Börn og menning - 01.09.2011, Blaðsíða 20

Börn og menning
faðir hennar átti gistiheimili og hún giftist
skraddara. Tréskurðarmynd af henni eftir
Ludwig Emil Grimm birtist fyrst I annarri
útgáfu Grimmsævintýra árið 1819. í þriðju
útgáfu safnsins, frá árinu 1837, ber myndin
af Viehmann ekki lengur nafn hennar heldur
heitið „Marchenfrau" eða „Sagnakerling".
Árin 1823 og 1826 komu Grimmsævintýri
út í enskri þýðingu Edgars Taylor með
myndskreytingum eftirskopmyndateiknarann
fræga George Cruikshank. Á forsíðu
seinna bindisins var prentuð teikning
Cruikshanks af Gammer Grethel, eða
gömlu kerlingunni Grétu sem situr við
arineldinn og segir börnunum sögur. Taylor
sendi Grimmsbræðrum þýðingar sínar og
bræðurnir voru afar hrifnir af teikningum
Cruikshanks, en mæltu þó með að hann
notaði myndina sem bróðir þeirra, Ludwig
Emil, hafði gert af Viehmann, „klárri þýskri"
konu sem ætti eflaust eftir að höfða til
breskra lesenda.
Árið 1839 gaf Taylor út nýja og endurbætta
útgáfu af sögusafni sínu með teikningum
Cruikshanks og Ludwigs Emils. Þessi nýja
útgáfa bar heitið Gammer Grethel og bókin
hverfist um sögukerlinguna. Forsíðumynd
Cruikshanks af kerlingunni við arineldinn er
felld inn í textann þar sem sagt er frá Gömlu
Grétu, heiðarlegri og skapgóðri bóndakonu
( Þýskalandi sem kann allar skemmtilegu
sögurnar og býður börnunum í sveitinni
heim til sín á jólunum til að segja þeim
sögur. Viehmann breytist í þessari bók í hina
þjóðsagnakenndu Gömlu Grétu. I formála
að bókinni tilkynnir Taylor lesendum að
Gamla Gréta hafi verið til í raun og veru,
Frau Viehmannin, eiginkona kotbónda
í Hessen-Kassel. Hann endurprentar svo
tréristu Ludwigs Emils af Viehmann og er
myndin titluð „Portrett af hinni raunverulegu
Gammer Grethel".
Kerlingabækur
I Evrópu á nítjándu öldinni var það talið
merki um sannleika og trúverðugleika
þjóðsagnanna að þær kæmu frá konum,
helst ólæsum sveitakerlingum. En á íslandi
virðist þessi hugmynd um sögukerlinguna
ekki hafa náð að festa rætur, og sögur
sem sagðar eru af karlmönnum, sérstaklega
menntuðum karlmönnum, eru taldar
merkilegri og vandaðri en sögur sem sagðar
eru af konum.
Helga Kress fjallar um hugtakið
„kerlingabækur" í grein sinni „Bækur og
„kellingabækur" sem birtist fyrst í Tímariti
Máls og menningar árið 1978. Helga rekur
hvernig þetta hugtak hefur verið notað
á (slandi yfir lélegar bækur og léleg rit í
gegnum tíðina:
Við það að vera kennd við kerlingu fá
þessi orð merkinguna frásögn sem ekki
er takandi mark á. Frá upphafi (slands
byggðar hafa kerlingar nefnilega haft
orð á sér fyrir að vera bæði heimskar
og kjöftugar, - nægir í því sambandi
að minna á ýmsar lýsingar á þeim í
fornsögum. (Helga Kress, 91)
Helga vísar í greininni sérstaklega
til formála Guðbrands Vigfússonar að
þjóðsagnasafni Jóns Árnasonar þar sem orðið
„kerlingabók" er samheiti fyrir „kreddur",
þær þjóðsögur sem seinast var farið að safna
og handritasafnarinn Árni Magnússon hirti
ekki um.
Guðbrandur hefur blendnar skoðanir á
kerlingabókum. Guðbrandur var einn helsti
íslenskufræðingur 19. aldarinnar, starfaði
lengst af ( Bretlandi og á, ásamt Richard
Cleasby, heiðurinn af fyrstu íslensk-ensku
orðabókinni. Guðbrandur lýsir í formálanum
tilurð þjóðsagnasafns Jóns. Hann segir frá
Grimmsbræðrum í Þýskalandi og Asbjomsen
GAMMER GRETHEL.
WHO SHE WAS AND WHAT SHE DID.
Oammbr Grbthbl waa an honcst, good-humourcil
farmer’s wife, who, a while ago, livcd far off in
Germany.
She knew all the good atorica that wcrc told in
that conntry; and cvcry evening about Christmas time
the boya and girl$ of thc neighbourhood gathcrcd round
hcr to hear her tell them some of her budget of strange
storica.
og Moe í Noregi og harmar það hve langur
aðdragandinn að þjóðsagnasöfnun hefur
orðið á (slandi ólíkt flestum öðrum siðuðum
löndum. Hann segir síðan hreint og beint að
þessi söfnun sé tilkomin vegna þrýstings frá
meginlandinu.