Morgunblaðið - 18.11.2020, Blaðsíða 12

BAKSVIÐ
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Íslensku jöklarnir haldaáfram að rýrna en rýrnuninvar samt fremur lítil á þessuári, að sögn Þorsteins Þor-
steinssonar, sérfræðings á sviði jökla-
rannsókna hjá Veðurstofu Íslands.
Hann og Finnur Pálsson verkfræð-
ingur hjá Jarðvísindastofnun HÍ fjöll-
uðu um afkomu jöklanna í fyrirlestri
hjá Jöklarannsóknafélagi Íslands í
gærkvöld.
„Rýrnunin í ár var ekki jafn mik-
il nú og hún var á árunum eftir 1995
og á fyrsta áratug þessarar aldar,“
segir Þorsteinn. Hann segir að ára-
skipti hafi verið á afkomu jöklanna
undanfarin ár. Jöklarnir bættu allir
við sig á árinu 2015. Þeir rýrnuðu aft-
ur 2016 og 2017 en stóðu nokkurn
veginn í stað 2018. Jöklarnir rýrnuðu
verulega mikið í fyrra en rýrnunin
var í minna lagi á þessu ári. Lofthiti
og úrkoma ráða mestu um það hvort
jöklar stækka eða minnka. Vetrar-
afkoman á síðasta vetri, þ.e. hve mik-
ið bættist á jöklana, var rétt undir
meðallagi. Svo var sumarið í svalara
lagi, miðað við síðustu 25 ár, sem
gerði útslagið um afkomu jöklanna.
Meginjöklarnir þrír, Langjökull,
Hofsjökull og Vatnajökull, voru nokk-
uð áþekkir hvað afkomu varðaði á
þessu ári.
Sem kunnugt er var Ok kvatt
formlega úr hópi jökla í fyrra en það
var hætt að falla undir skilgreiningu á
jökli 2014. Þorsteinn segir að all-
margir smájöklar hafi horfið frá síð-
ustu aldamótum. Oddur Sigurðsson
jarðfræðingur hefur tekið saman
upplýsingar um alla jökla á landinu,
stóra og smáa, og jafnvel gefið þeim
nöfn sem voru nafnlausir.
„Þegar menn bera saman eldri
loftmyndir við nýjar eða gervitungla-
myndir sést að smájöklar hafa verið
að týna tölunni á Íslandi,“ segir Þor-
steinn. Hann segir þetta einna helst
hafa gerst á Tröllaskaga, þar sem
voru margir smájöklar, og einnig í
fjalllendi Austfjarða.
Það gerist reglulega að sumir
jöklar hlaupa, eða ganga fram, og það
er ótengt loftslagsbreytingum. Einn
framhlaupsjöklanna er Brúarjökull
sem gengur norður úr Vatnajökli og
m.a. í átt að Hálslóni. Hann nær frá
Kverkfjöllum og austur að Þjófa-
hnjúkum suður af Snæfelli. Brú-
arjökull hljóp síðast fram um 10
km á árunum 1963-64. Brúarjök-
ull hefur hlaupið fram á 70-80
ára fresti. Samkvæmt því má bú-
ast við framhlaupi hans á árunum
2033-2043. Mögulega mun
hlýnun undanfarinna ára
þó seinka næsta fram-
hlaupi.
Fremur lítil rýrnun
jökla á þessu ári
12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 18. NÓVEMBER 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
ViðræðurBreta ogEvrópusam-
bandsins um frí-
verslunarsamning
standa enn yfir, og
er ljóst að menn
ætla sér að reyna til þrautar að
ná samkomulagi. Það er ekki
ofsagt að tíminn sé knappur, en
nú er liðinn mánuður frá því
það, sem sagt var „lokafrest-
urinn“ til þess að ná sam-
komulagi, rann út. Þá var fram-
lengt og sagt að miðað yrði við
upphaf nóvembermánaðar.
Þegar sá dagur kom og fór var
horft til leiðtogafundar sam-
bandsins, sem haldinn verður á
morgun, fimmtudag.
Nú stefnir allt í að ekkert
verði af samkomulagi fyrir
þann fund og því bárust fréttir
fyrr í vikunni af því að embætt-
ismenn í Brussel væru farnir að
horfa til þess að leita „frum-
legra“ lausna á því einfalda
vandamáli, að þegar og ef sam-
komulag næst þarf að þýða það,
alls 1.800 blaðsíður, á 24 mis-
munandi tungumál, og leita svo
samþykkis allra 27 aðildarríkj-
anna og staðfestingar á Evr-
ópuþinginu.
