Bæjarins besta - 15.01.1997, Qupperneq 10

10 MIÐVIKUDAGUR 15. JANÚAR 1997
spilara o.þ.h. sem auðvelt er
að koma í verð. Þeir sálu meira
að segja harmonikkunni minni,
enda eru svertingjarnir mjög
músíkalskir! Morð voru framin
þarna af og til, en í Luderitz
búa 8-10.000 manns,“ segir
Skúli.
Rányrkjan efni í heila bók
Í Namibíu, sem er 850.000
km², búa ein og hálf milljón
manns. Owamboa ættflokkur-
inn er stærstur, en hann skiptist
í sjö undirflokka sem hver og
einn hefur sína eigin mállýsku.
Síðan eru nokkir mismunandi
stórir og frumstæðir ættflokkar.
Hvítt fólk er mjög fátt, kannski
3-4% af íbúum Namibíu.
,,Namibía fékk sjálfstæði
árið 1990. Þjóðverjar réðu
svæðinu til 1916, þ.e. norður-
hluta Namibíu sem þá hét
Þýzka Suðvestur Afríka. Bretar
tóku svæðið árið 1916 með því
að sigra Þjóðverja í frægri
orrustu sem var háð nyrst í
Namibíu. Bretar réðu fram að
seinni heimsstyrjöld, en eftir
að Sameinuðu Þjóðirnar voru
myndaðar sömdu þær við
Suður Afríku um stjórn Nami-
bíu. Suður Afríka réði Namibíu
frá lokum seinni heimsstyrj-
aldar og til 1990. Þetta átti að
vera bráðabrigðastjórn, en það
kom að því að Namibíumenn
vildu fá sjálfstæði sem Suður
Afríkumenn vildu ekki láta af
hendi því bæði voru þeir
komnir á lagið með demantana
og hitt, sem var ekki horft
minna á, að undan strönd
Namibíu voru mjög auðug
fiskimið.
Það var 200 mílna landhelgi
í Namibíu, en Suður Afríku-
menn, sem áttu að sjá um
eftirlit, gerðu ekkert í því. Þeir
voru með léleg varðskip og
það sagði mér maður sem hafði
verið á einu slíku að skipin
gengu það lítið að hver einasti
togari stakk þau af. Þeir höfðu
ekkert í togarana að gera. Að
hans sögn voru fyrir svona 20
árum, um 200 togarar, að
stórum hluta Spánverjar, sem
ryksuguðu landhelgina fram og
aftur. Á meðan Suður Afríka
gerði ekkert í málinu, fannst
öllum sjálfsagt að fara þangað
og fiska. Saga rányrkjunnar
sem stunduð var er efni í heila
bók.
Upp úr 1960 undu svertingj-
arnir þessu ekki lengur og
byrjuðu fljótlega á sinni sjálf-
stæðisbaráttu sem var mjög
vanmegnug í byrjun. Til að
mynda í fyrstu orrustunni sem
háð var þann 26. júní 1966 við
Onghulumbashe, áttu Owamb-
arnir einungis sjö riffla, en það
var orrusta við eftirlitsmenn
Suður Afríku. Í þeirri orrustu
handtóku Suður Afríkumenn
einn núverandi ráðherra í
ríkisstjórn Sam Nujoma, og sat
hann 18 ár í fangelsi á Robbin
eyju, sem er mest fræg fyrir
það að þar var Nelson Mandela
haldið föngnum í 27 ár. Það
má segja að þetta hafi verið 30
ára frelsisbarátta. Til að byrja
með voru þeir sem börðust fyrir
sjálfstæði Namibíu kallaðir
skæruliðar og uppreisnarmenn,
en í raun og veru voru þeir að
berjast fyrir sínu frelsi og
sjálfstæði þjóðar sinnar,“ segir
Skúli.
