Morgunblaðið - Sunnudagur - 27.09.2020, Qupperneq 8

LÍFSHLAUP
8 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27.9. 2020
G
rímur er hvað þekktastur fyrir
að hafa átt stóran þátt í að
bjarga útgerðarsögu Íslands
með því að safna heimildum og
smíða líkön af bátunum sem
komu íslensku þjóðinni úr torfkofunum og inn
í nútímann. Þannig eru bátarnir og saga þeirra
ekki bara saga þeirra íslensku sjómanna sem
drógu björg í bú og fórnuðu við það margir
hverjir lífi sínu, heldur einnig saga þjóðar okk-
ar allt frá þilskipum til vorra daga.
Bátslíkön Gríms eru þvílík listasmíð, enda
hvert stykki sérsmíðað í það líkan í réttum
hlutföllum og eftir mikla heimildarvinnu, að
manni dettur helst í hug að þau geti siglt af
stað. Þegar Grímur andaðist voru bátslíkön
hans orðin fleiri en 400 og hverju líkani fylgdi
líka mappa með sögu skipsins. Það er nær
ógerlegt á ímynda sér að einn maður hafi af-
rekað þetta.
Uppvaxtarár Gríms
Grímur Karlsson fæddist í Hvanneyrarhlíð á
Siglufirði 30. september 1935, næstyngsta
barn hjónanna Sigríðar Ögmundsdóttur frá
Hellu í Beruvík á Snæfellsnesi og Karls Dúa-
sonar frá Langhúsum í Fljótum, Skagafirði.
Frá fyrstu tíð var Grímur ákveðinn í að verða
sjómaður. Gott útsýni var frá heimilinu í
Hvanneyrarhlíð yfir innsiglinguna á Siglufirði.
Sem ungur drengur fylgdist Grímur með þeg-
ar skipin fóru út og komu inn í Siglufjörð og
var áhugi hans slíkur að hann gat greint út frá
vélarhljóðinu einu hvaða bátur væri þar á ferð.
Karl faðir Gríms keypti handa honum lítinn
árabát af norskum síldveiðisjómönnum, eftir
að Grímur og Páll Kristjánsson vinur hans
höfðu, börn að aldri, lagt til sjós á bát sem þeir
höfðu búið til en sökk undan þeim. Varð það
þeim til lífs að sást til þeirra og systkinin Val-
björn og Stella Þorláksbörn, þá 12 og 15 ára,
sýndu mikið snarræði, tóku árabát í fjörunni
og björguðu strákunum. Þetta volk varð síður
en svo til að draga úr Grími; á sjó skyldi hann.
Grímur var alla tíð harðduglegur. Tíu ára gam-
all vildi hann komast í vinnu á síldarplönunum
og trúði ekki móður sinni sem sagði honum að
enginn tíu ára fengi vinnu þar. Sigríður varð
því að ganga með syni sínum öll síldarplönin í
leit hans að vinnu en sama hversu duglegur
hann var fékk hann ekki vinnu á síldarplani tíu
ára. Tólf ára var Grímur kominn í sína fyrstu
launuðu vinnu, sem sendill á bryggjunni.
Starfið fólst í að hlaupa fyrir verkstjórann í
skipin og láta þau vita númer hvað þau áttu að
landa. Þrettán ára var Grímur orðinn saltari á
síldarþrónum á sex klukkustunda vöktum og
nýorðinn fjórtán ára var hann farinn að vinna í
mjölhúsinu við að bera 100 kílóa poka. Þegar
síldin hvarf flutti fjölskylda Gríms frá Siglu-
firði til Njarðvíkur. En síðar átti snjóflóð eftir
að taka húsið Hvanneyrarhlíð.
Grímur fer til sjós
Grímur var fjórtán ára þegar hann réð sig sem
háseta á Vögg GK-204 sem gerði út frá Njarð-
vík. Bátinn áttu móðurbræður Gríms og var
Daníel Ögmundsson skipstjóri. Þetta var á
reknetum. Grímur sagði í viðtali við Guðrúnu
Guðlaugsdóttur sem birtist 1. júní 1997 í
Sunnudagsblaði Morgunblaðsins að það hafi
verið erfitt að byrja sjómennskuna á reknet-
um, „það er mikil vinna og erfiður veiðiskapur.
