Hinsegin dagar í Reykjavík - ágú. 2004, Blaðsíða 28

Árið 1979 voru tveir hommar á Íslandi og
tvær lesbíur. Reyndar var bara annar þess-
ara íslensku homma staddur hér á landi,
hinn var frægur og flúinn til Danmerkur.
Af eigin raun vissi ég að lesbíurnar voru
tvær og við prísuðum okkur sælar að hafa
slysast til að fara í sama menntaskóla þar
sem við kynntumst.
Einhvern veginn láku út fréttir um að
stofnuð hefðu verið hér á landi árið áður
Samtökin ´78. Þar með var staðfest að eini
homminn hér á landi hlaut að vera hinn
sérkennilegasti maður. Hverjum dettur
svo sem í hug að stofna um sig samtök?
Eftir miklar vangaveltur varð samt úr að
ritað var bréf til Samtakanna ´78 með
skýrum fyrirmælum um að senda svar í
ómerktu umslagi til baka, á heimilisfang
ömmu sem vissi ekkert um hvað málið
snerist en lofaði að opna umslagið alls ekki.
Út úr þessu umslagi datt fréttablað
Samtakanna ´78, fjölritaður bæklingur
sem svaraði ekki einni einustu spurningu
nítján ára lesbíu. Enn er minnisstæðust
fréttin um prestinn í Sviss, sem átti undir
högg að sækja af því að komist hafði upp
um kynhneigð hans. Hið áhugaverðasta
mál, en kaldlynd lesbían lét sér örlög
þessa manns í léttu rúmi liggja. Í frétta-
bréfinu kom einnig fram að Samtökin
funduðu reglulega og að allir væru
velkomnir.
Fundarstaður félagsins reyndist vera
kjallarahola í fjölbýlishúsi við Garðastræti.
Auðvitað kom ekki til greina að ganga
upplitsdjörf inn á fundinn eins og ekkert
væri. Þess í stað tóku við endalausir bíl-
túrar í kringum húsið á fundartímum og
allir sem áttu leið þar um voru skoðaðir í
krók og kring. Eitt kvöldið vöktu þrjár
stuttklipptar stúlkur mikla athygli og þótti
afar líklegt að þarna hefði fjöldi lesbía á
Íslandi aukist gríðarlega í einu vetfangi.
Enn í dag hef ég enga hugmynd um
hvaða stúlkur þetta voru; líklega áttu þær
bara heima einhvers staðar í húsinu. Eins
gott að þær hringdu ekki á lögregluna
þegar ég var búin að aka á eftir þeim um
allan bæ.
Bíltúrarnir urðu leiðigjarnir og loks var
skundað á fund. Þar reyndust vera nokkr-
ir hommar, ekki bara einn. Tveir eða þrír
töluðu saman og jafn margir sátu úti í
horni og flettu blöðum. Guðni Baldursson
formaður stýrði fundinum. Hann er stétt-
vís maður og hefur alltaf látið sig réttinda-
baráttuna miklu varða. Hins vegar stóð
nítján ára lesbíu slétt á sama, svona að
mestu leyti, og gat ekki fremur en fyrri
daginn sett sig í spor presta í Sviss. Á
þessum fundi kom hins vegar fram sú
athyglisverða staðreynd að tvær konur
væru skráðar í Samtökin. Önnur bjó í
Breiðholti, en hin í Danmörku, svo í þess-
um hópi virtist ástandið svipað og ég
hafði gert mér í hugarlund að ríkti hjá
hommunum.
Á þriðja eða fjórða fundi mættu fleiri, þar
á meðal hommar sem buðu umkomu-
lausum lesbíum í partý. Og sjá! Þarna
voru þá allir hommarnir og meira að
segja allnokkrar lesbíur! Heimurinn um-
turnaðist og hefur ekki orðið samur
síðan.