Þurfa á hvíta fólkinu að
halda
,,Árið 1994 voru 750.000
manns drepin í Rúanda. Þetta
eru svo stórar tölur að það er
miklu auðveldara að ímynda
sér að 15-20 manns séu myrt,
heldur en 750.000. Á tímabili
voru öll blöð full af myndum
frá Viktoríuvatni þar sem
búkarnir voru fljótandi um allt,
jafnvel það mikið að það var
ekki hægt að veiða lengur því
netin fylltust af líkum. Þeir sem
stóðu að fjöldamorðunum eru
nú flóttamenn í Rúanda, þeir
þora ekki að snúa heim því
þeir eru hræddir. Allur heimur-
inn stendur á öndinni yfir þessu
aumingja flóttafólki, en þeir
drápu 750.000 manns fyrir
tveimur árum síðan,“ segir
Jóhanna.
,,Þetta er ekki hlið sem við
kynntumst á Namibíu. Nami-
bía, sem betur fer, hefur verið
laus við átök síðan 1990. Mikið
af hvítu fólki flutti reyndar úr
landi þegar séð var að inn-
fæddir voru að taka yfir stjórn
landsins. Þrátt fyrir allt hefur
forsetanum tekist að sannfæra
fólk um að óþarfi sé að fara út
í einhverjar blóðhefndir. Þeir
þurfa á hvíta fólkinu að halda
til að halda áfram ,,að gera
Namibíu út“ því þeir verða að
nota þekkingu hvíta fólksins
við stjórn á fyrirtækjum og svo
framvegis,“ segir Skúli.
Sterk fjölskyldubönd
,,Fjölskyldubönd innfæddra
eru mjög sterk. Þeir sem nenna
ekki að setja sig inn í hvernig
fjölskyldan er uppbyggð álíta
þá oft lygara. Það er kannski
maður og kona sem eignast,
segjum fjóra syni og fjórar
dætur. Fjölskyldan býr öll
saman innan stauragirðingar
þar sem mörg stráhús eru
staðsett. Síðan eignast hver um
sig fjölskyldu og allir búa
saman innan stauragirðingar-
innar. Ein systirin eldar þennan
daginn og önnur hinn. Síðan
kynnist maður manni úr þriðja
ættlið og í september deyr
mamma hans og hann þarf að
fara heim til að vera við
jarðaförina. Í nóvember deyr
mamma hans aftur og þá geta
hvítir vinnuveitendur hans
haldið að hann sé að ljúga. Það
sem gerist er að þá deyr kannski
móðursystir hans, því hann
kallar fleiri en eina konu í
fjölskyldunni móður sína. Það
sem ,,flækir“ fjölskylduböndin
er að frá þriggja ára aldri alast
strákarnir í fjölskyldunni sam-
an upp í einu húsi og stelpurnar
í öðru. Því eru allir bræður og
systur barnsins og sú kona sem
gekk með barnið virðist ekki
vera sérstaklega aðgreind frá
hinum ,,mæðrunum“. Fólk er
alið upp í stórfjölskyldu þar
sem eru bræður og systur,
mömmur og pabbar. Þeir eiga
kannski orð yfir mismunandi
fjölskyldumeðlimi á sínu máli,
en á ensku einfalda þeir þetta.
Fjölskyldutengslin eru líka
þeirra tryggingarkerfi, t.d. eru
ákveðnar reglur um hvernig
hlutirnir ganga ef fyrirvinnan
fellur frá.
Karlmenn geta átt margar
konur, en þá verða þeir líka að
vera duglegir því það kostar að
sjá fyrir stórri fjölskyldu. Það
kemur hins vegar ekki til greina
að konur eigi marga menn. Í
atvinnulífinu má nú orðið finna
svartar konur í áhrifastöðum,
a.m.k. hjá Seaflower. Meiri
virðing er borin fyrir fullorðnu
fólki eða eldra fólki en þekkist
á Íslandi. Þá hafa svertingjarnir
mjög strangar siðareglur sem
maður kemur auga á ef tími
gefst til að kynna sér þær,“
segir Skúli.
