Fréttablaðið - 14.07.2021, Blaðsíða 10

Þegar um er að ræða
félagslegan vanda þá
þarf að bregðast við
sem fyrst áður en vand-
inn þróast og verður
illviðráðanlegur.
Í ára-
tugi hafa
pólskir vís-
indamenn
haldið
áfram
þessum
ágætu
hefðum.
Aðeins 20 lönd reka vísindarann-
sóknarstöðvar allt árið um kring
á Suðurheimskautinu, sem veitir
þeim aðgang að þessari stærstu
náttúrulegu „rannsóknarstofu nátt-
úrunnar“ með möguleika á metnað-
arfullum rannsóknaráætlunum og
alþjóðlegu samstarfi. Öfgakenndu
veðurfarsskilyrðin sem ríkja á Suð-
urheimskautinu, strangar kröfur
um umhverfisvernd og gífurlegar
skipulagslegar kröfur sem fylgja því
að viðhalda rannsóknarstöðvum og
rekstri vísindaáætlana, gera þetta
landsvæði einnig að prófunarstað
fyrir nýja tækni. Suðurskautslandið
er nú einnig orðið eitt mikilvægasta
svæðið fyrir rannsóknir á umhverf-
isbreytingum á jörðinni.
Pólskir vísindamenn sem voru
meðal brautryðjenda rannsókna
á Suðurskautssvæðinu, fetuðu í
fótspor samlanda síns Henryk
Arctowski, ferðalangs, jarðeðlis-
fræðings og landfræðings. Eftir
nám í Belgíu, aðeins 26 ára gamall,
tók Arctowski þátt í að skipuleggja
leiðangur á Suðurheimskautið
árið 1897 og hóf þar með áralangt
heimskautarannsóknarævintýri.
Leiðangurinn sigldi á fyrirhugaðan
stað og mun vera sá fyrsti til að hafa
vetursetu á ís Suðurheimskautsins.
Rannsóknir Arctowski gátu af sér
margar nýjar og afhjúpandi vísinda-
legar tilgátur, þar á meðal tilgátuna
um Antarctandes fjallgarðinn, sem
nú hefur verið staðfest af nútímavís-
indum, það er fjallakerfi sem tengir
saman einkenni jarðfræðilegrar
uppbyggingar Andesfjallanna í
Suður-Ameríku og Graham Lands
fjallanna á Suðurskautsskaganum.
Kenningin um ölduhrey f ingu
fellibylja var einnig sett fram, sem
og kenningin um orsakir þess að
umgjörð Suðurheimskautssyll-
unnar er dýpri en fannst á ystu
mörkum annarra meginlanda. Á
seinni árum tók Arctowski þátt í
rannsóknarverkefni um Svalbarða
og gegndi ýmsum mikilvægum
störfum á náttúrufræðisöfnum og
við háskóla í Belgíu, Bandaríkjunum
og Póllandi. Hann hefur lánað nafn
sitt til skaga og jökulskers á Suður-
skautslandinu, fjalls og jökuls á
Svalbarða og til Pólsku suðurheim-
skautsvísindastöðvarinnar á Suður-
Hjaltlandseyjum.
Í áratugi hafa pólskir vísinda-
menn haldið áfram þessum ágætu
hefðum og stundað umfangsmiklar
rannsóknir á heimskautasvæðum
þar sem starfræktar eru bæði heils-
ársstöðvar og árstíðabundnar
stöðvar. Heilsársstöðvar eru sér-
staklega mikilvægar og Pólland
er með eina á suðurhveli og aðra
á norðurhveli jarðar: Henryk Arc-
towski pólska Suðurskautsstöðin
og Stanisław Siedlecki pólska Heim-
skautastöðin, Hornsund, á sunnan-
verðum Svalbarða.
