Morgunblaðið - 02.11.2020, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 2. NÓVEMBER 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Silja DöggGunn-arsdóttir hef-
ur ásamt þremur
öðrum þingmönn-
um Framsóknar-
flokksins lagt fram
áhugaverða tillögu til þings-
ályktunar um aðgerðaáætlun
um nýtingu þörunga. Þessar líf-
verur eru ekki þær sem mjög
hefur verið horft til þegar leitað
er að tækifærum til sköpunar
nýrrar framleiðslu eða nýrra
starfa, en ekki er ósennilegt að
talsverð tækifæri felist einmitt í
frekari nýtingu þeirra. Flestir
þekkja þörunga úr fjörum
landsins sem þara eða þang, en
þeir eru einnig til sem örþör-
ungar, ósýnilegir berum augum
en afar þýðingarmiklir í nátt-
úrunni. Eins og fram kemur í
þingsályktunartillögunni eru
þessar sjávarlífverur til dæmis
taldar framleiða í það minnsta
helming og jafnvel allt upp í 90%
af öllu því súrefni sem jörðin
framleiðir. Þeir eru þar með ein
helsta forsenda lífs, sem segir
mikið um þýðingu þessara ör-
litlu lífvera. Í tillögunni kemur
einnig fram að þörungar séu um
400 sinnum virkari en tré við
bindingu koltvísýrings, auk þess
að þurfa minna rými en trjá-
rækt.
En þörungar framleiða ekki
aðeins súrefni, þeir eru einnig
uppspretta margvíslegra efna
sem nýtast í fjölbreytta fram-
leiðslu, svo sem áburð fyrir
landbúnað, næringu fyrir land-
búnað og manninn sjálfan auk
margvíslegra nota í snyrtivörur,
græðandi krem og fleira.
Þörungaverksmiðjan á Reyk-
hólum hefur lengi nýtt þang í
Breiðafirði og verið
nokkuð stórtæk í
þeim efnum, en þó
bendir rannsókn
Hafrannsókna-
stofnunar til að
heildartekja þangs
á svæðinu gæti verið mun meiri.
Í seinni tíð hafa fleiri fyrirtæki
bæst við sem nýta þörunga með
ýmsum hætti og er óhætt að
segja að sú þróun sé afar áhuga-
verð og að í henni geti falist mik-
il tækifæri.
Þingsályktunartillaga fjór-
menninganna verður vonandi til
þess að styðja við það starf sem
þegar er unnið hér á landi á
þessu sviði. Verði hún samþykkt
felur hún umhverfis- og
auðlindaráðherra, í samráði við
sjávarútvegs- og landbúnaðar-
ráðherra, að skipa starfshóp
„sem hefur það að markmiði að
kanna möguleika á aukinni nýt-
ingu og verðmætasköpun þör-
unga og setji í því skyni fram
tvíþætta aðgerðaáætlun til að
styrkja lagaumgjörð og reglur
annars vegar um ráðstöfun og
nýtingu þörunga sem vaxa í sjó
og hins vegar um þörungarækt-
un á landi og í sjó.“
Miklu skiptir að áhersla
stjórnvalda á þessu sviði eins og
öðrum sé að örva framtakssemi
einkaaðila og skapa almenn skil-
yrði sem auðvelda fyrirtækjum
að starfa í þessum geira og gera
þennan vettvang eftirsókn-
arverðan fyrir fjárfesta. Takist
það þarf ekki að hafa áhyggjur
af vinnslu þörunga hér á landi.
Hún mun halda áfram að vaxa
og dafna og verður ef að líkum
lætur að öflugum geira atvinnu-
lífsins innan ekki mjög margra
ára.
Leynist meiri fjár-
sjóður við strendur
landsins en margan
hefur grunað?}
Áhugaverð tillaga
Á sama tíma ogkórónuveiran
breiðist út öðru
sinni í Frakklandi
og víðar glíma
Frakkar við aðra
ógn, mun ógeðfelld-
ari en sem betur fer ekki jafn
mannskæða. Engu að síður er
hún mannskæð, því að íslamskir
öfgamenn hafa drepið hundruð
Frakka á síðustu árum, eða frá
því að þeir réðust inn á rit-
stjórnarskrifstofur Charlie
Hebdo og drápu tólf. Í gær var
svo réttarhöldum í því máli sleg-
ið á frest þar sem helsti sak-
borningurinn greindist smit-
aður af kórónuveirunni.
Á síðustu dögum hefur
Frakkland orðið fyrir nokkrum
andstyggilegum árásum ísl-
amskra öfgamanna. Í gær sóttu
Frakkar kirkju óttaslegnir og
undir mikilli öryggisgæslu
þungvopnaðra hermanna eftir
tvær árásir á kirkjur síðustu
daga. Macron forseti hefur
reynt að stíga fast niður fæti og
sagt að ekkert yrði
gefið eftir, en um
leið sagst sýna
skilning á afstöðu
múslima. Hann er
enda í klípu því að
hátt í tíundi hver
Frakki er múslimi og hann vill
ekki ýta þeim fjölda frá sér.
