Málfríður - 15.11.1990, Síða 27

Fyrst og fremst þátíð
Þátíð er almennt notuð í skriflegum
frásögnum, t.d. ævintýrum, smásög-
um, skáldsögum, skýrslum, ferðasög-
um, endursögnum, sögulegum lýsing-
um.
Sögumaðurinn sýnir vissa fjarlægð,
er ekki tilfinningalega tengdur. Mjög
gagnlegur í kennslu er listi yfir sagnir
sem eru fyrst og fremst notaðar í þátíð:
sein
haben
sehen
gehen (um)
sprechen
stehen
bestehen aus
finden
fiihren zu
hei/3ben
lauten
(an) nehmen
nennen
Verben in
ubertragener
Bedeutung
erscheinen
geschehen
bleiben
geben
sagen
werden
Modalverben
liegen
sitzen
wissen
hángen
es gibt
es geht (nicht)
En Pflaum bendir einnig á setninga-
tegundir, þar sem nota ætti þátíð:
— aukasetningar með als
— tilvísunarsetningar
— þolmyndarsetningar
Fyrst og fremst núliðin tíð
Þó að núliðin tíð sé aðallega notuð í
talmáli og samtölum í frásögnum, hef-
ur hún sína sérstöðu í rituðu máli,
eins og sjá má í yfirliti W. Posts í
„Ausdruck sehr gut“ (rororo Sach-
buch 1989):
1. Vorzeit des Prásens (Der Wind ist
umgesprungen und weht jetzt aus
Norden).
2. Kurze Meldung (Ich habe die
Schuhe zum Schuster gebracht).
3. Vereinfachtes Futur (Schicke die
Karte ab, sobald Du das Paket er-
halten hast).
4. Rahmensátze im Bericht. (Vorgest-
ern bin ich in Coburg gewesen.
Mein Freund hatte dort zu tun
und nahm mich mit).
Pflaum lýsir sérstöðu núliðinnar
tíðar þannig:
„Das Perfekt unterscheidet sich
grundsátzlich vom Práteritum durch
das Vorhandensein einer 2. Be-
deutungsvariante (mit resultativer Be-
deutung) und einer 3. Bedeutungsvari-
ante (mit Zukunftsbedeutung), fúr die
es beim Práteritum keine Entsprec-
hung gibt.“
Dæmi:
Peter ist eingeschlafen (resultativ).
Morgen um diese Zeit haben wir das
Referat abgeschlossen (mit Zuk-
unftsbedeutung). Þar að auki er núlið-
in tíð oft notuð í föstum orðasambönd-
um: Mit Peter spreche ich nicht mehr.
Der ist fúr mich gestorben. Þegar fjall-
að er um almennar reglur: Wáhlbar
ist, wer das 25. Lebensjahr vollendet
hat. í máltækjum: Ein Unfall ist
schnell passiert. í málsháttum: Es ist
noch kein Meister vom Himmel gefal-
len. Þegar fjallað er um eitthvað sem
sést, heyrist: Es hat geklingelt, jem-
and will zu dir.
Núliðin tíð er oft notuð í byrjun á
bréfum og í áminningarbréfum. Einn-
ig í lýsingum mynda og í útdráttum, í
leiðsögumannatextum og leiðbeining-
um.
þeim í fyrstu lotu aðeins 3.p.et. vh.nt.
og látið þá nota vh.þt. annars.
Dæmi:
ich káme
du kám(e)st
er, sie, es komme
wir kámen
ihr kámet
sie kámen
Undantekning t.d.:
ich sei
du sei(e)st
er, sie, es sei
wir seien
ihr seiet
sie seien
Kennsluaðferð sína styður hann
fyrst og fremst eftirfarandi rökum:
1. Einungis mynd (form) 3. persónu
eintölu í vh.nt. á sér enga aðra
hliðstæðu í sagnbeygingunni, t.d.
í framsöguhætti.
2. Yfir 90% allra setninga í óbeinni
ræðu eru í 3. persónu eintölu.
Konjunktiv I
= Konjunktiv II
Ausnahmen:
sie seien
ich sei, ich durfe/könne/
möge/musse/solle/wolle;
ich wisse - wir seien
Óbein ræða
„Beim Konjunktiv 1 und 2 herrscht
hinsichtlich der form und der Ver-
wendung selbst bei manchen deut-
schen Sprechern Unsicherheit. Die
Erklárungen der Grammatik tradier-
en oft eine veraltete Norm und sind
háufig mehr an spitzfindiger Logik ori-
entiert, als an der Sprachwirklich-
keit.“ (Pflaum zitiert Jáger).
Þessi beina tilvitnun endurspeglar
nokkuð vel viðhorf hins suðurþýska
leiðbeinanda okkar, Pflaums. Hann
einfaldar mjög alla kennslu á vh.nt.
og á óbeinni ræðu. Máli sínu til stuðn-
ings bendir hann einmitt á hinn mikla
mun sem kemur fram á ritmáli og
málfræðiskýringum annars vegar og
raunverulegri notkun í talmáli hins
vegar. Þetta eru auðvitað engin ný
sannindi — nýtt er aftur á móti að
Pflaum velur þann kostinn að láta
málvenjur ráða fremur en „gamal-
dags“ málfræðiskýringar. Gengur
hann býsna langt í því, jafnvel svo að
„viðkvæmum sálum“ blöskrar.
Kjarninn í kennsluaðferð hans
hvað viðvíkur vh. nt. er þessi:
Sparið ykkur og nemendum ykkar
óþarfa vinnu og heilabrot, kennið
du seist
3. Pers. Sing.
3. Pers. Pl.
1. Pers. Sing./PI.
2. Pers. Sing./PI.
Þegar boðið er upp á slíka einföld-
un vakna auðvitað ótal spurningar.
Hvað á t.d. að gera við veikar sagnir í
óbeinni ræðu? Svarið var: notið wúr-
de + nafnhátt!
Pflaum staðhæfir að notkun vh.þt. í
óbeinni ræðu fari vaxandi, og telur
hann jafnframt að notkun 3. persónu
eintölu vh.nt. sé á nokkru undan-
haldi. Samtímis hafi notkun fram-
söguháttar færst í vöxt, þar sem nota
ætti viðtengingarhátt samkvæmt
„gamaldags" málfræðireglum.
Varla þarf að taka það fram að stikl-
að hefur verið á stóru í þessari um-
fjöllun og margt er ósagt sem gaman
hefði verið að drepa á. En við stöllurn-
ar erum fúsar til að láta meira frá okk-
ur heyra og vera þá ögn fræðilegri, sé
einhver áhugi fyrir hendi.
27