Morgunblaðið - 14.10.2020, Blaðsíða 24

24 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. OKTÓBER 2020
Vetrarsól er umboðsaðili
Sláttuvélar
& sláttuorf
Snjóblásarar
Askalind 4 | Kópavogi | Sími 564 1864 | vetrarsol.is
Gulltryggð gæði
40 ár
á Íslandi
Sláttutraktorar
Forlagið gefur út fjölda bóka fyrir
þessi jól. Af því helsta má nefna að
það gefur út af frumsömdum bókum
tólf skáldsögur, fjórar ljóðabækur,
sautján bækur fyrir börn og ung-
linga og sex bækur almenns eðlis, en
einnig koma út fleiri bækur, all-
margar þýddar, og einhverjar
endurútgáfur.
Af íslenskum skáldverkum er
fyrst að nefna Váboða Ófeigs Sig-
urðssonar, sem er nýkomin út. Vá-
boðar er safn ná- og fjarskyldra
sagna af draumum og fyrirboðum,
sérhæfðum rannsóknum og stór-
huga áformum, öpum og máfum,
skáldum og vísindamönnum, bókum
og hnífum, dyntóttu landi og ráð-
villtri þjóð.
Hansdætur Bennýjar Sifjar Ís-
leifsdóttur er líka nýkomin út. Hún
gerist í vestfirsku sjávarplássi í
byrjun tuttugustu aldar þar sem
hver gengur til sinna verka og nær
óhugsandi er að rjúfa mörk stéttar
og stöðu. Kona sem á þrjú börn með
þremur mönnum á sér ekki við-
reisnar von en dóttir hennar þráir
breytta tíma og betra líf og hafnar
þeim kvöðum sem hvíla á kvenfólki.
Þriðja bókin sem kom út í síðustu
viku er Dauði skógar eftir Jónas
Reyni Gunnarsson. Það hefur rignt
linnulaust í marga daga þegar skóg-
urinn hrynur niður hlíðina og litlu
síðar deyr gamli maðurinn sem
gróðursetti hann. Landeigandinn og
fjölskyldufaðirinn Magnús hefði kos-
ið að faðir hans fengi að kveðja á
undan en það verður ekki á allt kos-
ið. Ekki heldur þegar unglingurinn á
heimilinu fer að valda usla og
sprengjur koma í ljós í hlíðinni.
Glæpasagan Blóðrauður sjór eftir
Lilju Sigurðardóttur hefst þar sem
athafnamaðurinn Flosi kemur heim í
kvöldmat og allt er á rúi og stúi kona
hans horfin. Á eldhúsborðinu bíður
bréf um að henni hafi verið rænt og
ef Flosi greiði ekki himinhátt
lausnargjald verði hún drepin. Hann
má ekki leita til lögreglunnar en eft-
ir krókaleiðum kemst hann í sam-
band við Áróru, sem vinnur við að
finna falið fé, og Daníel rannsóknar-
lögreglumann. Blóðrauður sjór er
sjálfstætt framhald sögunnar Hel-
köld sól þar sem Áróra og Daníel
voru líka í aðalhlutverki.
Grimmd örlaganna
Gata mæðranna, skáldsaga Krist-
ínar Marju Baldursdóttur, gerist á
sjöunda áratugnum og hlutverk
kynjanna eru skýr. Marín er á leið út
í lífið eftir stúdentspróf, óviss um
hvað bíður hennar og hvers hún ósk-
ar sér.
Bróðir heitir skáldsaga Halldórs
Armands sem segir sögu systkina,
Tinnu og Skorra, og er saga um
hrylling og ofbeldi ástar, saga um
grimmd örlaganna, saga um það
hversu lítið manneskjur hafa um
það að segja hvernig líf þeirra fer.
Ný skáldsaga Vilborgar Davíðs-
dóttur, Undir Yggdrasil, er úr sama
sagnabrunni og Vilborg spann þrí-
leik sinn um Auði djúpúðgu. Nú seg-
ir frá Þorgerði Þorsteinsdóttur sem
ól tvíbura þegar hún var sjálf vart af
barnsaldri en mátti bíða lengi eftir
óskabarninu sínu, Þorkötlu Dala-
Kollsdóttur. Því harmþrungnari eru
atburðirnir eftir þingið á Þórsnesi
þegar tátlan er aðeins sjö ára gömul
– og öllum óskiljanlegir. Þorgerður
kýs heldur að leita styrks hjá skapa-
nornunum undir askinum Yggdrasil
en Hvítakristi ömmu sinnar.
