Börn og menning - 01.10.2002, Blaðsíða 12

10
Börn og menning
dæma eftir útlitinu en setja svo sjálfir mis-
kunnarlaust út á hæð, eða smæð, vonda
kallsins, Farquaad lávarðar. Flestir gagn-
rýnendur myndarinnar hafa sagt eitthvað á
þá leið sem Carlo Cavagna orðar svo:
Shrek fjallar að mestu leyti um það
að ekki eigi að dæma fólk eftir út-
litinu... samt er það svo að á sama
tíma og Shrek útdeilir þessum boð-
skap er gert miskunnarlaust grín
að því hve lágvaxinn Farquaad er
þannig að á vissan hátt er grafið
undan boðskapnum.
(Cavagna 2001)
Brandararnir sem eru látnir fljúga á kostnað
Farquaad sýna enn og aftur hversu mikill
hluti af hugmyndaheimi okkar Freud er orð-
inn. Höllin sem Farquaad býr í er stór og
mikill turn sem Shrek heldur að hann hafi
byggt vegna þess að hann sé að „bæta sér
eitthvað upp." (Shrek 2001) Jafnvel Asni
skilur að brandarinn vfsar til reðurstærðar
(eða smæðar) Farquaad. Þetta er frekar ódýr
brandari í Ijósi þess hversu rosalega lítill
Farquaad er. Hins vegar er nokkuð Ijóst að
framleiðendur Shrek eru í og með að ná sér
niðri á fyrrverandi vinnuveitenda sínum og
helsta keppinauti, Disney-samsteypunni.
Borgin lávarðarins, Duloc, er ofurskipulögð
og hárbeitt ádeila á skemmtigarða Disney,
en fullkomið skipulagið hefur sogað ævin-
týrið úr þeim fyrir löngu. Stærð Farquaad má
ekki taka of bókstaflega sem misheppnaðan
brandara, heldur sem ádeilu á stærð Disney
og kapítalískar hugsjónir fyrirtækisins sem
andstæðu við ævintýrin sem þar eru fram-
leidd.
Yfirleitt er útlit karlhetjunnar sjaldan til
umræðu, frekar bara þjóðfélagsstaða eða
ríkidæmi. Prinsinn, því auðvitað er drauma-
prinsinn valdamikill, er að staðaldri ríkur, en
útliti hans er sjaldan lýst. Undantekningar á
þessu eru þó nokkrar og þá er útlit prinsins
atriði vegna þess hversu hrikalega Ijótur
hann er. Kvenhetjan, sem er góð og fögur,
lærir að horfa fram hjá útliti hans og elska
mannkostina í staðinn. Leikritið Cyrano de
Bergerac eftir Edmund Rostand getur ekki
talist dæmi um hið gagnstæða, því að ein-
stæðingsháttur Cyrano og ástleysi eru sjálf-
skaparvíti. Dæmi um menn sem eru svo Ijótir
að kvenhetjan lítur ekki við þeim, og reynast
ekki vera í álögum, eru sárafá. Ef slíkt er uppi
á teningnum reynist hún vera hið mesta
flagð sem fær makleg málagjöld undir lokin,
er t.d. breytt í Ijóta stelpu og lærir þannig
auðmýkt.
Kröfur um fegurð kvenhetja eru hins veg-
ar svo miklar að fæstar konur geta staðið
undir þeim. Fíóna prinsessa finnur afskap-
lega mikið fyrir þrýstingi samfélagsins eftir
að á hana hefur verið lagt að hún breytist í
tröllskessu á nóttinni. „Hver hefur heyrt um
Ijóta prinsessu?" spyr hún Asna örvænt-
ingarfull og svarið er auðvitað enginn,
„prinsessa og Ijótleiki passa ekki saman."
(Shrek 2001) Til að þessi sami enginn sjái
hana aldrei í Ijótu ástandi lokar hún sig af á
nóttunni og gerir allt sem í hennar valdi
stendur til að aflétta álögunum, þ.e. að flýta
sér í hjónaband með hetjunni sem lætur
bjarga/bjargar henni og er þannig sam-
kvæmt formúlu ævintýranna hennar eina
sanna ást. Þessi tvískipting á útliti Fíónu kall-
ast á við daglegt líf venjulegu konunnar sem
þorir ekki út úr húsi fyrr en hún er búin að
mála sig. Einungis í hjónabandinu, þegar
búið er að binda karlinn, getur konan leyft
sér að vera hún sjálf; álögunum er aflétt. Á
sama hátt býst Fíóna við því að allt lagist
með hjónabandinu. Tvíræðu álagavísuna má
skilja þannig að með fyrsta kossi hetjunnar
verði Fíóna gerð falleg að eilífu:
By night one way, by day another,
this shall be the norm.
Until you find true loves first kiss
and then take loves true form.
(Shrek 2001).
En sönn ást lýsir sér ekki í því að þú verðir
falleg í augum samfélagsins, heldur bara í
því að þú verðir falleg í augum þess sem
elskar þig eins og kemur berlega í Ijós í lok
sögunnar.
Laus úr viðjum fegurðarinnar
Slavoj Zizek talar um það í grein sinni
„Courtly Love, or Woman as Thing" að sönn
ást geti ekki þrifist nema þegar viðkomandi
sjái galla þess sem ástin beinist að og elski þá
líka. Sönn ást er að sjá undir yfirborð andlits-