Morgunblaðið - 09.12.2020, Blaðsíða 25

MENNING 25
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 9. DESEMBER 2020
Nánari upplýsingar um sýningartíma á sambio.is
71%
SÝND MEÐ ÍSLENSKU TALI.
TRYGGÐU ÞÉR
MIÐA INNÁ
STÓRKOSTLEGA VEL GERÐNÝ
MYND FYRIR FJÖLSKYLDUNA
FRÁROBERT ZEMECKIS.
SPLÚNKUNÝ GR ÍNMYND
FRÁBÆR NÝ JÓLA TEIKNIMYND MEÐ
ÍSLENSKU TALI FYRIR ALLA FJÖSLSKYLDUNA.
Eins og ritstjórar þessa for-vitnilega verks benda á, þáeru bókmenntir Róma-fólks lítt þekktar hér á
landi og er því vissulega fengur að
þessu sagnasafni. Bæði sögum höf-
undanna sex og, ekki síður, ítarlegum
og upplýsandi inngangi tveggja rit-
stjóranna, Sofiyu
Zahova og Ásdísar
Rósu Magnúsdótt-
ur, um sögu róm-
ískra bókmennta
og helstu einkenni
þeirra. Þá ritar
málvísindamaður-
inn Ian Hancock
eftirmála um þá
bókmenntalegu
mynd sem hefur mótast af Rómafólki,
„Sígaunanum“, en hann bendir á að
besta leiðin til að kynna menningu og
hugsun Rómafólks sé með hinu ritaða
orði. „Smásagnasafnið mun vonandi
eiga sinn þátt í því að staðalmyndir
verði lagðar til hinstu hvílu, en þær
hafa komið í veg fyrir að Rómafólki sé
tekið sem raunverulegum og skyni
gæddum meðlimum mannlegs sam-
félags,“ skrifar Hancock.
Sögurnar í safninu eru fjölbreyti-
legar en sýna þó vel það sem rit-
stjórar benda á, að smásagnaritun
Rómafólks sprettur einkum úr
munnmælahefð og endurminningum.
Bakgrunnur höfundanna er þó ólíkur
og þeir skrifa á ýmsum tungumálum.
Rómafólk og Sígaunar hafa gegnum
undanfarnar aldir dreifst út um
heimsbyggðina og lifir minnihluti
þeirra nú því flökkulífi sem sagt er
nátengt ímyndinni – og kemur líka
við sögu í mörgum sagnanna. Eins og
segir í innganginum myndar Róma-
fólk nú „nokkuð misleitt samfélag
ólíkra hópa fólks sem býr í mörgum
löndum en á sameiginlegan uppruna
og deilir sömu menningareinkenn-
um; þar má t.d. nefna brúðkaups-
hefðir og það að giftast innan hóps-
ins. Það er meðvitað um einkenni
síns hóps og einnig um það sem sam-
einar hópana alla.“ (21) Og í sögunum
má finna fyrir þessum sameiginlega
menningargrunni og hefðum, hvort
sem þær gerast í fortíð eða nútíð.
Margar sagnanna eru til að mynda
settar fram sem munnlegar frásagnir
eða ævintýri – sum hryllileg í grunn-
inn eins og draugasögur íslenskra
þjóðsagna – sem flutt voru á kvöld-
skemmtunum fjölskyldna eða stærri
hóps. Enginn höfundanna sex hefur
öðlast alþjóðlega frægð í heimi bók-
menntanna, og verk þeira hafa ekki
verið gefin út í stórum upplögum, en
sögurnar eru flestar athyglisverðar
og skemmtilegar.
Elsti höfundurinn fæddist fyrir
rúmri öld en flestir á sjötta áratug
þeirrar tuttugustu. Sá elsti, Matéo
Maximoff (1917-1999), bjó í Frakk-
landi, skrifaði á frönsku og sendi frá
sér allskonar bókmenntaverk. Sögur
hans eru með þeim bestu í bókinni;
ein fjallar um Rómamenn í Rússlandi
sem sendir eru í fangabúðir í Síberíu
og önnur er einskonar dæmisaga um
að ekki eigi að gera grín að anda
framliðinna. Af öðrum höfundum má
nefna að Ilona Ferková (f. 1956)
starfar í Tékklandi og fjallar lengsta
saga hennar í safninu um flutning
Rómafólks til Englands um tíma, þar
sem því er vel tekið, og nöturlegar
móttökur þegar það snýr aftur til
Tékklands. Jess Smith (f. 1948)
fæddist í Skotlandi, í hópi flökku-
fólks, og fjalla sögur hennar gjarnan
um útbreiðslu og varðveislu menn-
ingararfs skosks flökkufólks, eins og
þær sem hér birtast bera með sér. Þá
fæddist Jorge Emilio Nedich inn í
flökkufjölskyldu í Argentínu og skrif-
ar á spænsku, og spegla sögur hans
með áhugaverðum hætti líf Róma-
fólks þar í álfu.