Ekki gott að drekka Tombo
,,Owambarnir brugga sitt
eigið vín sem heitir Tombo og
þegar ég spurðist fyrir um það
sögðu þeir að það væri ekki
gott að drekka of mikið af því.
Ég vildi vita afhverju og þeir
sögðu að karlarnir yrðu þá svo
æstir og sterkir og vildu alltaf
vera að slást, en konurnar
kjöftuðu svo mikið að mais
grauturinn brynni við. Þegar
karlarnir ætluðu að fara að
borða, væri maturinn vondur
sem orsakaði rifrildi milli
hjóna og gæti endað í hjóna-
skilnaði, og það væri ekki gott.
President Agostinho Neto, togarinn sem Skúli var skipstjóri á í tæp þrjú ár.
Í framhaldi af því teiknaði
vinur minn upp svertingjaþorp
með stauragirðingu og kofum
þar fyrir innan. Þá teiknaði
hann lítið hús langt í burtu og
auðvitað vildi ég fá að vita til
hvers það væri. Þá var þetta
Tombo-hús, þ.e. brugghús fyrir
Tombo, en það á að byggja
u.þ.b. tvo kílómetra frá aðal-
húsinu. Ég vildi vita ástæðuna
fyrir því af hverju húsið væri
haft svona langt í burtu og þá
urðu miklar vangaveltur og
hann hálf skammaðist sín yfir
að vera að segja mér frá þessu.
Ástæðan var sú að þegar
haldnar voru stórar veislur og
mikið drukkið, langaði suma
karlana í meira Tombo morg-
uninn eftir. Þá var húsið haft
svona langt í burtu því þá
nenntu þeir ekki að fara alla
þessa leið í því ástandi sem
þeir voru eftir gleðskap nætur-
innar,“ segir Skúli.
Margs að sakna
frá Namibíu
Miklar breytingar hafa átt
sér stað síðan Skúli og Jóhanna
fluttu frá Þingeyri fyrir þremur
árum. Búið er að taka Vest-
fjarðagöngin í notkun og Þing-
eyri tilheyrir nú Ísafjarðarbæ.
Þá má ekki gleyma atvinnu-
leysisvofunni sem húkir yfir
öllu á Þingeyri. ,,Það hefur
mikið breyst á sl. þremur árum,
það er t.d. ömurleg breyting að
sjá bílastæðin fyrir utan frysti-
húsið alltaf galtóm. Auðvitað
vill maður og vonar að einhver
lausn finnist á þessu máli, það
verði hægt að hafa hér atvinnu.
Þetta ástand er því miður víða
um land, nema hvað helst á
Austfjörðum þar sem menn
hafa bjargað sér með vinnslu á
loðnu og síld. Það er Þingeyri
sem á í erfiðleikum í dag, á
undan því var það Flateyri og
Suðureyri þar á undan. Hver
veit nema það verði Ísafjörður
fyrr en varir. Maður kemst ekki
hjá því að líta á þetta í víðara
samhengi eftir að maður kemur
heim eftir svona fjarveru. Það
er allt að breytast í þjóðfélaginu
og heimurinn verður alltaf
minni og minni með hverjum
degi sem líður. Með öllum
þessum sameiningum, er allt
að þjappast meir og meir
saman,“ segir Skúli.
Jóhanna keyrir til vinnu á
Ísafirði á hverjum degi, en hún
vinnur hjá Bakaranum. ,,Í
augnablikinu er ekkert að hafa
hér, þannig að maður verður
að leita annað. Við búum þó á
Þingeyri og ætlum okkur að
halda því áfram.“ Skúli tekur
undir orð Jóhönnu og segir að
það sé náttúrulega engin spurn-
ing að það sé best að vera á
Þingeyri, og vitnar í Halldór
Laxness sem sagði að það sé
ekki minni Íslendingur sem fer
út heldur en sá sem er heima.
Jóhanna segir að það sé
vissulega margs að sakna frá
Namibíu. ,,Mig langar aftur út
og hefði alveg verið til í að
vera áfram. Það voru fyrst og
fremst skólamál stelpnanna
sem drifu okkur heim, annars
værum við jafnvel úti ennþá,“
segir Jóhanna.
