta vera í lagi? Eðli-
legast væri að fyrirkomulag um
rafrænar kosningar yrði sett í lög
svo stjórnir yrðu lausar undan
þeim freistnivanda að sporna gegn
breytingum, eins og er í dæmi
Frjálsa lífeyrissjóðsins þar sem
meirihluti stjórnar er sérstakur
hagsmunagæsluaðili fyrir um-
sjónaraðila hans, Arion banka, sem
lítur á sjóðinn sem hluta bankans.
Á síðasta ársfundi sjóðins, sem var
nokkur hitafundur, lagði stjórnin
til að tekið yrði upp rafrænt kosn-
ingafyrirkomulag sem var sam-
þykkt. Því fyrirkomulagi hefur
ekki verið hrint í framkvæmd og
verður helst ráðið af því að meiri-
hluta stjórnar hafi ekki þótt
Covid-19-fárið vera nægjanlegt til-
efni til að innleiða rafrænar kosn-
ingar. Ef ekki núna hvenær þá, má
spyrja! Það er augljóst að ef
Frjálsi lífeyrissjóðurinn væri í
raun frjáls í höndum sjóðfélaga
sinna væri löngu búið að breyta
þessu fyrirkomulagi. Nægir að
horfa til Lífsverks lífeyrissjóðs
sem tók upp rafrænt stjórnarkjör
2014.
Þá skortir skýrar heimildir í lög-
um fyrir sjóðfélaga til að fá upplýs-
ingar sem varða einstakar fjárfest-
ingar viðkomandi sjóðs.
Undirritaður óskaði til dæmis eftir
því við stjórn Frjálsa lífeyrissjóðs-
ins og Arion banka að fá þau gögn
sem lágu til grundvallar því að
sjóðurinn elti bankann og fjárfesti
um tólfhundruð milljónir króna í
byggingu kísilverksmiðju hins
eignarlausa United Silicon í kjölfar
þess að fjárfestingin tapaðist. Því
var hafnað á þeim forsendum að
sjóðfélögum kæmu þær upplýs-
ingar ekkert við og héraðsdómur
tók undir það og úrskurðaði að
sjóðfélagi hefði ekki lögvarða hags-
muni að fá slíkar upplýsingar. Ef
sjóðfélagi hefur ekki lögvarða
hagsmuni af því að fá slíkar upp-
lýsingar, hver þá?
Að margra mati hafa alþing-
ismenn verið með brækurnar a
hælunum þegar kemur að rétt-
indum sjóðfélaga í lífeyrissjóðum
til að hafa raunveruleg áhrif á
rekstur sjóðanna. Alþingismenn
þurfa að hysja upp um sig bræk-
urnar og sýna í verki að þeir láti
sig varða hagsmuni almennra sjóð-
félaga í lífeyrissjóðum landsins.
Það eru jú ekki allir með ríkis-
tryggð eftirlaun eins og alþingis-
menn og aðrir ríkisstarfsmenn.
Eftir Hróbjart
Jónatansson »Eðlilegast væri að
fyrirkomulag um
rafrænar kosningar yrði
sett í lög svo stjórnir
yrðu lausar undan þeim
freistnivanda að sporna
gegn breytingum, eins
og er í dæmi Frjálsa líf-
eyrissjóðsins.
Hróbjartur Jónatansson
Höfundur er lögmaður og sjóðfélagi
í Frjálsa lífeyrissjóðnum.
Upp með brækurnar alþingismenn!
Handleiðsla er gagn-
reynd forvörn gegn
streitu og kulnun í
starfi en einnig brýn-
ingartæki fagmannsins
til að þróa nýjar hug-
myndir eða skerpa á
vinnubrögðum. Til að
koma í veg fyrir að
vinnutengd streita
valdi heilsutjóni hjá
einstaklingum og kosti
fyrirtæki, stofnanir og almanna-
tryggingakerfið háar fjárhæðir bæði
beint og óbeint er nauðsynlegt að
huga enn betur að forvörnum en
hingað til hefur verið gert. Hugað er
að vinnuumhverfi starfsmanna á
margvíslegan hátt. Stillanlegir skrif-
borðsstólar og stillanleg borð eru
hlutir sem margir þekkja og eru til
þess hannaðir að létta álag við vinnu.
Að skiptast á að koma
með góðgæti með
kaffinu eða fara af og
til í hópefli eru einnig
vel þekktar leiðir til að
skapa jákvæða vinnu-
staðarmenningu.
Sveigjanlegur vinnu-
tími og fjölskyldu-
stefna eru einnig liðir í
að bæta vinnuumhverfi
og gera starfsmönnum
auðveldara að sam-
ræma vinnu og einkalíf.
