Morgunblaðið - 12.04.2021, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 12. APRÍL 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Í gær voruhundrað árliðin frá því
Bretar settu á fót
emírdæmið í
Trans-Jórdaníu
undir stjórn Abdúl-
lah, sem síðar varð fyrsti kon-
ungur Jórdaníu. Venjulega
yrðu slík tímamót tilefni til
mikils fögnuðar, en meint
valdaránstilraun Hamzahs
prins um páskahelgina hafa
varpað þar dökkum skugga á.
Hamzah er yngri hálfbróðir
Abdúllah 2., núverandi kon-
ungs, en hann var jafnframt
krónprins landsins og átti að
taka við af föður þeirra, Huss-
ein. Konungurinn, sem lést árið
1999, skipti um skoðun
skömmu fyrir andlátið og
ákvað að Abdúllah skyldi verða
konungur en Hamzah yrði
áfram krónprins. Þeim titli hélt
Hamzah til ársins 2004 þegar
Abdúllah konungur ákvað að
elsti sonur sinn skyldi verða
krónprins í hans stað. Hussein
átti fjórar eiginkonur og tólf
börn, og er kannski ekki að
undra að fjölskylduerjur rísi
upp innan slíks ættboga þegar
um er að tefla mikil völd, en
ljóst er að Hamzah hefur ekki
verið sáttur við að missa krón-
prinstitilinn þó að hann hafi
framan af tekið því þegjandi.
Nú virðist hann telja lag,
enda spilling töluverð í ríkinu
sem varla er um deilt, enda
kvartar konungurinn sjálfur
iðulega undan því og þykir þá
tala meira sem áhorfandi en sá
valdamaður sem hann er, sem
er ekki endilega sannfærandi.
Hann ræður og rekur ráðherra
og kosningar eru ekki til fyr-
irmyndar enda var þátttaka í
kosningunum í fyrra innan við
þrjátíu prósent. Að hluta er það
vegna veirunnar illvígu sem
hefur komið illa við Jórdaníu,
sem ólíkt sumum ríkjum á
svæðinu er ekki rík af auðlind-
um og þiggur fjárhagsaðstoð
erlendis frá, en að hluta vegna
fyrirkomulags í kosningum sem
þætti að minnsta kosti ekki
gott á Vesturlöndum þó að
samanburðurinn við flest ríki á
þessu svæði sé lýðræðinu í
Jórdaníu mun hagfelldari.
Fjárhagslegar þrengingar í
landinu geta ýtt undir ólgu og
eru áhyggjuefni fyrir konung-
inn. Atvinnuleysi er mikið og
sérstakt áhyggjuefni er án efa
að nær helmingur ungs fólks er
án atvinnu. Við slíkar aðstæður
er auðveldara að kynda undir
óánægju en þegar allt er í
blóma. Þá hefur fjárhagsaðstoð
að utan dregist saman um
helming miðað við landsfram-
leiðslu á nokkrum árum og
gæti það haft veruleg áhrif í
landi þar sem margir búa við
fátækt.
En þó að eitt og
annað sé gagn-
rýnivert í ríkinu
eru ásakanirnar á
hendur Hamzah
grafalvarlegar og
hafa orðið til þess
að hann er nú í stofufangelsi,
að vísu við allgóðar aðstæður í
höll sinni fyrir utan höfuðborg-
ina Amman. Hamzah er meðal
annars gefið að sök að hafa ætl-
að sér að ýta undir byltingu
meðal ættbálka Bedúína í Jórd-
aníu. Þar sem konungsætt
Jórdaníu sækir vald sitt sam-
kvæmt hefðum til samþykkis
sömu ættbálka er víst að allar
tilraunir til þess að ýta undir
óánægju þeirra með konungs-
ættina vegi harkalega að stöð-
ugleika í landinu og stjórn-
skipan þess. Hamzah neitar því
þó að hafa reynt að velta bróð-
ur sínum konunginum og lét til
leiðast að undirrita sérstaka
stuðningsyfirlýsingu við hann.
Ummæli hans og orðaskipti
sem tekin voru upp og lekið til
fjölmiðla leyna því þó ekki að
hann er afar gagnrýninn á kon-
unginn og vill gjarnan að sú
gagnrýni heyrist sem víðast.
