Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2020, Síða 81

Náttúrufræðingurinn - 2020, Síða 81
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags 301 9. og 10. mynd. Dropsteinar og hraunstrá í skreyttasta hluta TES-13. – Lava stalagmites and stalactites in the most heavily decorated part of TES-13. Ljósm. /Photo: Hellarannsóknafélag Íslands. Aðeins um 150 hraunhellar voru skráðir á landinu árið 1990. Þeim fjölg- aði hratt fyrstu árin eftir að Hellarann- sóknafélagið var stofnað árið 1989.9 Fjölgun hella í skrá félagsins hefur ekki verið jafn ör síðastliðin ár en hún er þó stöðug og margir nýir hellar finn- ast á hverju ári. Fjölgunin er mismikil eftir árum. Vel skipulagðar leitir bera oftar en ekki góðan árangur og sér- staklega ef farið er langt úr alfaraleið í lítt könnuð hraun. Töluverður fjöldi af hellum hefur verið að finnast á hálendi Íslands á síðustu árum og þótt ótrúlegt megi virðast þá finnast hellar enn á fjölförnum stöðum. Oft láta hellisopin lítið fyrir sér fara og sjást jafnvel ekki nema staðið sé alveg við þau. Það er því alltaf erfitt að full- yrða að eitthvert svæði sé fullkannað. Vert er að taka fram að margar merk- ustu uppgötvanir síðari ára hafa orðið þegar þekktir hellar eru athugaðir og á þeim finnst framhald eða nýir hlutar. Ljóst er að enn eru ófundnir margir hellar á landinu og eru stærðarinnar svæði enn ókönnuð. Margt bendir til þess að Ísland geymi skreyttustu hraunhella í ver- öldinni og eru þeir því merkileg þjóðarverðmæti. Dropsteinar eru afar sjaldgæfar jarðminjar á heimsvísu og finnast einungis í um það bil 6% allra hraunhella á Íslandi, miðað við þau gögn sem Hellarannsóknafélagið hefur safnað. Margt þarf að ganga upp til að þeir myndist og varðveitist. Hver dropsteinn er því í sjálfu sér einstakur, en þegar þeir standa í þúsundatali í einum og sama hellinum má telja það einstakar jarðminjar í sjálfu sér, sér- staklega þegar þúsaldir eru liðnar frá myndun þeirra. Margt annað gerir hellana að merkilegum jarðminjum. Má þar nefna örmjó hraunstráin sem hanga úr loftinu, margra metra háa hraunfossa, hraunspena, hraunrósir, flór, gljáandi útfellingar, glerunginn og litadýrðina. Allt eru þetta einstak- lega viðkvæmar náttúruminjar sem hafa mikið verndargildi sökum sér- stöðu og fágætis. Allir dropsteinar og sérhvert hraun- strá í hellum landsins voru friðlýst sem náttúruvætti árið 1974 og hraun- hellar njóta sérstakrar verndunar samkvæmt náttúruverndarlögum.10,11 Þrír hellar eru jafnframt friðlýstir í heild sinni sem náttúruvætti: Jör- undur í Lambahrauni, Árnahellir í Leitahrauni og Kalmanshellir í Hall- mundarhrauni. Við þetta má bæta að töluverður fjöldi hella er þekktur innan þjóðgarða og friðlýstra svæða, svo sem á Reykjanesi, innan Þjóð- garðsins Snæfellsjökuls og Vatnajök- ulsþjóðgarðs. Sex hellum hefur verið lokað í verndarskyni án friðlýsingar. Þeir eru: Búri og Gjögur í Leitahrauni, Eldhellir og Sunnuhellir við Þingvelli og núna síðast TES-12 og TES-13 í Þeistareykjahrauni. Á undanförnum árum hefur Hellarannsóknafélagið verið í sambandi við landeigendur og sveitarfélög vegna nokkurra hella sem hafa átt undir högg að sækja, og gert um þá samstarfssamninga. Í ákveðnum tilvikum hefur verið gripið til lokunar, en það er einungis gert þegar það er aðkallandi, svo sem þar sem ummerki sýna að umferð er orðin það mikil að hellirinn er farinn að láta á sjá. Umhverfis- og auðlindaráðherra hefur ennfremur falið Umhverfis- stofnun að vinna að frekari verndun nokkurra af viðkvæmustu hellum landsins sem enn eru opnir til að forða þeim frá sömu örlögum og Leiðar- endi, Borgarhellir, Stefánshellir og Víðgelmir máttu sæta. Þeir voru rúnir nær öllu skrauti sínu á síðari helmingi 20. aldar og hefur það að vissu leyti haldið áfram á 21. öld.
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.