Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 2020, Page 81

Náttúrufræðingurinn - 2020, Page 81
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags 301 9. og 10. mynd. Dropsteinar og hraunstrá í skreyttasta hluta TES-13. – Lava stalagmites and stalactites in the most heavily decorated part of TES-13. Ljósm. /Photo: Hellarannsóknafélag Íslands. Aðeins um 150 hraunhellar voru skráðir á landinu árið 1990. Þeim fjölg- aði hratt fyrstu árin eftir að Hellarann- sóknafélagið var stofnað árið 1989.9 Fjölgun hella í skrá félagsins hefur ekki verið jafn ör síðastliðin ár en hún er þó stöðug og margir nýir hellar finn- ast á hverju ári. Fjölgunin er mismikil eftir árum. Vel skipulagðar leitir bera oftar en ekki góðan árangur og sér- staklega ef farið er langt úr alfaraleið í lítt könnuð hraun. Töluverður fjöldi af hellum hefur verið að finnast á hálendi Íslands á síðustu árum og þótt ótrúlegt megi virðast þá finnast hellar enn á fjölförnum stöðum. Oft láta hellisopin lítið fyrir sér fara og sjást jafnvel ekki nema staðið sé alveg við þau. Það er því alltaf erfitt að full- yrða að eitthvert svæði sé fullkannað. Vert er að taka fram að margar merk- ustu uppgötvanir síðari ára hafa orðið þegar þekktir hellar eru athugaðir og á þeim finnst framhald eða nýir hlutar. Ljóst er að enn eru ófundnir margir hellar á landinu og eru stærðarinnar svæði enn ókönnuð. Margt bendir til þess að Ísland geymi skreyttustu hraunhella í ver- öldinni og eru þeir því merkileg þjóðarverðmæti. Dropsteinar eru afar sjaldgæfar jarðminjar á heimsvísu og finnast einungis í um það bil 6% allra hraunhella á Íslandi, miðað við þau gögn sem Hellarannsóknafélagið hefur safnað. Margt þarf að ganga upp til að þeir myndist og varðveitist. Hver dropsteinn er því í sjálfu sér einstakur, en þegar þeir standa í þúsundatali í einum og sama hellinum má telja það einstakar jarðminjar í sjálfu sér, sér- staklega þegar þúsaldir eru liðnar frá myndun þeirra. Margt annað gerir hellana að merkilegum jarðminjum. Má þar nefna örmjó hraunstráin sem hanga úr loftinu, margra metra háa hraunfossa, hraunspena, hraunrósir, flór, gljáandi útfellingar, glerunginn og litadýrðina. Allt eru þetta einstak- lega viðkvæmar náttúruminjar sem hafa mikið verndargildi sökum sér- stöðu og fágætis. Allir dropsteinar og sérhvert hraun- strá í hellum landsins voru friðlýst sem náttúruvætti árið 1974 og hraun- hellar njóta sérstakrar verndunar samkvæmt náttúruverndarlögum.10,11 Þrír hellar eru jafnframt friðlýstir í heild sinni sem náttúruvætti: Jör- undur í Lambahrauni, Árnahellir í Leitahrauni og Kalmanshellir í Hall- mundarhrauni. Við þetta má bæta að töluverður fjöldi hella er þekktur innan þjóðgarða og friðlýstra svæða, svo sem á Reykjanesi, innan Þjóð- garðsins Snæfellsjökuls og Vatnajök- ulsþjóðgarðs. Sex hellum hefur verið lokað í verndarskyni án friðlýsingar. Þeir eru: Búri og Gjögur í Leitahrauni, Eldhellir og Sunnuhellir við Þingvelli og núna síðast TES-12 og TES-13 í Þeistareykjahrauni. Á undanförnum árum hefur Hellarannsóknafélagið verið í sambandi við landeigendur og sveitarfélög vegna nokkurra hella sem hafa átt undir högg að sækja, og gert um þá samstarfssamninga. Í ákveðnum tilvikum hefur verið gripið til lokunar, en það er einungis gert þegar það er aðkallandi, svo sem þar sem ummerki sýna að umferð er orðin það mikil að hellirinn er farinn að láta á sjá. Umhverfis- og auðlindaráðherra hefur ennfremur falið Umhverfis- stofnun að vinna að frekari verndun nokkurra af viðkvæmustu hellum landsins sem enn eru opnir til að forða þeim frá sömu örlögum og Leiðar- endi, Borgarhellir, Stefánshellir og Víðgelmir máttu sæta. Þeir voru rúnir nær öllu skrauti sínu á síðari helmingi 20. aldar og hefur það að vissu leyti haldið áfram á 21. öld.

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.