Á þeim hundrað árum sem
liðin eru frá stofnun Trans-
Jórdaníu hefur konungsættin
þar talið það hlutverk sitt að
vera sem klettur í hafinu, tákn
stöðugleika í heimshluta sem
hefur verið þekktur fyrir allt
annað. Ættin á langa og merka
sögu og djúpar rætur í Mið-
Austurlöndum. Hún stýrði
meðal annars borginni Mekka í
hátt í þúsund ár þar til ætt
Sáda ruddi henni úr vegi og
stofnaði konungdæmi sitt.
Konungdæmið Jórdanía hef-
ur staðið af sér ósigur í átökum
við Ísrael, þrýsting flótta-
manna frá Palestínu, Írak og
Sýrlandi, og síðast en ekki síst
ógn frá íslamistum, en Ríki ísl-
ams var mikill skaðvaldur í
Jórdaníu sem tók fast á móti og
átti þátt í að uppræta þann
ófögnuð á svæðinu.
Opinberar deilur innan kon-
ungsfjölskyldunnar gætu dreg-
ið dilk á eftir sér, þó að tæpast
sé ástæða til að telja að valda-
staðan sé við það að riða til
falls. Ættin hefur þó sýnt á sér
veikan blett og ekki þarf að
leita lengra en til Írans til að
sjá að veldi sem standa á forn-
um merg geta fallið á ör-
skammri stundu.
Slík niðurstaða í Jórdaníu
yrði mikið áfall, ekki aðeins
fyrir konunginn, Jórdaníu eða
ríkin á svæðinu, heldur einnig
fyrir vesturveldin, sem treyst
hafa á stöðugleika Jórdaníu og
samstarf við ríkið til fjölda ára.
Þar verður því eflaust fylgst
grannt með deilum Abdúllah 2.
og Hamzah og þeim breyt-
ingum sem þær kunna að valda.
Meint valdaráns-
tilraun skyggir á
tímamót jórdönsku
konungsættarinnar}
Fjölskylduerjur
á aldarafmæli
A
lþingi hefur ekki stigið mörg
gæfuspor stærri en þegar auka-
aðild að Evrópusambandinu var
samþykkt. EES-samningurinn
er gagnlegasti samningur sem
Ísland á aðild að. Verður þeim Birni Bjarna-
syni, formanni utanríkisnefndar, Jóni Baldvin
Hannibalssyni utanríkisráðherra og Davíð
Oddssyni forsætisráðherra seint fullþakkað
fyrir að hafa leitt Ísland inn í sambandið og
það frelsi sem því fylgir.
Alþjóðasamvinna og samstaða vestrænna
þjóða var lengi hornsteinn stefnu Sjálfstæð-
isflokksins. Formenn flokksins, þeir Ólafur
Thors, Bjarni Benediktsson (eldri), Geir Hall-
grímsson og Þorsteinn Pálsson voru ávallt
meðvitaðir um hve hættulegt það er smáþjóð
að einangra sig frá umheiminum. Al-
þjóðahyggja og frjáls viðskipti voru grundvöllur þeirra
lífsskoðunar.
Jónas Hallgrímsson kvað í Alþingi hinu nýja: Sterkur
fór um veg, þá var steini þungum lokuð leið fyrir. Ráð at
hann kunni, þó ríkur sé. Þjóðskáldið var sannarlega einn
besti Íslendingur sinnar samtíðar og vissi gjörla að sjálf-
stæði jafngildir ekki einangrun. Lausnin er samvinna:
Hefðu þrír um þokað.
Réttilega hefur verið bent á að mikill meirihluti allrar
viðamestu löggjafar sem Alþingi afgreiðir á hverju ári á
uppruna sinn í EES-sáttmálanum. Því fer samt fjarri að
Íslendingar samþykki flestar tilskipanir frá Evrópu. Í
byrjunarnámskeiðum í rökfræði er bent á að oft rugli
fólk saman fullyrðingum. Til dæmis þýðir setningin:
Flestir kjánar fara með fleipur alls ekki að
flestir sem fara með fleipur séu kjánar.