Bókmenntir eru alltaf besta leiðin
til að kynnast ólíkum heimum og
hugmyndunum og þetta safn, Sunnu-
dagsmatur og fleiri sögur Rómafólks,
þjónar heldur betur því góða og
mikilvæga hlutverki.
Tékki Ilona Ferkova hefur fjallað
um reynslu Rómafólks í Tékklandi.
Draugar og flakkarar
í sögum Rómafólks
Smásögur
Sunnudagsmatur – og fleiri sögur
Rómafólks bbbmn
Smásögur eftir Georgí Tsvetkov, Ilonu
Ferková, Jess Smith, Jorge Emilio Ne-
dich, Jovan Nikolic og Matéo Maximoff.
Þýðendur: Renata Emilson Peskova,
Rebekka Þráinsdóttir, Kristín Guðrún
Jónsdóttir, Irena Guðrún Kojic og Ásdís
Rósa Magnúsdóttir.
Eftirmáli: Ian Hancock.
Ritstjórar: Sofiya Zahova, Kristín
Guðrún Jónsdóttir og Ásdís Rósa
Magnúsdóttir.
Stofnun Vigdísar Finnbogadóttur í
erlendum tungumálum, 2020.
Kilja, 290 bls.
EINAR FALUR
INGÓLFSSON
BÆKUR
Elstur Matéo Maximoff bjó í Frakk-
landi og skrifaði bækur á frönsku.
Söngvaskáldið og Nóbelshöfund-
urinn Bob Dylan hefur selt Univer-
sal Music útgáfuréttinn að meira en
600 lögum sínum. Telja tónlistar-
sérfræðingar að útgáfuréttur að
jafn stórum skammti laga hafi lík-
lega ekki skipt um hendur fyrr.
Upphæð samningsins hefur ekki
verið gefin upp en samkvæmt The
New York Times er talið að verðið
sé um 300 milljónir dala, um 38
milljarðar króna. Meðal laganna
eru mörg þau þekktustu sem samin
hafa verið á síðustu áratugum, eins
og „Blowin’ in the Wind,“ „The
Times They Are A-Changin’“ og
„Like a Rolling Stone“. Lögin eru
allt frá þeim sem hljómuðu á fyrstu
plötu Dylans, sem nú er 79 ára
gamall, að lögunum á þeirri nýj-
ustu, Rough and Rowdy Ways.
Universal Music á nú réttinn á að
selja lög Dylans í auglýsingar,
þætti, kvikmyndir og til annarra
þeirra nota sem óskað er eftir.
Hann hefur sjálfur viljað hafa hönd
í bagga hingað til hvað notkun lag-
anna varðar og hefur þótt rétt og
sjálfsagt að þau hljómi sem víðast,
einnig í auglýsingum, en margir
tónlistarmenn hafa illan bifur á
slíku. Samkvæmt The New York
Times hafa margir tónlistarmenn
selt réttinn að lögum sínum með
þessum hætti á síðustu misserum.
Þar má nefna að Stevie Nicks úr
Fleetwood Mac seldi Primary Wave
Music réttinn að sínum lögum fyrir
80 milljónir dala og þá mun Hip-
gnosis Songs Fund hafa meðal ann-
ars keypt útgáfuréttinn að lögum
Blondie, Barry Manilow og Chrissie
Hynde.
Bob Dylan seldi útgáfurétt laga sinna
AFP
Nóbelsskáld Bob Dylan hagnast vel á
sölu útgáfuréttar söngvasafns síns.
Vegna kórónuveirufaraldursins tók
bandaríska ljóðskáldið og greina-
höfundurinn Louise Glück við bók-
menntaverðlaunum Nóbels fyrir ut-
an heimili sitt, með grímu, í stað
þess að veita verðlaununum viðtöku
við hátíðlega athöfn í Stokkhólmi.
Þakkarræða Glück hefur verið
birt á vef Nóbelsstofnunarinnar.
Þar segir Glück að tilkynningin um
verðlaunin að morgni 8. október
síðastliðins hafi fyllt sig „panik“.
Lítið hefur heyst frá Glück síðan en
hún fjallar í ávarpinu meðal annars
um áhrifavaldana skáldin Emily
Dickinson og T.S. Eliot.
Fékk Nóbelsverðlaunin afhent heima
Nobel Prize Outreach/Daniel Ebersole
Nóbelsskáldið Louise Glück með grímu við verðlaunapeninginn hjá heimili sínu.