Árið 2004 er erfitt að ímynda sér að einu
sinni hafi íslenskir hommar og lesbíur ekki
vitað hvert þau áttu að snúa sér eftir
stuðningi þegar þau komu út úr skápn-
um. Fyrir 25 árum var hvergi minnst á
homma eða lesbíur, það var þá einna
helst í skammaryrðum og bröndurum. Og
þar sluppu lesbíurnar betur, því þær voru
alla tíð ósýnilegri, fyrir utan að vera ekki
sama heiftarlega ógnunin við heimsmynd-
ina og hommarnir. Enda var það lengi vel
huggun ungrar lesbíu í sálarkröm að
þetta gæti verið svo miklu verra, hún væri
þó ekki hommi! Svo rammt kvað að
feluleiknum að útvarp allra landsmanna
neitaði að birta auglýsingar þar sem orðin
„hommi“ og „lesbía“ komu fyrir og bar
meðal annars fyrir sig að þau samrýmdust
ekki íslenskri tungu, hvað þá blessaðri
siðferðiskenndinni. Enginn virtist þó kippa
sér upp við notkun orðsins „kynvillingur“,
sem þótti fullkomlega boðlegt lengi vel.
það var sérkennileg upplifun að standa
með mótmælaspjöld í gamla útvarpshús-
inu við Skúlagötu og sjá skelfingarsvipinn
á þeim sem þar réðu ríkjum þegar þeir
þurftu að taka á „kynvillingunum“ í and-
dyrinu.
Þó að útvarpið og aðrir fjölmiðlar létu
sem hér á landi væri ekki nokkur samkyn-
hneigður einstaklingur vissi almenningur
betur. Og reyndist í alla staði upplýstari og
viljugri til að taka málstað samkyn-
hneigðra en nokkurn hefði órað fyrir sem
eingöngu fylgdist með fjölmiðlum. Sam-
tökin ́ 78 gáfu út blaðið úr felum og félag-
ar stóðu löngum stundum á almannafæri
og seldu ritið. Þetta var stórt skref, því allt
í einu voru allir þessir hommar og lesbíur
sýnileg, þau stóðu á næsta götuhorni og
hrópuðu „Úr felum, úr felum, málgagn
Samtakanna ´78!“ Það þótti til dæmis
vænlegt að selja fyrir utan Ríkið á föstu-
dögum og þrátt fyrir langar og strangar
sölulotur fékk ung lesbía aldrei neikvæðar
móttökur. Ungir sem aldnir, konur og karl-
ar, stoppuðu, spurðu út í blaðið og keyptu.
Auðvitað þekktu margir einhverja sam-
kynhneigða einstaklinga og rann blóðið
til skyldunnar að styðja starf Samtakanna.
Kvíðinn, sem sölumaður hafði borið í
brjósti til að byrja með, hvarf því fljótt.
Sú ágæta uppfinning, að gera hlé á
námi í menntaskólum til að hafa þema-
vikur af ýmsu tagi, reyndist hópnum
happadrjúg. Menntaskólanemar óskuðu
gjarnan eftir að fá fulltrúa Samtakanna
´78 í heimsókn til að varpa ljósi á
málstaðinn. Enginn vafi er á að þessir
fundir opnuðu augu margra, bæði þeirra
sem voru að uppgötva eigin samkyn-
hneigð og hinna sem höfðu ekki verið
nógu upplýstir til að styðja vini sína á
þeirri braut. Minnisstæðasti fundurinn
var haldinn í Menntaskólanum við Sund.
þar mættum við þrjú, skólafélagsfor-
maður tók á móti okkur, leiddi okkur
einhverja króka og kima og allt í einu
stóðum við uppi á sviði frammi fyrir troð-
fullum sal – 600 manns fréttum við síðar.
Reyndar var þetta eins og framboðsfund-
ur, við vorum hvert með sinn hljóðnema
og svöruðum spurningum, góðum og
vondum. Ég man ekki sérstaklega hvort
Einu sinni voru bara
tvær lesbíur
á Íslandi
Ragnhildur Sverrisdóttir
28