Þrátt fyrir ýmiss konar
stuðning, bæði tækni-
legan og sálfélagslegan, þá er það
staðreynd að á hverju ári hverfur
fólk af vinnumarkaði vegna streitu
og kulnunar. Langvarandi streita
hefur ekki bara starfstengd áhrif
heldur einnig á einkalíf starfsmanna
og almenna getu til að fást við lífið
og tilveruna. Ingibjörg H. Jóns-
dóttir hjá Streiturannsóknarstofnun
Svíþjóðar hefur bent á að kynja-
munur er ekki á hvort konur eða
karlar upplifi streitu. Ef aðstæður á
vinnustað eru ófullnægjandi þá
breytir engu hvort það er karl eða
kona í starfinu en svo virðist sem
vinnuaðstæður kvennastétta (t.d.
kennara, hjúkrunarfræðinga og fé-
lagsráðgjafa) séu með þeim hætti að
heilsu þeirra stafi ógn af og sjúkra-
sjóðir óðum að tæmast.
Nýlega fékk ég sjálfvirkan tölvu-
póst frá póstkerfinu sem ég nota þar
sem mér var bent á nýjan valmögu-
leika til að skipuleggja vinnudaginn
minn betur með því að taka frá allt
að tveimur tímum á dag í „focus
time“, þ.e. að taka frá tíma daglega
til að einbeita mér að þeim málum
sem eru mikilvægust hverju sinni. Í
handleiðslu gerum við það sama,
tökum frá tíma (allt frá vikulega upp
í mánaðarlega) þar sem við ígrund-
um og ræðum á faglegan hátt með
sérfræðingi (sérmenntuðum hand-
leiðara) um vinnuna, málin sem við
erum að fást við, samskipti og
hvernig okkur líður í vinnunni.
Rannsóknir á handleiðslu sýna að
hún eykur starfsánægju, stöðuleika í
starfsmannahaldi, skipulögð vinnu-
brögð, ábyrgðarkennd, árangur í
starfi og tryggð við vinnustað, að
unnið sé eftir gildum og mark-
miðum. Rannsóknir sýna einnig að
ígrundunarþátturinn ásamt sjálfu
handleiðslusambandinu eru vernd-
andi þættir en handleiðsla leiðir
einnig til betri árangursmælinga og
hæfni starfsmanna, aukinnar
ánægju í þjónustukönnunum, færri
kvartana og valdeflingar bæði til
handleiðsluþega og þeirra sem hann
þjónustar. Nokkrar tegundir eru til
af handleiðslu (s.s. einstaklings-
handleiðsla, hóphandleiðsla, teymis-
handleiðsla, stjórnunarhandleiðsla,
fjarhandleiðsla o.fl.) og þarf að meta
hverju sinni hvaða tegund hentar
best. Matið þarf að byggjast á fag-
legum forsendum en ekki efnahags-
legum eða skorti á tíma.
Handleiðsla ætti að vera jafn
sjálfsögð sem verndandi þáttur á
sviði félagslegrar vinnuverndar og
til að tryggja gæði þjónustu og góð-
ur skrifboðsstóll eða stillanleg skrif-
borð eru til að tryggja rétta líkams-
beitingu í vinnunni.
Vika handleiðslunnar er haldin
hátíðleg hér á Íslandi 22.-26. júní og
áherslan í ár er á skilaboð til al-
mennings og að nýta rafræna miðlun
vegna takmarkana á samkomum.
Nýtt efni verður birt daglega á
heimasíðu félagsins (handleidsla.is)
sem og á Facebook-síðunni Handís.
Að lokum óska ég Handleiðslu-
félagi Íslands til hamingju með 20
ára afmælið 23. júní og vonast til að
sjá sem flesta sem láta félagslega
vinnuvernd sig varða á ráðstefnu fé-
lagsins sem frestað hefur verið fram
í maí árið 2021 sökum alheimsfarald-
urs.
Handleiðsla er sjálfsagður
hlutur í nútíma starfsumhverfi
Eftir Sveindísi
Önnu Jóhanns-
dóttur
»Rannsóknir á hand-
leiðslu sýna að hún
eykur starfsánægju,
stöðuleika í starfs-
mannahaldi, skipulögð
vinnubrögð, ábyrgð-
arkennd, árangur í starfi
og tryggð við vinnustað,
að unnið sé eftir gildum
og markmiðum.Sveindís Anna Jóhannsdóttir
Höfundur er félagsráðgjafi
og handleiðari.
sveindis@felagsradgjafinn.is