Málfríður - 15.04.1990, Qupperneq 8

eins og fjölgum örvunum um a.m.k.
helming. Heimir og Höskuldur leitast
við að sýna þessa málamiðlun með
öðru líkani þar sem áhersla er annars
vegar lögð á samræmi frummáls (FM)
og frumtexta (FT) og hins vegar á við-
leitni þýðingartextans (ÞT) til að sætta
frumtexta og þýðingarmál (ÞM).8
Hér skulu birt tvö önnur líkön sem
sýna eiga það ferli sem þýðing er. Hið
fyrra er smíðað af bandaríska þýðinga-
fræðingnum Eugene A. Nida, sem hef-
ur sérhæft sig í Bibliuþýðingum.
Hann telur að ferlið frá frumtexta til
þýðingartexta liggi um þrjú meginstig,
greiningu, yfirfærslu og endurbygg-
ingu:9
SOURCELANGUAGE RECEPTORLANGUAGE
TEXT TRANSLATION
I t
ANALYSIS RESTRUCTURING
I I
TRANSFER
Tékkneski þýðingafræðingurinn
Jirí Levý bregður upp eftirfarandi
mynd af ferli þýdds bókmennta-
verks:10
Þessi líkön gefa til kynna að þegar
farið er milli mála sé ekki skipt um-
svifalaust um lit á sama texta, heldur
verði til annar texti sem leitast er við
að hafa jafngildan á einhvern hátt.
Leitin að jafngildi flytur okkur sem-
sagt ekki rakleitt frá hvítu yfir í svart
heldur þarf að ferðast um það sem ég
kalla grátt svœði, sem er einskonar
taugakerfi þýðingarinnar. Ekkert lík-
anið kemur fyllilega til skila þeim
átökum sem þar verða; hugtök eins og
,,greining“ og „yfirfærsla" kunna jafn-
vel að gefa mönnum í skyn að hér
megi beita fremur vélrænum vinnu-
brögðum.
Þetta gráa svæði birtist í ýmsum
myndum. Það veldur þvi' til dæmis að
sú viðtekna hugmynd um forsendur
góðra þýðinga sem fengin er með
því að beita almennri skynsemi er
ófullnægjandi. Þessi hugmynd er þrí-
skipt og hana má orða svo:
1. Þýðandi verður að vera einkar vel
að sér í því tungumáli sem þýtt er úr.
2. Þýðandinn verður að búa yfir mik-
illi tjáningarhæfni á móðurmáli sínu.
3. Þýðandinn verður að þekkja vel til
á hlutaðeigandi sviði.
En jafnvel þótt þetta þrennt fari
saman tryggir það ekki endilega góða
þýðingu. Ástæðan er sú að þýðand-
inn er túlkandi. Hann þarf í fyrsta lagi
að túlka frumtextann sem lesandi í
þeim málheimi sem verkið varð til í,
en síðan verður þýðing hans sem slík
ákveðin túlkun á verkinu, túlkun ofur-
seld ýmsum lögmálum viðtökumáls-
ins sem þýðandi beygir sig undir eða
hann sveigir þau til móts við frumtext-
ann þar sem lag gefst. Milli þessara
tveggja túlkana á gráa svæðinu geta orð-
ið mikil átök og þar reynir á eiginleika
sem ekki takmarkast við þá þrjá kosti
sem upp voru taldir. Þýðandi verður
að sýna túlkunarfærni þegar hann
leitast við að brúa það merkingarlega
misgengi sem þýðing hefur óhjá-
kvæmilega í för með sér — og gera þar
með þetta misgengi að jafngildi.
Shakespeare í Afríku
Sem dæmi um slíkt misgengi langar
mig að taka dæmi sem er ef til vill svo-
lítið „öfgakennt" en dregur skýrt fram
þau átök sem orðið geta um merkingu
þegar hún er flutt milli mála. Bandaríski
mannfræðingurinn Laura Bohannan
fór eitt sinn til langdvalar með frum-
stæðum þjóðflokki í Vestur-Afríku.
Það vill svo til að hún tekur með sér
eintak af Hamiet eftir Shakespeare,
þekktasta leikriti Vesturlanda og jafn-
framt riti sem þykir upplýsandi um
grunnþætti í vestrænum hugmynd-
um um vald og vináttu, ást, svik og
ættartengsl, einsemd og tilvistarstöðu
einstaklingsins. Öldungarnir í þorp-
inu fara fram á að Bohannan segi nú
þessa sögu sem hún er að lesa. Hún
lætur til leiðast, m.a. til að fá sönnur á
þvf að Hamlet búi yfir sammannlegri
skírskotun.
Flutningur hennar á verkinu er
dæmi um margar hliðar þýðinga.
Hún snýr verkinu á mál frumbyggja,
þýðir sem sagt úr eigin máli á annað,
en yfirleitt er þessu öfugt farið. Jafn-
framt er frásögn hennar þýðing í þre-
földum skilningi, ef við notum okkur
flokkun Jakobsons. Hún endursegir
verkið, hún þýðir það á annað mál og
hún ,,þýðir“ það yfir í annað tákn-
Þýöandi
Lesandi
veru- val fram- erlendur yfir-
leiki setning texti færsla
þýddur
texti
lestur
raun-
gerving
8