Það að koma í veg fyrir frek-
ari hryðjuverk af þessu tagi í
Frakklandi er því miður ekki
líklegt til að takast. Eins og inn-
anríkisráðherrann hefur bent á
er bæði við innlenda og erlenda
ógn að etja og í það minnsta
tveir af þeim tilræðismönnum
sem drepið hafa fólk með hníf-
um að undanförnu hafa komið
erlendis frá, annar fáeinum dög-
um áður en hann framdi ódæðið.
Frakkar, eins og aðrir, verða
að verja landamæri sín betur en
gert hefur verið. Slík breyting
mun væntanlega minnka tölu-
vert líkurnar á hryðjuverka-
árásum, en því miður er ólíklegt
að hún dugi til að útrýma ógn-
inni þar í landi.
Íslamskir öfgamenn
hafa á síðustu árum
drepið hundruð
franskra borgara}
Barist á tvennum vígstöðvum
S
tafræn tækni hefur umbylt sam-
skiptum mannkynsins, bæði að efni
og formi. Þetta felur í sér gríðarleg
tækifæri til framfara, en einnig
möguleika til þess að festa í sessi
skaðlega hegðun og háttsemi sem birtist með
nýjum hætti. Dæmi um þetta er þegar stafræn
tækni er nýtt til þess að brjóta gegn kynferð-
islegri friðhelgi einstaklinga. Þetta hefur verið
kallað hefndarklám, hrelliklám eða stafrænt
kynferðisofbeldi.
Ríkisstjórnin leggur áherslu á baráttu gegn
ýmsum birtingarmyndum kynferðislegs ofbeld-
is. Kynferðisofbeldi í gegnum stafræna tækni
er ekki undanskilið, enda algengt notkunar-
form þess að brjóta á einstaklingum, sér-
staklega kvenfólki. Núverandi löggjöf veitir að-
eins brotakennda réttarvernd þegar kemur að
kynferðisbrotum sem framin eru með stafræn-
um hætti og það orsakar meðal annars ósamræmi í dóma-
framkvæmd.
Ég mun leggja fram lagafrumvarp á næstu vikum sem
felur í sér aukna vernd þeirra sem verða fyrir eða er hótað
ofbeldi af þessum hætti. Um er að ræða breytingar á
hegningarlögum sem fela í sér sérstakt ákvæði sem fjallar
um brot gegn kynferðislegri friðhelgi einstaklinga. Engin
einhlít skilgreining liggur fyrir um hugtakið en með því er
vísað til háttsemi sem felst í því að nýta stafræn samskipti
til þess að búa til, dreifa eða birta kynferðislegt myndefni
af öðrum í heimildarleysi. Þá verður einnig gert refsivert
að hóta notkun á þess konar efni sem og að falsa slíkt efni.
Það er mikilvægt að stjórnvöld láti sig
þetta mál varða og bregðist við með þeim
hætti að hægt sé að veita vernd og öryggi. Of-
beldi felur ekki bara í sér líkamlegar bar-
smíðar. Þeir sem beita því ofbeldi sem hefnd-
arklám felur í sér vita að þeir eru að brjóta á
viðkomandi með grófum hætti, leggja sálarlíf
viðkomandi í rúst og gera fórnarlömbin óör-
ugg og hrædd og þannig mætti áfram telja.
Kynferðisofbeldi, hvort sem það er framið
með stafrænni tækni eður ei, er ekki aðeins
vandi á Íslandi heldur verkefni sem öll ríki
heims þurfa að berjast gegn. Allir eiga rétt á
friðhelgi, það á einnig við um kynferðislega
friðhelgi.
Það er mikilvægt að styrkja réttarvernd
einstaklinga með hliðsjón af þeim samfélags-
legu breytingum sem hafa orðið með aukinni
tæknivæðingu og þróun í viðhorfum til kyn-
ferðisbrota á Íslandi.
Um leið og við nýtum vel þá möguleika sem hin staf-
ræna bylting býður upp á fyrir Ísland þurfum við að vera
vakandi fyrir því að lögin séu uppfærð í takt við tækni-
framþróun, rétt eins og stýrikerfin í tölvunum. Viðhorfið
um að sending nektarmynda feli sjálfkrafa í sér sam-
þykki fyrir opinberri dreifingu efnisins er jafn úrelt og
viðhorfið um að konur sem birta af sér kvenlegar sjálfs-
myndir séu að kalla yfir sig kynferðislega áreitni.
Áslaug Arna
Sigurbjörns-
dóttir
Pistill
Kynferðisleg friðhelgi á stafrænum tímum
Höfundur er dómsmálaráðherra.
aslaugs@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Gunnlaugur Snær Ólafsson
gso@mbl.is
Vaxandi ágengni rússneskaflotans og rússneska flug-hersins á norðurslóðumhefur verið áberandi síð-
ustu ár og hafa því fylgt aukin hern-
aðarumsvif á Norður-Atlantshafi,
einnig umhverfis Ísland.