Enginn af þeim sem Daily
Telegraph ræddi við um málið
virtist þó efast um að „frum-
legu“ lausnirnar myndu duga
til þess að koma samkomulag-
inu langþráða í höfn þegar búið
væri að undirrita. En þar
stendur hnífurinn í kúnni. Við-
ræðurnar eru nefnilega nánast
enn á byrjunarreit
þegar kemur að
ásteytingarstein-
unum sem helst
hefur verið deilt
um, þá sér í lagi
hvaða aðgang
ESB-ríkin eigi að hafa að fiski-
miðum Breta.
David Frost, samningamaður
Breta, hefur raunar sagt ítrek-
að, nú síðast á mánudaginn, að
ekkert samkomulag verði gert,
sem virði ekki þá staðreynd að
Bretland er nú fullvalda ríki
með eigin lög, viðskipti og lög-
sögu. Þetta var ljóst þegar í
febrúar, þegar viðræðurnar
hófust og hefur verið ljóst allan
þann tíma sem nú hefur farið til
spillis.
Ekki er hægt að útiloka að
samkomulag náist. Raunar
gæti sú hæglega orðið raunin
að allt í einu finnist töfralausn
fyrir lok þessa mánaðar, sem á
yfirborðinu geri öllum kleift að
halda andlitinu. Raunar virðist
sem Evrópusambandið gangi á
slíkum lausnum sem fram koma
á síðustu stundu í öllum við-
ræðum sem það kemur að.
Hvort sá flýtir og fát á síð-
ustu stundu leiðir af sér vand-
aða niðurstöðu getur hver mað-
ur gert sér í hugarlund.
Sömuleiðis er augljóst, hvort
sem samkomulag næst eða
ekki, að það er alfarið á ábyrgð
Evrópusambandsins og óbil-
girni þess, að viðræðurnar eru
komnar út á brún hengiflugs-
ins.
Enn einn „lokafrest-
urinn“ í Brexit-
viðræðunum er
að renna út }
„Frumlegu“ lausnirnar
Það markaðitímamót í
fyrrinótt þegar
geimfar SpaceX-
fyrirtækisins,
Resilience, tengd-
ist Alþjóðlegu
geimstöðinni. Um
borð voru þrír bandarískir
geimfarar og einn frá Japan og
er þetta í fyrsta sinn sem einka-
fyrirtæki sendir fólk út í geim-
inn í geimfari, sem hlotið hefur
vottun frá bandarísku geim-
ferðastofnuninni NASA.
Fyrir Bandaríkjamenn var
geimskotið að einhverju leyti
spurning um þjóðarstolt líka,
þar sem þessi mikla geim-
ferðaþjóð hefur ekki haft neina
leið í nærri því áratug til þess
að senda fólk á eigin vegum til
geimstöðvarinnar, heldur hefur
hún þurft að treysta á samstarf
við Rússa. Þó að það samstarf
hafi gengið mun betur en sum
önnur samskipti ríkjanna
tveggja á undanförnum árum
hafa gefið vísbendingu um, var
það engu að síður vandræðaleg
staða fyrir bandarísk stjórn-
völd.
Þau hafa enda sett sér háleit
markmið um könn-
un sólkerfisins á
næstu árum og ára-
tugum og einn liður
í því er að virkja
einkaframtakið
betur til þess að
þróa og hanna þau
geimför sem notuð verði til
þess. Þar hafa att kappi Boeing
og SpaceX, og hefur síðar-
nefnda fyrirtækið nú tekið for-
ystuna í þeirri samkeppni.
Boeing mun þó skammt undan,
en stefnt er að því að geimfar
þess, Starliner, verði prófað á
fyrstu mánuðum næsta árs.
Öllu lengra er þó í að Boeing
geti sent mannað geimfar á loft.
Samkeppni einkafyrirtækj-
anna hvatti þau raunar bæði til
þess að ná framförum fyrr en
ella, og árangurinn í vikunni
bendir til þess að framtíð geim-
könnunar kunni hæglega að
liggja í gegnum samstarf einka-
framtaksins og hins opinbera.
Með því samstarfi eru kostir
beggja beislaðir til að uppfylla
þá þörf mannsins, sem aldrei
verður að fullu uppfyllt, að
kanna umhverfi sitt, fjær ekki
síður en nær.
Samvinna einka-
fyrirtækja og hins
opinbera kann að
vísa greiðustu
leiðina út í geim}
Áfangi í geimferðum
T
uttugu og sex prósent af öllu snjó-
lausu landi í heiminum eru notuð
sem beitiland. Þrjátíu og þrjú pró-
sent af öllu ræktarlandi eru notuð
til þess að fóðra dýr. Staðan eins
og hún er í dag er ekki sjálfbær fyrir umhverfi
okkar allra. Stöðugt meira landi er breytt í
ræktarland fyrir stöðugt fleira fólk. Um 2050
verða um 10 milljarðar manns á jörðinni.
