Vinnan - 01.05.1945, Blaðsíða 31

er of langur vinnutími. Menn mega ekki að nauðsynja-
lausu þvinga sig til að vinna, eftir að þeir eru orðnir
dauðþreyttir. Ef menn verða örmagna af þreytu, þurfa
þeir langan tíma til þess að ná sér aftur, og svarar því
aldrei kostnaði að gera sig uppgefinn, nema brýna
nauðsyn beri til. Sígilt dæmi um þetta er tilraun, sem
ítalski lífeðlisfræðingurinn Mosso gerði. Hann lét til-
raunamann sinn toga í kraftamæli með einum fingri,
þangað til hann var orðinn gersamlega uppgefinn og
gat ekki meir, en það varð hann eftir 30 tog. Tveggja
stunda hvíld var nauðsynleg til þess, að hann næði sér
að fullu eftir örmögnun. En ef hann togaði 15 sinnum
upp kraftamælinn, þurfti hann aðeins 30 mínútur til
þess að hvílast að fullu, enda var hann þá ekki farinn
að finna verulega til þreytu. Hann var jafnlengi að
jafna sig eftir.þrjú
síðustu togin og
fimtán hin fyrstu,
eins og sést á þess-
ari mynd.
Af þessari til-
raun má draga eft-
irfarandi ályktan-
ir: Menn eru um
þrefalt lengri tíma
að ná sér eftir ör-
mögnun en hæfilega eða venjulega þreytu. Þegar um
mjög erfitt verk er að tefla, sem unnið er í einni lotu,
getur síðasti hluti þess (ca. Vi—Vs verksins í heild) haft
í för með sér svo mikla þreytu, að maðurinn sé jafn-
lengi að ná sér eftir hann og allt hitt verkið. Reyndar má
spyrja, hvort réttmætt sé að draga almennar ályktanir
af tilraun sem þessari, en aðrar rannsóknir hafa sýnt,
að þreytu er líkt farið, hvaða líkamshluta sem um er
að tefla. Menn ættu því ekki af þráa eða ofurkappi að
þvinga sig dauðþreytta til þess að ljúka einhverju verki,
ef mögulegt er að komast hjá því.
Mönnum er ekki eðlilegt að vinna í mjög löngum
lotum, heldur að hætta verki og hvíla sig við og við,
þegar veruleg þreyta fer að gera vart við sig. Afköst
manna aukast að mun, þegar þeir geta komið við að
fylgja þessum vinnuháttum. Þessu atriði hafa iðnrek-
endur erlendis veitt athygli og látið rannsaka, hve oft
og hve lengi mönnum er hagkvæmast að hvíla sig við
ýmis störf. Ef hvíldirnar eru of langar, minnka heildar-
afköstin, því að maðurinn stirðnar, meðan hann hvílir
sig, og er nokkurn tíma að liðkast aftur og ná fullum
afköstum. Ef hvíldirnar eru hins vegar of stuttar, verður
ekki fullt gagn að þeim.
Víðtæk athugun hefur leitt í ljós, að hentugast virð-
ist, að um % vinnutímans fari í hvíld. Matarhlé eru
auðvitað ekki talin með. En engar reglur eru fyrir því,
hvernig hentugast er, að hvíld og vinna skiptist á; fer
það eftir eðli starfsins. Verða tilraunir að skera úr því,
hvernig hvíldartímanum skuli háttað við hvert starf.
Við sum störf er hentugast að hvíla sig oft, en við
önnur að vinna í alllöngum lotum. Yfirleitt má gera
ráð fyrir, að hvíldin eigi að koma, þegar draga tekur
úr afköstunum. Við margs konar iðnvinnu og verk-
smiðjuvinnu er hægt að fylgjast nákvæmlega með af-
köstum manna, en við flókin og margbreytt störf er
ekki unnt að mæla þau jafnóðum. Verða menn þá að
fylgja tilfinningu sinni og mati, sem oft fara nærri
sanni.
Áreynsla, sem veldur vönum manni einungis óveru-
legri þreytu, fær mjög mikið á þann, sem er henni ó-
vanur. Með langri þjálfun eykst mótstöðuafl manna
gegn þreytu, og hafa sumir jafnvel gizkað á, að í lík-
amanum myndist þá móteitur, sem verki gegn efnum
þeim, sem aðallega valda þreytu. Gildir þetta bæði um
líkamleg og andleg störf. Þótt menn eigi að gæta þess
að ofþreyta sig ekki, ber einnig að vara menn við að
fylgja þeim sið að hætta við verk, jafnskjótt og þeir
finna til lítils háttar þreytu. Með því móti öðlast þeir
síður mótstöðuafl gegn þreytunni og verða þolminni.
Maður, sem er örþreyttur eftir erfitt dagsverk, sefur
oft einungis eins og venjulega og er ekki fullhvíldur
næsta dag, þegar hann gengur til vinnu. Ef þessu heldur
lengi fram, þjáist maðurinn af stöðugri ofþreytu. Hann
verður skapverri, og honum hættir við að gera fleiri
mistök en hann á venju til. Bæði afköstum og vinnu-
gæðum hrakar. Langvinn ofþreyta er heilsu manna
hættuleg, slíkir menn búa við sífellda vanlíðan og eru
orðnir útslitnir á miðjum aldri.
3. Ofmikill vinnuhraði veldur tíðum ofþreytu. Reynd-
ar er því svo farið, að menn þreytast ekki teljandi meira
á því að vinna liðugt en á því að hanga við verkið.
Margir geta sér að skaðlausu aukið vinnuhraða sinn.
Á þessu byggist m. a., að unnt er, að ákveðnu marki,
að stytta vinnutímann, t. d. úr 10 stundum í 8 stundir
á dag, án þess að afköstin minnki og án þess að menn
bíði tjón við. En virínuhraðanum eru þó takmörk sett.
Hverjum manni er eðlilegt að vinna með ákveðnum
hraða. Ef hann þvingar sig til að vinna miklu hraðara
en honum er eðlilegt, leiðir það til ofþreytu og slits og
borgar sig ekki, sízt er til lengdar lætur. I verksmiðj-
um, einkum áður fyrr, var þessu atriði ekki nægur
gaumur gefinn. Óvaldir menn voru látnir gegna sama
starfi, og var vinnuhraðinn of mikill fyrir marga þeirra.
Þeir slitnuðu fyrir aldur fram af langvinnri ofþreytu
og biðu tjón á heilsu sinni. Á síðari tímum hefur verið
ráðin mikil bót á þessu með því að velja hæfa menn
til hvers starfs í verksmiðjum og með því að umbæta
vélarnar, laga þær betur eftir þörfum mannanna, sem
vinna með þeim eða við þær.
4. Röng skipting starfsins. Menn ofreyna sig oft á
VINNAN
85