Fréttablaðið - 12.03.2021, Blaðsíða 14

Í hinu m vest ræna heimi er lu ng na k r abba mei n þr iðja algengasta krabbameinið og sú
tegund krabbameins sem dregur
f lesta til dauða. Reykingar hafa
mikil áhrif á tíðni lungnakrabba-
meins en að jafnaði má rekja
85-90% af lungnakrabbameinstil-
fellum til reykinga.
Meginástæða þess að lungna-
krabbamein er sú tegund krabba-
meins sem dregur hvað f lesta
til dauða er sú að sjúkdómurinn
greinist oft á tíðum seint sem
leiðir til þess að erfitt verður að
meðhöndla hann. Af þeirri ástæðu
er mikilvægt að draga úr tíðni og
alvarleika greindra tilfella. Hægt
er að draga úr tíðni með forvörn-
um og alvarleika með því að skima
fyrir lungnakrabbameini.
Bandarísk yfirvöld hafa mælt
með skimun fyrir lungnakrabba-
meini hjá einstaklingum á aldr-
inum 55 til 80 ára, sem hafa reykt í
a.m.k. 30 ár og reykja eða hafa hætt
að reykja á sl. 15 árum. Svipuð við-
mið hafa fimmtán norrænir læknar
sett fram í Acta Oncologica (2017)
og mælt með reglulegri skimun
fyrir lungnakrabbameini á Norð-
urlöndunum. Til mikils er að vinna
en niðurstöður rannsókna benda
til að regluleg skimun á lungna-
krabbameini hjá þessum hópi
mundi leiða til þess að um 50% af
því væri greint á upphafsstigum og
dauðsföllum vegna lungnakrabba-
meins myndi fækka um 14%. Þá
hefur ný rannsókn á vegum bresku
heilbrigðisþjónustunnar sýnt fram
á að með skimun er hægt að finna
70% meina áður en þau verða
ólæknandi.
Ef þú ert á aldrinum 50 til 80 ára
og hefur reykt í a.m.k. 20 ár, reykir
eða hefur hætt að reykja á sl. 15
árum, þá ættir þú að huga að því
að heimsækja lækninn þinn. Það
er til mikils að vinna.
Ert þú eldri en 50 ára og hefur
reykt í að minnsta kosti 20 ár?
Valur
Þráinsson
hagfræðingur
Ég ætla ekki að fara á vasa-peninga, það er mannrétt-indabrot.“ Þetta sagði Guð-
rún Einarsdóttir, ellilífeyrisþegi
á níræðisaldri, árið 2015 þegar
hún hélt blaðamannafund til þess
að vekja athygli á því að þeir sem
f luttir eru á hjúkrunarheimili eru
sviptir fjárræði og fá í staðinn vasa-
peninga sem ríkið skaffar. Guðrún
hvatti alla til að standa við bakið á
sér og „sjá til þess að allir vasapen-
ingar hverfi og fólkið fái til baka
allan sinn ellilífeyri“.
Í kjölfar þessa blaðamannafund-
ar fékk Guðrún fund með þáver-
andi félagsmálaráðherra, Eygló
Harðardóttur, sem sagðist binda
vonir við að hægt væri að taka upp
breytt kerfi áður en langt um liði.
Félagsmálaráðherra skipaði starfs-
hóp um afnám vasapeningafyrir-
komulagsins í maí 2016. Starfshóp-
urinn hefur enn ekki skilað neinni
niðurstöðu. Í svari félags- og jafn-
réttismálaráðherra árið 2018 um
afrakstur starfshópsins kom fram
að vinna hópsins væri enn á undir-
búningsstigi.
Afnám vasapeningafyrirkomu-
lagsins hefur verið á döf inni í
mörg ár án þess að þær hugmyndir
hafi skilað raunhæfum árangri til
úrbóta. Árið 1989 fékk forstöðu-
maður Dalbæjar á Dalvík leyfi
heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðuneytisins til að breyta hluta
Dalbæjar, heimilis aldraðra á Dal-
vík, í verndaðar þjónustuíbúðir.