Ódýrt að lifa í Namibíu
,,Yfir höfuð er ódýrt að lifa í
Namibíu. Það eru þó ákveðnar
vörutegundir sem eru dýrar,
eins og t.d. mjólk og kaffi.
Innfæddir drekka ekki 100%
kaffi, en það er hægt að kaupa
75% og 50% kaffi. Það sem
kom mér einna helst á óvart er
hver lítið var af grænmeti og
ávöxtum. Það er mikið ræktað
í Suður Afríku, og þaðan flytja
Namibíumenn inn mest af
sínum nauðsynjum. Þegar
appelsínutímabilið er búið þá
eru ekki til neinar appelsínur í
2-3 mánuði. Það er alltaf nóg
til mat, en ekki alltaf allt af
öllu.
Þetta kemur líka til út af því
að það var svo lengi viðskipta-
bann við Suður Afríku þannig
að Namibíumenn fengu ekki
að flytja inn og urðu að vera
sjálfum sér nógir. Þegar maður
kemur til Íslands sér maður
kiwi frá Nýja Sjálandi, appel-
sínur frá Suður Afríku, það er
allt til og okkur finnst það svo
sjálfsagt. Samt erum við hissa
á að ávextir og grænmeti skuli
kosta mikið. Staðreyndin er sú
að maður þarf ekkert alltaf allt
af öllu. Ég held að manni líði
ekkert betur og sé ekkert sælli
þó maður hafi val á 50
tegundum af grænmeti,“ segir
Jóhanna.
Breytt gildismat
,,Við Íslendingarnir sem
vorum þarna umgengumst
svertingjana örðuvísi en það
hvíta fólk sem fyrir var í
landinu og ég held að fyrir
bragðið höfum við verið litin
hornauga af því. Ég held að
fyrir 1990 og jafnvel í dag hefði
hvítur heimamaður varla boðið
svörtum heim með sér. Hvítir
eru oftast með svart vinnufólk,
en ég held að við höfum verið
einu Íslendingarnir sem vorum
ekki með fólk í vinnu,“ segir
Jóhanna.
Skúli minnist þess að á
aðfangadag árið 1994 hafi hann
rekist á einn skipverja sinn í
bænum. ,,Við vorum að ljúka
við að versla fyrir hátíðina og
hann hafði verið að kaupa
eitthvað smáræði fyrir kvöldið.
Ég keyrði þeim oft upp í hverfi
þar sem þeir bjuggu, sem var
auðvitað aðskilið frá hvítra
manna hverfinu. Þegar við
komum þangað býður hann
okkur inn sem við þáðum og
var hann ákaflega ánægður yfir
að við skyldum þiggja boðið.
Húsið hefur sjálfsagt verið 12-
15 fermetrar og þarna voru um
tíu manns. Jóhanna sat á gaskút
og ég sat á plastbrúsa. Það voru
allir í góðu skapi og sumir
svertingjarnir drukku ódýrt
rauðvín blandað til helminga
með kók. Verið var að taka til
matinn sem átti að borða um
kvöldið og það voru hænsna-
lappir. Þessu var stungið ofan í
heitt vatn og hornhimnan
plokkuð utanaf klónum. Síðan
átti að búa til súpu úr þessu.
Þegar við komum heim og
settumst að jólasteikinni varð
bragðið af henni hálf beizkt
þegar við hugsuðum til vina
okkar upp í hverfi,“ sagði Skúli.
Jóhanna er á því að dvölin í
Namibíu sé búin að hrista
verulega upp í þeim í sambandi
við gildismatið. ,,Veraldlegir
hlutir skipta svo miklu minna
máli nú en þeir gerðu áður. Ég
ætla að vona að þetta endist
eitthvað í manni,“ sagði Jó-
hanna að lokum.
Borgný og Kristjana ásamt íslenskum vinkonum á ströndinni í Luderitz.