Okkar ágæti utanríkisráðherra hefur verið
duglegur að minna á að frá því við tókum
fyrsta skrefið inn í Evrópusambandið höfum
við á degi hverjum tekið upp eina Evrópu-
sambandsgerð. Helgar og aðrir frídagar
meðtaldir.
Þetta vekur athygli. Í Morgunblaðsgrein
spyr Arnar Þór Jónsson dómari: „Er ásætt-
anlegt fyrir þjóð sem kallast vill sjálfstæð að
við getum breytt öllum lögum sem eru í gildi
hérlendis, nema þeim sem eiga stoð í EES-
samningnum, vegna þess að við höfum engan
aðgang að því valdi sem setur reglur á grund-
velli EES?“
Þetta er eðlileg spurning. Herði heitnum
Sigurgestssyni, forstjóra Eimskipafélagsins,
fannst vandskilið „að menn vilji ekki sitja við borðið þar
sem ákvarðanirnar eru teknar“.
Í greininni bendir dómarinn á fjölmargar hættur sem
steðja að nútímasamfélagi: „Í öllu þessu samhengi eru
ótaldar þær hættur sem þjóðaröryggi Íslendinga stafar
af skipulagðri glæpastarfsemi, erlendu hervaldi, sam-
krulli valds og fjármagns, misnotkun fjölmiðla, njósna-
starfsemi, veiku fjarskiptaöryggi o.fl.“
Upptalningin undirstrikar að Íslendingum ber að
berjast með vinaþjóðum gegn óværunum sem engin
landamæri þekkja. Við eigum að stíga skrefið alla leið
inn í Evrópusambandið sem fullvalda þjóð meðal þjóða.
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Enginn er eyland
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Andrés Magnússon
andres@mbl.is
V
andræðin vegna reglugerð-
ar Svandísar Svavarsdótt-
ur heilbrigðisráðherra um
skyldudvöl í sóttkvíarhót-
eli, sem héraðsdómur úrskurðaði
ólögmæta, hafa vakið mikla athygli,
jafnvel deilur. Þar hefur verið deilt
um sjálfa aðgerðina, að allir ferða-
menn frá tilteknum svæðum – þar á
meðal fólk sem hvorki er smitað né
grunað um að vera smitað – séu sett-
ir í sóttkví í varúðarskyni, þótt þeir
hafi í önnur, betri og eigin hús að
venda. Hins vegar hafa menn svo
staldrað við aðferðina, hvernig það
gat gerst að heilbrigðisráðherra hafi
sett reglugerð, sem augljóslega átti
sér ekki lagastoð.
Á hinu fyrrnefnda getur fólk
haft ýmsar skoðanir, en það er hið
síðarnefnda, hvernig heilbrigðis-
ráðuneytið rataði í þessi ótrúlegu
vandræði, sem sennilega er verra og
vandasamara mál.
Þegar í aðdraganda reglugerð-
arsetningarinnar heyrðust andbár-
ur, svo ætla mætti að embættismenn
og lögspekingar heilbrigðisráðu-
neytisins hefðu gefið lögmætinu al-
veg sérstaklega góðan gaum.
Af þeim ástæðum óskaði
Morgunblaðið eftir því við heilbrigð-
isráðherra að fá afhent öll gögn, sem
legið hefðu til grundvallar reglu-
gerðinni (minnisblöð, greinargerðir,
lögfræðiálit), í samræmi við ákvæði
upplýsingalaga. Eftir ítrekun kom
stutt svar frá ráðuneytinu um að
beiðninni væri synjað, þar sem öll
slík gögn hefðu verið lögð fyrir ríkis-
stjórnarfund. Morgunblaðið vill ekki
una því að ráðherra geti eftir geð-
þótta og hentugleikum falið gögn úr
stjórnsýslunni með því einu að
leggja þau á borð nálægt ríkisstjórn-
arfundi og hefur því kært ákvörðun-
ina til úrskurðarnefndar um upplýs-
ingamál.