Yfir bænum heima heitir skáld-
saga Kristínar Steinsdóttur og segir
frá fólkinu í Hákoti, vinum og ná-
grönnum á Seyðisfirði og hefst á ár-
unum fyrir seinni heimsstyrjöld.
Ásta er fimmtán ára þegar ófrið-
urinn skellur á, spennt fyrir nýj-
ungum en þarf að slá draumnum á
frest: að fara suður að læra dans.
Fyrsta skáldsaga Þóru Karítasar
Árnadóttur heitir Blóðberg og ger-
ist á sautjándu öld. Árið 1608 sver
ung stúlka í Skagafirði, Þórdís Hall-
dórsdóttir, eið um að hún sé hrein
mey eftir að kvittur hefur borist út
um að hún og mágur hennar eigi í
sambandi. Fimm mánuðum síðar
fæðir hún barn. Upp frá því má Þór-
dís lifa með ásökunum um faðerni
barnsins og málaferli yfir henni
standa í áratug áður en dómur er
kveðinn upp.
Aprílsólarkuldi, skáldsaga Elísa-
betar Jökulsdóttur, lýsir föðurmissi
Védísar, skólastúlku sem er einstæð
móðir; ástinni sem kemur næstum
jafn óvænt og ferlinu inn í sjúkdóm,
öllu í einni augnablikseilífð.
Fantasía og framtíðartryllir
Í skáldsögunni Hrímland:
Skammdegisskuggar segir Alexand-
er Dan Vilhjálmsson frá Hrímlandi
sem er undir hælnum á erlendu stór-
veldi og höfuðborgin Reykjavík er
umlukin háum múrum. Kalmar
mergsýgur þessa afskekktu nýlendu
og nýtir seiðmagnið sem býr í jörð-
inni í eigin þágu. Yfir borginni vomir
Loftkastalinn, óhugnanlegt fljúg-
andi hervirki sem aldrei sefur. Mis-
kunnarlaus aðskilnaðarstefna Tram-
pes greifa hyglir mannfólki á
kostnað annarra tegunda og huldu-
fólk, marbendlar og náskárar mega
lepja dauðann úr skel.
Steinar Bragi hefur fengið ýmsar
verðlaunatilnefningar fyrir ólík
skáldverk, en í Trufluninni snýr
hann sér að framtíðartrylli. Hún
gerist árið er 2034 þegar heimurinn
hefur kvíslast í tvær mismunandi
víddir sem einungis snertast á litlu
svæði Reykjavík, Trufluninni.
Ólíkar ljóðabækur
Fjórar ljóðabækur koma út á veg-
um Forlagsins fyrir jólin. Nýkomnar
eru bækurnar Við skjótum títu-
prjónum eftir Hallgrím Helgason og
Handbók um ómerktar undan-
komuleiðir eftir Anton Helga Jóns-
son. Bók Hallgríms er ljóðabálkur
sem ortur var á árunum 2016-2020
og talar beint inn í samtímann. Bók
Antons er ljóðsaga sem lýsir anna-
sömum degi hjá ónefndri persónu
sem bregst við margvíslegum áreit-
um umhverfisins með því að ferðast í
anda til annarra staða og stunda.
Síðar eru væntanlegar ljóðabæk-
urnar Mæður eftir Sigurbjörgu
Þrastardóttur og Fjölskyldulíf á
jörðinni eftir Dag Hjartarson.