Tilrauninni var ætlað að gefa öldr-
uðum kost á að halda fjárhags-
legu sjálfstæði og niðurstöðurnar
voru að þátttakendur í tilrauninni
sýndu aukna virkni, félagslíf ið
jókst og ferðir út í bæ urðu f leiri.
Þessi tilraun leiðir líkur að því að
vasapeningafyrirkomulagið sé nei-
kvætt og hafi alið af sér ótímabæra
hrörnun einstaklinga.
Vasapeningakerfið hefur verið
afnumið í f lestum Norðurlöndum
og öll samtök eldri borgara hér á
landi hafa beðið um að þessu verði
breytt. Flokkur fólksins hefur
margoft lagt fram þingsályktunar-
tillögu um að afnema þetta kerfi,
en ríkisstjórnin hefur ítrekað
svæft málið í nefnd. Eldri borgarar
á hjúkrunarheimilum eiga rétt á að
hafa full yfirráð yfir eigin fjármál-
um eins og allir aðrir landsmenn.
Burt með fyrirkomulag
vasapeninga
Stundum er sagt að erfiðleikar séu þroskandi og undanfarnir mánuðir hafa sannarlega verið
lærdómsrík lexía fyrir mannkynið.
COVID-19 faraldurinn, aðgerðirnar
í kjölfarið og viðbrögðin við krepp-
unni sem hefur fylgt, hafa dregið
fram í dagsljósið þann ótrúlega
ójöfnuð og skekktu forgangsröðun
sem finna má í heiminum í dag.
Þetta hefur birst á alþjóðlegum
vettvangi, þar sem afl hinna sterku
og ríku hefur opinberast í upp-
kaupum þeirra á bóluefni því sem
er að verða aðgengilegt á fyrstu
mánuðum þessa árs, svo og innan
samfélaga, þar sem minnihluta-
hópar og aðrir í viðkvæmri stöðu
hafa bæði orðið helstu fórnarlömb
sjúkdómsins sjálfs, svo og þeirrar
efnahagskreppu sem fylgdi.
Birtingarmyndirnar eru marg-
víslegar. Allt frá hungurgöngum
indversks verkafólks úr borg-
unum í heimabyggðirnar þegar
stjórnvöld skelltu á algeru banni
við starfsemi þeirra síðasta vor,
háu hlutfalli svartra Bandaríkja-
manna í hópi þeirra sem látist hafa
úr sjúkdómnum, til þess hverjir
verða helst fyrir barðinu á atvinnu-
leysinu sem aðgerðir gegn krepp-
unni hafa valdið. Hér á landi er
það helst erlent vinnuaf l, fyrst og
fremst í ferðaþjónustu og tengdum
greinum, konur og ungt fólk. Þá má
einnig sjá dæmi um að stjórnvöld
víða um heim noti faraldurinn sem
átyllu til að grípa til harðari aðgerða
gagnvart flóttafólki og öðrum í við-
kvæmri stöðu.
Vissulega var heimurinn að fást
við „fordæmalausa stöðu“ og margt
gert án þess að af leiðingar þess
væru fyllilega ljósar, en spurningin
sem nú er brýnt að spyrja er hvernig
verður þetta til frambúðar og hve-
nær lýkur þessu ástandi á þann
hátt að baráttan gegn því verði ekki
lengur nýt afsökun til beitingar mis-
réttis og valds? Það má hrósa utan-
ríkisráðherra Íslands fyrir að vekja
máls á þessu mikilvæga máli á fundi
mannréttindaráðs Sameinuðu
þjóðanna nú í febrúar, en það er
dæmi um að Ísland hefur tækifæri
til að láta rödd sína heyrast alþjóð-
lega um það sem máli skiptir.
Eins er mikilvægt að þær aðgerðir
sem gripið er til, bæði efnahagslegar
og á vettvangi heilbrigðismála, virki
sem mótvægi gegn þessu misrétti.