Svandís lét loks undan þrýst-
ingi í lok liðinnar viku og lét senda
fjölmiðlum vel valin gögn tengd
reglugerðarsetningunni. Það eru þó
ekki öll gögn málsins, því tölvu-
póstar milli embættismanna, sem
látnir voru fylgja, bera það með sér
að hafa verið sérstaklega valdir til
birtingar. Eins var þar ekki að finna
minnisblað dómsmálaráðherra, þar
sem fram komu ríkar efasemdir um
lögmæti reglugerðarinnar.
Þó vekur mesta athygli í þess-
um gögnum úr heilbrigðisráðuneyt-
inu, að þar er ekkert vikið að laga-
stoð reglugerðarinnar eða álitaefni
um lögmæti hennar, heldur aðallega
fjallað um framkvæmdina á reglu-
gerðinni og ýmsan vanda henni sam-
hliða. Það má heita með ólíkindum
að við reglugerðarsetningu láti ráð-
herra og starfsmenn hans í ráðu-
neytinu undir höfuð leggjast að
ganga úr skugga um slíkt grundvall-
aratriði. Það á að vera vinnuregla við
alla reglugerðarsetningu og enn rík-
ari ástæða til en ella, þegar um svo
stórtæka og kostnaðarsama íhlutun
er að ræða, sem í ofanálag vegur að
frelsi borgaranna.
Það eitt bendir til þess að
stjórnsýslan í heilbrigðisráðuneyt-
inu sé í molum. Setning reglugerða
er eitt helsta stjórntæki ráðuneyta
og ef þær eru ekki aðeins ekki sam-
kvæmt lögum, heldur kemur í ljós að
ráðherra sýndi ekki minnstu við-
leitni til þess að tryggja að reglu-
gerð hefði við lög að styðjast, þá er
eitthvað hræðilegt að.
Spurningar um vandvirkni
Það vekur spurningar um vand-
virkni, árvekni og kostgæfni æðstu
embættismanna ráðuneytisins, en
þó auðvitað sérstaklega æðsta emb-
ættismann þess, Svandís Svavars-
dóttur heilbrigðisráðherra. Í því
samhengi er rétt að minnast þess að
annar ráðherra í þessari ríkisstjórn
steig til hliðar af mun minna tilefni.
Það er því erfitt að trúa því að staða
heilbrigðisráðherra hafi ekki komið
til tals hjá forystumönnum ríkis-
stjórnarinnar, hvað sem líður öllum
traustsyfirlýsingunum.
Ekki verður af gögnunum frá
ráðuneytinu séð að nokkur hafi gefið
lagastoð reglugerðarinnar minnsta
gaum fyrr en Páll Þórhallsson, lög-
fræðingur í forsætisráðuneytinu,
fjallar um hana í minnisblaði 29.
mars, degi fyrir ríkisstjórnarfund,
þar sem gengið var frá henni. Páll er
ekki afdráttarlaus um margt, þar á
meðal um aðalálitaefnið og með ólík-
indum að menn hafi látið gott heita
við svo búið.
Hins vegar er eftirtektarvert að
svo virðist sem forsætisráðuneytið
eða Páll hafi enn viljað draga úr gildi
minnisblaðsins eftir á, því áréttað
var að það hefði ekki verið sett fram
af hálfu skrifstofu löggjafarmála í
forsætisráðuneytinu heldur „í nafni
eins lögfræðings sem starfar fyrir
forsætisráðuneytið“.
Við nokkuð annan tón kvað í
minnisblaði dómsmálaráðuneytisins,
sem tekið var saman skömmu eftir
gildistöku reglugerðarinnar og ein-
mitt bent á að skyldudvölin hefði
enga stoð í sóttvarnalögum.
Vona verður að þetta séu ekki
viðtekin vinnubrögð í heilbrigðis-
ráðuneytinu, en við blasir að þetta
furðulega mál hlýtur að verða til
þess að þau séu rannsökuð til hlítar
og þetta mál sérstaklega. Um það
getur heilbrigðisráðherra sjálfur
hvorki haft forystu né umsjón.
Stjórnsýsla í molum í
heilbrigðisráðuneyti
Morgunblaðið/Eggert
Sóttvarnir Svandís Svavarsdóttir heilbrigðisráðherra með sínu besta fólki.