Hinn 14. október lagði sænska
ríkisstjórnin fram frumvarp sitt um
varnarmál. Þar er gert ráð fyrir að
á árunum 2021 til 2025 hækki árleg
útgjöld til málaflokksins um 40% og
á sama tíma verði mannafla fjölgað
úr 60 þúsund í 90 þúsund, samhliða
því að um átta þúsund munu gegna
herskyldu á ári hverju. Hluti af rök-
stuðningi sænsku vinstristjórn-
arinnar eru vanefndir Rússa gagn-
vart alþjóðalögum og hvernig ríkið
ögrar ríkjum í Evrópu. „Verði full-
veldi og pólitísk ákvarðanataka
minni ríkja takmörkuð […] mun það
hafa í för með sér sigur fyrir Rússa
sem eiga sér markmið um að skerða
ákvarðanafrelsi smærri ríkja á nær-
svæðum Rússlands á sviði öryggis-
mála,“ segir í greinargerð frum-
varpsins.
Framlög norska ríkisins til
varnarmála verða á næsta ári 4,1%
meiri en á þessu ári, en með þeirri
aukningu hafa fjárframlögin vaxið
um 30% frá árinu 2013 og stendur
til að halda áfram að gefa í til ársins
2024. Í nýjustu ráðleggingum yfir-
manns norska heraflans, Eiriks
Kristoffersens, til norsku ríkis-
stjórnarinnar er sérstaklega bent á
að „Rússland heldur áfram að nú-
tímavæða heraflann og auka hern-
aðargetu sína. Þetta hefur skilað
landinu hersveitum sem geta gert
árásir hratt og nánast fyrirvara-
laust“.
Flotinn endurvakinn
Bandaríkin hafa ekki síður haft
áhyggjur af aðgerðum Rússa á
norðlægum slóðum. Árið 2018
ákváðu bandarísk yfirvöld að end-
urvekja annan flota bandaríska sjó-
hersins, en hann hafði sinnt aðgerð-
um á norðurslóðum frá 1950 til 2011
þegar hann var lagður af. Sam-
kvæmt skýrslu sem tekin var saman
fyrir bandaríska þingið er tilgangur
flotans að „vinna gegn rússnesku
flotasveitunum ekki aðeins á Norð-
ur-Atlantshafi heldur einnig á norð-
urslóðum“.
Nýverið í breska blaðinu Mail
on Sunday lýsti æðsti flotaforingi
Bretlands, Tony Radakin, því að
rússneski flotinn væri nú með um-
fangsmeiri aðgerðir á Norður-
Atlantshafi og á norðurslóðum en
síðustu þrjátíu ár. Nefndi hann sér-
staklega hafsvæðin milli Grænlands,
Íslands og Bretlands.
Á vergangi
Auknum umsvifum og viðveru
fleiri herskipa á norðurslóðum
fylgir eðlileg eftirspurn eftir hafnar-
aðstöðu á svæði á norðurslóðum þar
sem eru mikilvægir innviðir svo sem
fjarskipti og flugsamgöngur þannig
að hægt sé að skipta um áhafnir,
annast viðhald, taka olíu og sækja
vistir. Það er því ekki skrýtið að það
hafa orðið til hugmyndir um að hafa
hér á landi höfn til þess að þjónusta
flota NATO-ríkjanna.
Fjárfestingin vegna hugsan-
legra framkvæmda á Suðurnesjum
vegna þessa er talin hafa getað
numið 12 til 18 milljörðum króna,
þar af væri aðeins lítið framlag frá
íslenskum stjórnvöldum. Með fram-
kvæmdunum hefði skapast fjöldi
starfa.
Þetta er hins vegar ekki eina
tilfellið þar sem leitað er að aðstöðu
fyrir herskip NATO-ríkjanna og
hafa hermálayfirvöld í Noregi allt
frá árinu 2016 óskað eftir því að fá
afnot af hafnaraðstöðunni á Tøns-
nes, rétt fyrir utan Tromsø í Norð-
ur-Noregi. Það var hins vegar ekki
fyrr en á miðvikudag að bæjar-
stjórn Tromsø samþykkti að heimila
NATO að nýta höfnina, að því er
fram kemur í umfjöllun norska rík-
isútvarpsins NRK.
Ekki er vitað hversu lengi
bæjaryfirvöld þar ytra eru reiðubú-
in til þess að heimila viðveru her-
skipanna þar sem töluverð andstaða
er meðal íbúa.
Eining og óeining
Það er mikil eining meðal
NATO-ríkja, og samstarfsríkja eins
og Svíþjóðar, um að mæta ögrandi
aðgerðum rússneskra yfirvalda með
aukinni hernaðarlegri viðveru á
norðurslóðum, en ekki er útséð
hvernig eigi að þjónusta herskipin.
Að svo komnu virðist vera skortur á
vilja til að gangast við skuldbind-
ingum er tengjast sameiginlegum
vörnum NATO og ekki annað að sjá
en það bitni fyrst og fremst á aðild-
arríkjunum sjálfum.
Morgunblaðið/Hari
Í höfn Flugmóðurskipið USS Iwo Jima, sem kom til Íslands 2018, er eitt herskipanna í öðrum flota Bandaríkjanna.
Í leit að aðstöðu til
að mæta Rússum