Margar fyrir yngri lesendur
Eins og getið er koma út sautján
bækur fyrir börn og ungmenni á
vegum Forlagsins í haust. Fyrir
yngstu börnin má nefna að þrjár
bækur koma út eftir Birgittu Hauk-
dal um Láru, Lára lærir að lesa,
Lára fer í leikhús og söngbókin
Syngdu með Láru og Ljónsa. Einnig
kemur út bókin Sjáðu eftir Áslaugu
Jónsdóttur og Systkinabókin eftir
Jónu Valborgu Árnadóttur og Elsu
Nielsen. Fyrir eldri börn eru bækur
eins og Fíllinn fljúgandi eftir Þor-
grím Þráinsson og Auði Ýri Elísa-
betardóttur, þriðja bókin um nær-
buxnaverksmiðjuna, Nærbuxna-
vélmennið, eftir Arndísi
Þórarinsdóttur með myndum eftir
Sigmund Breiðfjörð Þorgeirsson,
Gullfossinn eftir Sigrúnu Eldjárn,
sem er framhald bókanna Silfurlyk-
illinn og Kopareggið. Einnig Þín eig-
in undirdjúp eftir Ævar Þór Bene-
diktsson, Iðunn og afi pönk eftir
Gerði Kristnýju, Barnaræninginn
eftir Gunnar Helgason, sem er fram-
hald Draumaþjófsins, Hetja eftir
Björk Jakobsdóttur og Týnda barn-
ið eftir Sigrúnu Elíasdóttur sem er
framhald Leitarinnar að vorinu.
Dularfulla styttan og drengurinn
sem hvarf eftir Snæbjörn Arn-
grímsson er líka framhaldsbók, en
bókin á undan, Rannsóknin á leynd-
ardómum Eyðihússins, hlaut Ís-
lensku barnabókaverðlaunin. Þær
Hildur Knútsdóttir og Þórdís Gísla-
dóttir skrifa svo saman bókina Hing-
að og ekki lengra sem segir frá Vig-
dísi Fríðu og vinkonum hennar,
þrettán ára stelpum sem láta ekki
valta yfir sig.
Önnur bók eftir Hildi sem Forlag-
ið gefur út er Skógurinn sem er síð-
asta bókin í þríleiknum hennar sem
hófst með Ljóninu. Ljónið og Norn-
in, önnur bókin í röðinni, var til-
nefndar til Íslensku bókmenntaverð-
launanna og hlaut Bókmennta-
verðlaun starfsfólks bókaverslana,
og fyrir þá fyrri hlaut Hildur Barna-
bókaverðlaun Reykjavíkur. Í Skóg-
inum segir frá Kríu sem varð vitni að
hvarfi ömmu sinnar. Því hugsar hún
sig ekki tvisvar um þegar dóttur-
dóttur hennar bíða sömu örlög 79 ár-
um síðar og fórnar sér í hennar stað.
Um leið fær Kría loksins að vita hvað
leynist handan við dularfulla skápinn
í risherberginu við Skólastræti og
tækifæri til að leita svara við spurn-
ingum sem hafa ásótt hana.
Gunnar Theodór Eggertsson klár-
ar einnig þríleik í haust, því
Drauma-Dísa er síðasta bókin í þrí-
leiknum um Dísu. Áður eru komnar
Drauga-Dísa og Galdra-Dísa, en nú
er sem Dísa sé aðeins til í bókaflokki
Björns Krákssonar. Vár og vinir
hennar hittast á furðusagnahátíð til
að sjá Björn en hann veldur þeim
vonbrigðum og hverfur síðan spor-
laust. Eftir það er engu líkara en að
sögusvið bókaflokksins, með
skrímslum sínum og furðum, sé
byrjað að renna saman við raunveru-
leikann.
Spænska veikin og silfurberg
Sé litið til bóka almenns efnis þá
rekur Spænska veikin, eftir
Gunnar Þór Bjarnason, það þegar
spænska veikin, mannskæðasta far-
sótt sögunnar, barst hingað til lands
í miðju Kötlugosi árið 1918. Hundr-
uð Íslendinga féllu í valinn á örfáum
vikum, mest ungt fólk í blóma lífsins.
Silfurberg eftir feðgana Kristján
Leósson og Leó Kristjánsson segir
frá því þegar íslenskur kristall úr
Helgustaðanámu í Reyðarfirði, silf-
urberg, gegndi lykilhlutverki í fjölda
vísindarannsókna og hafði áhrif á
verk margra af nafntoguðustu vís-
indamönnum sögunnar.