Henryk Arctowski pólska Suður-
skautsstöðin var stofnuð 1977 og er
vísinda- og rannsóknarstofa sem er
stjórnað af Lífefnafræði- og eðlis-
fræðistofnunar pólsku vísindaaka-
demíunnar. Stöðin, sem er stað-
sett í meira en 14.000 km fjarlægð
frá Póllandi, á King George-eyju,
tekur þátt í vísindarannsóknum á
sviðum haffræði, jarðfræði, jökla-
fræði, landmótunarfræði, lofts-
lagsfræði, örverufræði, grasafræði,
vistfræði, fuglafræði, erfðafræði,
sjávarlíffræði, efnafræði og korta-
gerð, auk þess að bera ábyrgð á
áframhaldandi átaki í umhverfis-
mælingum. Rannsóknarmenn sem
vinna við stöðina líta á breytileika
vistkerfa heimskautanna, þróun,
samsetningu og hreyfiöfl líffræði-
legs fjölbreytileika og áhrif lofts-
lagsbreytinga sem mælanlegar eru
á Suðurskautsskaganum á virkni
vistkerfa sjávar og jarðar. Efnið og
gögnin sem safnað hefur verið í yfir
40 ár af samfelldum rannsóknum
eru til að mynda virt framlag til vís-
inda í heiminum.
Frá sjónarhóli dagsins í dag fela
sumar sérlega mikilvægar rann-
sóknir í sér upplýsingaöf lun sem
skiptir máli fyrir hnattrænar lofts-
lagsbreytingar, umhverfismæl-
ingarnar á stærð og ásigkomulag
sjófugla og hreifadýrastofna veitir
aftur mikilvæga innsýn í ástand
alls vistkerfisins og vöktun kol-
efnisstyrks í úrkomu, í öllum sínum
myndum (svo sem regn eða snjór),
til að ákvarða mögulegt innstreymi
mengunarefna frá bæði fjarlægum
og staðbundnum f lutningi and-
rúmslofts.
Samk væmt bók u ninni u m
umhverfisvernd við Suðurskauts-
sáttmálann er allt Suðurheimskautið
náttúrufriðland tileinkað friði og
vísindum. Hins vegar er mikilvægt
að hafa í huga ástandið á hinum pól
jarðarinnar okkar, á Norðurheim-
skautinu. Þrátt fyrir áhyggjur af ein-
stöku umhverfi sínu keppast lönd
svæðisins um áhrif og hvetja námu-
fyrirtækin sín til að leita að olíu og
gasi. Ógnvekjandi sjónarmið um
eyðingu náttúruauðlinda jarðarinn-
ar hafa heyrst að minnsta kosti frá
því að fyrsta skýrsla Rómarklúbbs-
ins var gefin út árið 1972. Vissulega,
þegar umræðan um framtíðarað-
gengi að orku á jörðinni magnast,
mun freistingin til að kanna svæði
sem ekki ennþá hafa verið nýtt,
aðeins magnast.
Hin mikilvægasta pólska Heim-
skautastöð, það er Stanisław Sied-
lecki pólska Heimskautastöðin,
Hornsund, á Norðurheimskaut-
inu, byrjaði sem árstíðabundin
starfsemi árið 1957 og framlengdi
starfsemina í heilsársstarfsemi árið
1978. Henni er stjórnað af Jarðeðlis-
fræðistofnun pólsku vísindaaka-
demíunnar. Rannsóknirnar sem
þar eru gerðar miða að betri skiln-
ingi á náttúrlegu kerfi Norðurheim-
skautsins og þeim breytingum sem
verða á því, aðallega í tengslum við
loftslagsbreytingar.
Það má með ánægju álykta að
rannsóknir sem gerðar hafa verið
frá pólsku Heimskautastöðvunum
hafi notið verðskuldaðs alþjóðlegs
orðspors og veitt mikilvægt framlag
til rannsókna á heimsvísu á land-
svæði sem skiptir sköpum fyrir
framtíð plánetu okkar. n
Textinn er birtur samtímis í pólska
mánaðarlega tímaritinu „Wszystko
Co Najważniejsze“ sem hluti af
verkefni sem unnið var með Þjóðar-
minningarstofnuninni (the Institute
of National Remembrance) og Seðla-
banka Póllands (Narodowy Bank
Polski.
Pólverjar voru brautryðjendur í heimskautarannsóknum
Michał Kleiber
prófessor við
Pólsku vísinda-
akademíuna.