Fiskurinn var slitinn úr með handafli og mar-
glyttan brenndi bæði hendur og andlit, sjórinn
rann inn í stakkanna og upp í ermar og maður
var alltaf klofblautur“.
Engu að síður sagðist Grímur hafa átt góðar
minningar frá þessum tíma og vildi hvergi
vera frekar en í bátnum, svo mikil var sjó-
mannsdellan. Þegar Grímur Karlsson var að-
eins sextán ára gamall hófst skipstjórnarferill
hans með ráðherrabréfi, því undanþágu varð
að veita svo hann mætti vera skipstjóri svo
ungur. Fyrsti báturinn sem hann var skip-
stjóri á var Mars GK-374 og voru fimm menn í
áhöfn. Tveimur árum síðar fór Grímur í Sjó-
manna- og stýrimannaskólann og útskrifaðist
þaðan með skipstjórnarréttindi. Grímur var
alla tíð farsæll og aflasæll skipstjóri.
Bátar sem Grímur var á aðrir en Mars og
Vöggur eru eftirfarandi; skipstjóri á Auði
GK-201 sumarið 1956, stýrimaður á Guðmundi
Þórðarsyni GK-75 og Fróða GK-480 1958,
skipstjóri á Heimi KE-77 1959-1960, á Skag-
firðingi SK-1 og Faxavík KE-65 1961, skip-
stjóri á Sigurkarfa GK-480 1962-1963 og Berg-
vík KE-55 1963-1966. Þorleifi Rögnvaldssyni
ÓF-36, Freyju GK-364 og Sæþóri ÓF-5 1967.
Var aftur skipstjóri á Bergvík KE-55 1968-
1971, á Hamravík KE-75 1972-1979, Pólstjörn-
unni KE-5, Ásgeiri Magnússyni GK-60 og Sig-
urjóni Arnlaugssyni HF-210 í afleysingum til
1984.
Í þrígang björguðu Grímur og áhafnir hans
mannslífum. Árið 1959 var Grímur skipstjóri á
Heimi KE-77, þegar nótabát af Fram AK
hvolfdi í vestanstormi. Tveir menn af Fram
fóru við það í sjóinn, náðu þeir á Fram öðrum
þeirra en Grímur og áhöfn hans náðu hinum.
Það var svo um páskana 1963 að mann-
skaðaveður gekk yfir landið, með hörmulegum
afleiðingum; sextán sjómenn fórust á tveimur
sólarhringum.
Þegar þetta gerðist var Grímur Karlsson 26
ára skipstjóri á Sigurkarfa GK-480. Staddir
þrjár mílur norðvestur af Garðskaga töldu þeir
sig sjá ljós á bakborða. Þeir sneru þá bátnum
og stefndu í áttina að ljósinu. Þegar að því er
komið sáu þeir að þetta var gúmmíbátur á
hvolfi og reyndist hann vera tómur. Þeir sáu
þá annan gúmmíbát og í honum voru sex
menn, allir á lífi. Björguðu þeir gúmmíbátnum
um borð á laginu, þ.e. þegar aldan bar gúmmí-
bátinn upp að hlið Sigurkarfa. Það hlýtur að
teljast mikið þrekvirki, svo ekki sé meira sagt,
í kolvitlausu veðri. Skipbrotsmennirnir sex
Grímur Karlsson smíðaði líkön af
þekktum íslenskum skipum sem
mörg hver eiga forvitnilega og magn-
aða sögu. Hér má sjá Grím dytta að
eftirlætisskipinu, Helgu EA 2.
Morgunblaðið/RAX
Skipaflotinn hans Gríms
Þann 30. september 2020 eru 85 ár frá fæðingu hagleiksmannsins Gríms Karlssonar skipstjóra og bátslíkanasmiðs.
Grímur lést af slysförum 7. júní 2017. Uppeldisdóttir hans, Sigríður Dúa Goldsworthy, rifjar hér upp
sögu Gríms en hún harmar það að safnið hans liggi nú undir skemmdum.
’ Bátslíkön Gríms eru þvílíklistasmíð, enda hvert stykkisérsmíðað í það líkan í réttumhlutföllum og eftir mikla heimild-
arvinnu, að manni dettur helst í
hug að þau geti siglt af stað.