Í bókinni Fuglinn sem gat ekki
flogið segir Gísli Pálsson frá örlög-
um geirfuglsins sem hefur orðið tákn
tegunda í útrýmingarhættu.
Í Hundalífi segir Þráinn Bertels-
son frá samræðum ungs hunds og
gamals manns um lífið og tilveruna í
daglegum gönguferðum sínum.
Gamli maðurinn heitir Þráinn og
sambýlishundur hans er franski
bolabíturinn Theobald.
Bubbi Morthens - Ferillinn í fjöru-
tíu ár heitir bók Árna Matthíassonar
þar sem hann rekur tónlistarsögu
Bubba frá því fyrsta plata hans kom
út vorið 1980 og þar til söngleikurinn
Níu líf var frumsýndur vorið 2020.
Á fjórða tug frumsaminna bóka
Sigurbjörg
Þrastardóttir
Þórdís
Gísladóttir
Jónas Reynir
Gunnarsson
Benný Sif
Ísleifsdóttir
Vilborg
Davíðsdóttir
Þóra Karítas
Árnadóttir
Kristín
Steinsdóttir
Kristín Marja
Baldursdóttir
Elísabet
Jökulsdóttir
Alexander Dan
Vilhjálmsson
Hildur
Knútsdóttir
Birgitta
Haukdal
 Tólf skáldsögur og sautján bækur fyrir börn og unglinga meðal Forlagsbóka  Ný skáldverk eftir
Kristínu Marju, Steinar Braga og Ófeig Sigurðsson  Bækur um spænsku veikina og geirfuglinn
Ragnheiður Lárusdóttir hlaut í gær
Bókmenntaverðlaun Tómasar Guð-
mundssonar 2020 fyrir handrit sitt að
ljóðabókinni 1900 og eitthvað sem
bókaforlagið Bjartur gefur út. Alls
bárust 52 óbirt ljóðahandrit í sam-
keppnina í ár og voru þau send inn
undir dulnefni. Nemur verðlaunaféð
einni milljón króna.
Í umsögn dómnefndar um verð-
launahandritið segir að 1900 og eitt-
hvað sé „heillandi uppvaxtarsaga
prestsdóttur að vestan, vegferð henn-
ar um torfarnar heiðar jafnt sem lífs-
ins rangala. Ljóðmælandi dregur upp
tærar hversdagsmyndir sem í fyrstu
virðast léttvægar; hálfdauðar flugur í
gluggakistu kirkjunnar; póstskortur-
inn sem skellur á þegar ófært er yfir
heiðina. En þegar líða tekur á verkið
verður lesanda ljóst að það er einmitt
í þessum léttvægu stundum sem lífið
liggur og örlögin ráðast. […] 1900 og
eitthvað er hófstillt verk um stór-
fengleika hins smáa og áhrifamátt
hversdagsleikans.“
Í tilkynningu frá Reykjavíkurborg
kemur fram að 1900 og eitthvað er
fyrsta ljóðabók Ragnheiðar en hún
hefur birt stök ljóð í gegnum tíðina,
m.a. í Lesbók Morgunblaðsins, á vef-
ritinu Lestrarklefanum og á eigin
facebooksíðu. Að eigin sögn hefur
Ragnheiður fengist við að skrifa ljóð
frá því hún lærði að skrifa og lengi
átt sér þann draum að gefa út bók
þótt hún hafi hingað til geymt hand-
ritin í skúffunni heima. „Það er
dásamleg og merkileg lífsreynsla
þegar draumar rætast. Ég er inni-
lega glöð og þakklát. Ég átti mér allt-
af lífsleyndarmál, ég var ljóðastelpa
og skrifaði ljóð í leyni. Ég jarðaði
ljóðin mín, þannig gat ég verið viss
um að enginn sæi þau eða læsi,“ segir
Ragnheiður og hvetur fólk á öllum
aldri til að láta sig dreyma og leyfa
draumunum að lifa og vaxa.
„Innilega glöð og þakklát“
 Ragnheiður Lárusdóttir hlýtur Bókmenntaverðlaun Tóm-
asar Guðmundssonar 2020 fyrir ljóðabókina 1900 og eitthvað
Skáld Ragnheiður Lárusdóttir við
styttu Tómasar Guðmundssonar.