Það er gleðiefni að íslenskt samfélag
virðist vera að ná tökum á COVID-19
faraldrinum og hafa bólusetningar
gengið vel hér á landi, en um 80%
íbúa 16 ára og eldri eru fullbólusettir
og 8,7% hálf bólusettir. Jafnframt
dregur úr atvinnuleysi en skráð
atvinnuleysi mældist samkvæmt
bráðabirgðatölum 7,3% í júní en var
9,1% í maí. Þá bendir ný skýrsla Efna-
hags- og framfarastofnunarinnar
(OECD) um Ísland til þess að vel hafi
gengið í baráttunni við faraldurinn
og að viðsnúningur sé framundan
í efnahagslífinu. En f leiru þarf að
huga að því sálfélagslegar af leið-
ingar faraldursins eiga enn eftir að
koma fram og því er mikilvægt að
tryggja í tíma viðeigandi stuðning
til þeirra sem þess þurfa.
Tryggja þarf viðeigandi þjónustu
Kvíði, streita, samskiptavandi
og félagsleg einangrun er ein af
afleiðingum COVID-19 faraldurs-
ins sem skapaðist vegna óvissu og
samkomu banns. Félagsráðgjafar
sinna mikilvægu hlutverki til að
tryggja lögbundna þjónustu. Í far-
aldrinum leituðu þeir leiða til að
tryggja að viðkvæmir hópar fengju
nauðsynlega þjónustu, svo sem mat,
félagsskap og aðhlynningu. Þegar
Landlæknir sendi út þau skilaboð
að fólk ætti að halda sig heima til að
fyrirbyggja smit þurfti að leita leiða
til að tryggja þjónustu fyrir heim-
ilislausa, fatlaða, aldraða og aðra
viðkvæma hópa. Einnig þurfti að
finna leiðir til að rjúfa félagslega ein-
angrun. Þegar um er að ræða félags-
legan vanda þá þarf að bregðast við
sem fyrst áður en vandinn þróast
og verður illviðráðanlegur. Tölur
sýna að tilkynningum til barna-
verndarnefnda fjölgaði í faraldr-
inum, heimilisof beldi jókst, bið-
listar eftir sérfræðiþjónustu skóla
lengdust og sama er að segja um bið
eftir þjónustu sjálfstætt starfandi
sérfræðinga.
Greiðsluþátttaka
sjúkratrygginga
Félagsráðgjafafélag Íslands fagnar
því áformum Reykjavíkurborgar að
efla sálfræði- og talmeinaþjónustu
í skólum borgarinnar eins og fram
kemur í grein Þórdísar Lóu Þór-
hallsdóttur þann 2. júní sl. á visi.
is. Félagið fagnar einnig áformum
borgarinnar að fara í samstarf við
einkareknar stofur til að tryggja
þjónustu og vill í því sambandi
vekja athygli á því að margir félags-
ráðgjafar bjóða upp á þjónustu á
einkareknum stofum með viðtölum
við einstaklinga, pör og fjölskyldur
sem þurfa á margvíslegri aðstoð að
halda. Það er mikilvægt að tryggja
aðgengi að viðeigandi þjónustu fyrir
alla aldurshópa og því er brýnt að
ríkið geri samninga við félagsráð-
gjafa um niðurgreiðslu á þjónustu
þeirra. Félagið skorar á heilbrigðis-
ráðherra og fjármálaráðherra að
grípa inn í og tryggja fjármagn í því
skyni að sálfræðiþjónusta og önnur
klínísk viðtalsmeðferð, meðal
annars félagsráðgjafa, falli undir
greiðsluþátttökukerfi Sjúkratrygg-
inga, líkt og Alþingi samþykkti sam-
hljóða fyrir rúmu ári síðan. n
Aðgengi að þjónustu sjálfstætt starfandi félagsráðgjafa

Steinunn
Bergmann
formaður Félags-
ráðgjafafélags
Íslands.
10 Skoðun 14. júlí 2021 MIÐVIKUDAGURFRÉTTABLAÐIÐ