Lögmannablaðið - 15.03.1996, Blaðsíða 12

Brynjar Níelsson, hdl.:
Lögræðissvipting og
nauðungarvistun
Réttarstaða geðsjúkra einstaklinga
^ Lögrœöissvipting
a-lið 3- gr- lögræðislaga, nr.
68/1984, er heimildar-
ákvæði til sviptingar lög-
ræðis, m.a. vegna geðsjúkdóma.
í grein þessari vil ég stuttlega
víkja að dómaframkvæmd í
málum þessum með hliðsjón af
þeirri miklu umræðu, sem hef-
ur verið í þjóðfélaginu um
mannréttindi almennt og um
sérstök réttindi sjúkhnga, t.d. til
að neita læknismeðferð.
Geðsjúkur maður verður ekki
frekar en aðrir sviptur lögræði
nema með dómi. I II. kafla lögræð-
islaga er fjallað um málsmeðferð
fyrir dómi. í 5. gr. laganna er tæm-
andi talið hverjir geti átt aðild að
slíkum málum. Þar sem svipting
lögræðis felur í sér frelsissviptingu
er ljóst að sönnunarbyrðin er sókn-
araðila og kröfur um sönnunar-
færslu ættu að vera þær sömu og í
opinberum málum.
Mál, sem höfðað er vegna geð-
sjúkdóms viðkomandi, er venju-
lega aðeins til sviptingar á sjálf-
ræði. Ástæða málshöfðunarinnar er
iðulega sú, að hinn geðsjúki neitar
að sæta læknismeðferð vegna sjúk-
dómsins. Mál af þessu tagi eru oft-
ast nokkur á ári og uppfylla flest
skilyrði 3- gr. nokkuð augljóslega.
Hins vegar koma alltaf mál upp
öðru hvoru, sem eru ekki eins aug-
ljós. Að vísu liggur alltaf fyrir lækn-
isfræðilegt mat um sjúkdóminn, en
ekki er endilega ljóst hvort við-
komandi sé fær um að ráða per-
sónulegum högum sínum, sem er
óhjákvæmilegt skilyrði fyrir svipt-
ingu sjálfræðis. Samkvæmt lögun-
Brynjar Níelsson.
um er það dómstóla að meta þetta.
Þá erum við komin að kjarna máls-
ins í mínum huga, þ.e. hvaða kröf-
ur hafa dómstólar gert um sönnun
á ófærni aðila til að ráða persónu-
legum högum sínum.
... hvaða kröfur hafa
dómstólar gert um
sönnun ...
Áður en komið er að þessu atriði
er nauðsynlegt að reyna að skil-
greina hvað felst í því “að vera
ófær um að ráða persónulegum
högum sínum”. En þar sem um
veigamikil persónuréttindi er að
ræða tel ég ljóst, að skýra verður
þetta mjög þröngt. Það nægir ekki
að ýmislegt megi betur fara hjá
viðkomandi, s.s. varðandi umhirðu
og umgengni, eða um almennan
sljóleika eða skrýtni sé að ræða. í
mínum huga þarf viðkomandi að
vera beinlínis hættulegur sjálfum
sér eða öðrum, eða að hann geti
ekki sinnt nauðsynlegustu skyld-
um, sem lagðar eru á menn, sem
lifa í samfélagi við aðra.
... lœknisvottorðin ein-
göngu fullnœgjandi
sönnun á öðru skilyrði
laganna ...
í fyrirlestri, sem ég hélt á síðasta
ári á málþingi á vegum L.M.F.Í.,
Geðlæknafélags íslands og Félags
íslenskra öldrunarlækna, gagn-
rýndi ég dómstóla fyrir það, að
gerðar væru litlar kröfur til sönn-
unar á ófærni varnaraðila til að
ráða persónulegum högum sínum.
Raunin virðist vera sú að það sé
nægjanlegt að læknisvottorð liggi
fyrir í málinu, þar sem fram komi
að varnaraðili sé haldinn einhverj-
um geðsjúkdómi og að ólíklegt sé
að hann læknist, nema hann sæti
læknismeðferð. í mínum huga eru
læknisvottorðin eingöngu fullnægj-
andi sönnun á öðru skilyrði lag-
anna, þ.e. að viðkomandi sé hald-
inn geðsjúkdómi. Læknisvottorðið
segir dómaranum sjaldan eða
aldrei, svo óyggjandi sé, að varnar-
aðili sé ófær um að ráða persónu-
legum högum sínum. Það að vera
ófær um að ráða persónulegum
högum sínum er ekki óhjákvæmi-
leg afleiðing geðsjúkdóma.
12
Lögmannablaðið