Á undanförnum þremur áratugum hefur
mannfólki fjölgað um tvo og hálfan milljarð og
á næstu þremur mun okkur fjölga um annan
tvo og hálfan milljarð í viðbót eða svo. Það þýð-
ir tvöföldun á mannfjölda á rétt rúmri hálfri
öld. Fólk sem fætt er árið 1990 verður ekki
komið á eftirlaun þegar sú þróun hefur átt sér
stað.
Afleiðingarnar af þessari fjölgun eru marg-
víslegar. Frá 1990 hefur til dæmis skóglendi í heiminum
minnkað um 13-falt flatarmál Íslands. Þar af hverfur um
helmingur skóga fyrir ræktarlandi og jarðnámum sem
rekja má til eftirspurnar vegna fólksfjölgunar. Afleiðing-
arnar eru margvíslegar en birtast okkur vel í tölum sem
sundurliða vandann vegna loftslagsbreytinga.
Vandinn er fyrirsjáanlegur og þess vegna halda Píratar
umhverfisþing nk. laugardag. Vefstreymi verður á
piratar.tv og þar kemur saman fólk úr ólíkum áttum.
Andri Snær Magnason rithöfundur, Kristín Vala Ragn-
arsdóttir, prófessor í sjálfbærnifræðum, og Halldóra
Mogensen, þingmaður Pírata, munu fjalla um stóru mynd-
ina í umhverfis- og loftslagsmálum. Hvernig fáum við fólk
til að hugsa um heildarmyndina í umhverfis-
málum, t.d. með því að neyta minna og velja
betur? Hvaða áhrif hefur núverandi hagkerfi á
hegðun okkar í loftslagsmálum? Hvernig hag-
kerfi myndi henta best til að reikna auðlinda-
notkun og sjálfbærni inn í alla hegðun okkar?
Hvað er langt í að súrnun sjávar og hækkandi
lofthiti leiki samfélagið okkar grátt?
Einnig munum við hlýða á framsögu frá
framlínufólki í baráttunni við loftslagsbreyt-
ingar og til verndar umhverfinu. Auður Önnu
Magnúsdóttir, framkvæmdastjóri Land-
verndar, mun segja frá baráttu samtakanna til
að vernda náttúru Íslands, Logi Unnarson
Jónsson, stjórnarmaður í Hampfélaginu, mun
segja frá tilraunum við ræktun hamps á Ís-
landi og þeim miklu áhrifum sem þessi planta
mun hafa á líf okkar í framtíðinni, Geir Guð-
mundsson, verkefnastjóri hjá Nýsköpunarmiðstöð Ís-
lands, segir frá hárækt, lóðréttri ræktun grænmetis, og
Dóra Björt Guðjónsdóttir, borgarfulltrúi okkar Pírata í
Reykjavík, mun segja frá stórtækum áætlunum í Reykja-
vík sem allar miða að því að gera Reykjavík fjölbreyttari,
kolefnishlutlausa og í fremstu röð í umhverfismálum.
Framsögufólk fundarins mun auðvitað svara spurn-
ingum gesta. Í framhaldi af því munu fundargestir svo
vinna ályktanir fyrir fundinn sem munu verða leiðarstef
Pírata í umhverfis- og loftslagsmálum.
bjornlevi@althingi.is
Björn Leví
Gunnarsson
Pistill
Umhverfi okkar allra
Höfundur er þingmaður Pírata.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Afkoma jökla á Íslandi var um-
fjöllunarefni erindis sem þeir
Finnur Pálsson, verkfræðingur
hjá Jarðvísindastofnun Háskóla
Íslands, og Þorsteinn Þor-
steinsson, sérfræðingur á sviði
jöklarannsókna hjá Veðurstofu
Íslands, héldu hjá Jöklarann-
sóknafélagi Íslands (JÖRFÍ) í
gærkvöld. Erindinu var streymt
á netinu og verður upptaka af
streyminu gerð aðgengileg á
vefsíðu félagsins (jorfi.is).
Erindið var liður í fyrir-
lestraröð í tilefni af 70 ára af-
mæli félagsins.
Á vefsíðu JÖRFÍ er
tengill á fyrirlestur
Helga Björnssonar
jöklafræðings, Ísland
undir jökli. Sigrún
Helgadóttir verður
svo með fyrirlestur 12.
janúar um fyrstu ferðir
Sigurðar Þór-
arinssonar á
jökla.
Afkoma ís-
lenskra jökla
FYRIRLESTRARÖÐ JÖRFÍ
Þorsteinn
Þorsteinsson
Morgunblaðið/RAX
Ok Hætti að teljast til jökla 2014. Síðan hafa margir smájöklar m.a. á Tröllaskaga og Austurlandi týnt tölunni.