Það er t.d. ekki réttlátt að allir
Bretar, Ísraelsmenn eða Íslendingar
séu bólusettir á undan viðkvæmum
hópum t.a.m. á Indlandi, í Bangla-
dess eða Kenýa. COVID-krísan
hefur opinberað betur en flest hinn
djúpstæða ójöfnuð sem mannkynið
býr við í því alþjóðakerfi sem nú
er við lýði. Einnig hefur hún opin-
berað skakkt gildismat hér á landi
og hefur félagið Femínísk fjármál
bent á að aðgerðir íslenskra stjórn-
valda til „atvinnusköpunar“ miðist
fyrst og fremst við störf sem karlar
gegna í miklum meirihluta, eins og
í byggingariðnaði – sem reyndar er
ekki í neinni kreppu – og svo megi
búast við aðhaldsaðgerðum í geir-
um sem eru að miklu leyti mann-
aðir konum, eins og í heilbrigðis- og
menntageiranum.
Auðvitað er erfitt fyrir okkur
Íslendinga að breyta ójöfnuði
alþjóðakerf isins, þó vissulega
höfum við rödd langt umfram
fólksfjölda í þeim stofnunum sem
við tökum þátt í. En við getum að
minnsta kosti horft í eigin rann og
tryggt að viðkvæmustu hóparnir og
þeir sem virkilega þurfa á liðsinni
að halda til að glíma við afleiðingar
þessarar fordæmalausu krísu fái
þann stuðning sem þeir þurfa á að
halda. Við þurfum að horfa gaum-
gæfilega á það sem gerst hefur
undanfarið ár og læra af því. Þann-
ig getur það orðið okkur til þroska
og það er líklega það eina góða sem
getur komið út úr þessu ástandi.
Ójöfnuður COVID-krísunnar
Magnús Skjöld
doktor í stjórn-
málafræði
Sigurjón
Arnórsson
framkvæmda-
stjóri Flokks
fólksins Afnám vasapeningafyrir-
komulagsins hefur verið á
döfinni í mörg ár án þess að
þær hugmyndir hafi skilað
raunhæfum árangri til
úrbóta.
Eins er mikilvægt að þær að-
gerðir sem gripið er til, bæði
efnahagslegar og á vettvangi
heilbrigðismála, virki sem
mótvægi gegn þessu mis-
rétti.
Aðalfundur
Aðalfundur Hampiðjunnar hf. verður haldinn
að Skarfagörðum 4, Reykjavík,
föstudaginn 26. mars 2021 og hefst kl. 16:00.
Á dagskrá fundarins verða:
Stjórn Hampiðjunnar hf.
1. Venjuleg aðalfundarstörf samkvæmt samþykktum félagsins.
2. Tillaga um heimild félagsstjórnar til kaupa á
eigin hlutum skv. 55. gr. hlutafélagalaga.
3. Önnur mál, löglega upp borin.
Dagskrá, endanlegar tillögur ásamt ársreikningi félagsins
munu liggja frammi á skrifstofu félagsins, hluthöfum til sýnis,
tveimur vikum fyrir aðalfund.
Atkvæðaseðlar og önnur fundargögn verða afhent á fundarstað.
Framboðsfrestur vegna stjórnarkjörs rennur út fimm dögum
fyrir upphaf aðalfundar.
Tillögur frá hluthöfum, sem bera á fram á aðalfundi, skulu hafa
borist í hendur stjórnar með skriflegum hætti eigi síðar en 10
dögum fyrir aðalfund.
Hluthafar sem ekki geta sótt fundinn, en hyggjast gefa umboð,
þurfa að gera það skriflega eða með rafrænum hætti og þannig
að dagsetning komi fram.
Meginástæða þess að
lungnakrabbamein er sú
tegund krabbameins sem
dregur hvað flesta til dauða
er sú að sjúkdómurinn
greinist oft á tíðum seint
sem leiðir til þess að erfitt
verður að meðhöndla hann.
1 2 . M A R S 2 0 2 1 F Ö S T U D A G U R14 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð