Börn og menning - 01.10.2002, Blaðsíða 22

20
Börn og menning
Katrín Jakobsdóttir
Tvær raunsæisbækur undir smásjánni
Undanfarín ár hefur vegur raunsæisbókmennta heldur faríð minnkandi í barnabókaútgáfu hér á
landi. Meira hefur borið á hvers kyns ævintýrabókum, þjóðlegum yfirnáttúrusögum og fyndnum
furðusögum. Bókmenntir með ákveðinn tilgang finnast þó enn og eru ekki nýjar af nálinni. Gríski
heimspekingurinn Plató mælti t.a.m. eindregið með þvíað bókmenntir hefðu skýr markmið. Á tímum módernismans voru til-
gangsbókmenntir hins vegar úthrópaðar sem slíkar og menn vildu list, listarinnar vegna. Raunsæið dó þó ekki drottni sinum
með módernismanum, nýraunsæið kom fram á 8. áratugnum og var mjög áberandi einmitt í barnabókum.
Nokkuð hefur borið á svokölluðum fyndnum
sögum meðal barnabóka eins og sést á því
að á barnabókakaffi sem haldið var á Súfist-
anum í febrúar á þessu ári var eitt þriggja er-
inda helgað slíkum sögum. Fyndni hefur
verið áberandi, bæði I bókum sem gerast á
raunsæju sögusviði (eins og bókum Yrsu
Sigurðardóttur og Auðar Jónsdóttur) og í er-
lendum ævintýrabókum á borð við Harry
Potter og Artemis Fowl. Fyndni var hins
vegar ekki áberandi í raunsæisbókmenntum
8. áratugarins þó að til séu undantekningar
eins og bækur Guðrúnar Flelgadóttur um
Jón Odd og Jón Bjarna. Enda eru raunsæis-
bækur oft ekki síður skemmtilegar en
fantasíubækur sem eru oft bæði ófyndnar
og óspennandi þó að þær gerist f öðrum
heimi.
Flér verður fjallað um tvær bækur sem
báðar geta talist raunsæjar og hafa báðar
fengið verðlaun. Niko eftir Önnu Gunnhildi
Ólafsdóttur sem hlaut Vorvinda, árlega
viðurkenningu Barna og bóka, og 40 vikur
eftir Ragnhildi Gestsdóttur sem hlaut Barna-
bókaverðlaun Fræðsluráðs Reykjavíkur. Þess-
ar bækur skáru sig úr fyrir síðustu jól sem
boðandi sögur með ákveðinn tilgang og
segja má að vel hafi tekist til í báðum tilfell-
um. Báðar segja þær frá unglingum sem
lenda í vanda og segja sitt um hugarheim
unglingsins við upphaf nýrrar aldar.
Bragð er að þá barnið finnur
Niko er söguhetja samnefndrar bókar eftir
Önnu Gunnhildi Ólafsdóttur. Sagan hefst á
14 ára afmælisdeginum hans snemma á tí-
unda áratug 20. aldar, um það leyti sem
borgarastyrjöldin í Júgóslavíu braust út. Niko
á heima í Sarajevo í Bosníu-Flersegóvínu
ásamt foreldrum sínum. í því héraði bjuggu
Serbar, Króatar og múslímar en Serbar heyra
almennt til grísk-kaþólsku kirkjunni en
Króatar þeirri rómversk-kaþólsku.
Þegar stríðið braust út voru Sarajevo og
Júgóslavía fáum íslendingum ofarlega í
huga. Flestir vissu að almennt þótti
Júgóslavía frjálsari en önnur Austur-Evrópu-
lönd, þar voru vinsælir sumarleyfisstaðir og
einhvern tíma voru haldnir vetrarólympíu-
leikar í Sarajevo. Meðan á stríðinu stóð vissu
fáir hér á landi hvað var í raun að gerast, al-
menningur varð lítið var við stríðið nema
sem stagl í fréttum þar sem Serbar voru al-
mennt taldir vondu karlarnir. Bosnía-Her-
segóvína var mikið í fréttum og átök fyrrver-
andi nágranna virtust sérlega blóðug og
grimm.
Hingað hafa hins vegar komið nokkrir
flóttamenn frá fyrrum Júgóslavíu og Niko er
fyrsta íslenska bókin sem lýsir upplifun
þeirra. Sagan er að vísu sögð frá sjónarhóli
14 ára drengs og því flokkuð sem barnabók
en á erindi við fólk á öllum aldri. í henni er
lýst rólegu og áhyggjulausu lífi Nikos fyrir
stríðið þarsem venjuleg hugðarefni unglinga
eiga hug hans allan. Hann spilar fótbolta
með Spæjurunum og lífið snýst um að sigr-
ast á höfuðandstæðingnum, Úlfunum. Besti
vinur Nikos, Miroslav, er í rétttrúnaðarkirkj-
unni og sama má segja um stelpuna sem
Niko er skotinn í, Tönju.
Þegar stríðið byrjar breytist allt, Kfið hætt-
ir að snúast um skemmtanir og fjör heldur
fer að snúast um að komast af. Meira að
segja skólinn verður skemmtun þegar hann