Morgunblaðið - 03.05.2021, Blaðsíða 17

UMRÆÐAN
17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 3. MAÍ 2021
Með rannsókninni var leidd fram í
dagsljósið áður ókönnuð stoð undir
atvinnulíf þjóðar en um leið ítrekað
að menning og listir hafa óáþreif-
anlegt gildi sem aldrei verður metið
til fjár.
Það var vitað árið 2011 að atvinnu-
greinar menningar höfðu sótt í sig
veðrið en það sem kom á óvart var
hversu stór hlutur
þeirra var í atvinnu- og
efnahagslífi Íslend-
inga. Á þeim áratug
sem er liðinn hefur
vegur íslenskra lista-
manna og fyrirtækja í
skapandi greinum auk-
ist, hvort sem við lítum
á verðlaunaafhend-
ingar sem mælikvarða
eða erlendar fjárfest-
ingar.
Atvinnuvegur í
sókn
Á þessum tímamót-
um vitum við að skapandi greinar
eru í sókn og störfum hefur fjölgað
jafnt og þétt. Rannsóknir erlendis
sýna að skapandi greinar vaxa hrað-
ar en aðrar atvinnugreinar, eru
sveigjanlegri, m.a. á krepputímum,
og skapa virðisauka innan annarra
greina. Listir og skapandi greinar
leika einnig stórt hlutverk í þeim
breytingum sem fjórða iðnbyltingin
kallar á. Þær skapa inntak fyrir
tækninýjungar.
Við vitum að um 15.000 manns
starfa í atvinnugreinum menningar
og við vitum að aukinn árangur í út-
flutningi á afþreyingar- og menning-
arefni er að búa til aukna veltu.
Rannsóknir eru nauðsynlegar
Á Íslandi skortir okkur hins vegar
tilfinnanlega rannsóknir á bæði hag-
rænum og félagsfræðilegum þáttum
og listrænum áhrifum menningar.
Fyrir áratug stóðu vonir til þess
að krafti yrði hleypt í
rannsóknir og kerf-
isbundna tölfræðisöfn-
un. Það var ákall eftir
því að þessi nýskil-
greindi atvinnuvegur
fengi stuðning við
rannsóknarmiðstöð
eins og aðrir atvinnu-
vegir í landinu. Það
hefur enn ekki gengið
eftir en jarðvegurinn
er til staðar.
Afmælisgjöfin
Núverandi rík-
isstjórn setti sér skýr markmið um
að efla listir og skapandi greinar í
stjórnarsáttmála sínum. Hún hefur
eflt Hagstofu Íslands til að vinna að
útgáfu hagvísa atvinnugreina menn-
ingar. Útgáfa nýrrar kvikmynda-
stefnu 2020 – 2030 var til fyr-
irmyndar. Margar fleiri aðgerðir
hafa verið ræddar og vonandi verða
sem flestar þeirra að veruleika áður
en kjörtímabilið er úti. Háskólinn á
Bifröst í samstarfi við Listaháskóla
Íslands, Félagsvísindastofnun Há-
skóla Íslands og Samráðsvettvang
skapandi greina og Bandalag ís-
lenskra listamanna sendu nýverið
frá sér tillögur til mennta- og menn-
ingarmálaráðherra um að koma á
rannsóknar- og þekkingarsetri um
skapandi greinar. Það væri verðug
gjöf til þjóðar á 10 ára afmæli kort-
lagningarinnar sem vísað er til hér í
upphafi. Látum ekki annan áratug
líða án öflugs rannsóknarumhverfis
sem getur hjálpað til við að marka
stefnu og taka upplýstar ákvarðanir.
Tíu ára afmæli
Eftir Önnu Hildi
Hildibrandsdóttur
» Í dag eru 10 ár síðan
skýrslan „Kortlagn-
ing á hagrænum áhrif-
um skapandi greina“
kom út.
Anna Hildur
Hildibrandsdóttir
Höfundur er fagstjóri skapandi
greina við Háskólann á Bifröst og
kvikmyndagerðarkona.
annah@bifrost.is
Ég á það til að dreifa lestri mínum
og almennt „upp- og inntöku“
upplýsinga yfir svolítið víðfeðman
flóa. Ólíkar sögur, rannsóknir,
heimspeki og ljóðræna. Forneskja
og jarteikn. Sambland alls kyns
mennsku úr ljósi og skugga. Iðu-
lega með nokkuð margar bækur
við rúmfjölina og eina eða tvær í
gangi á lesbrettinu. Svo heimsæki
ég flóann reglulega.
Nú nýlega hef ég verið með
Fjandafælu Jóns Guðmundssonar
lærða frá 1611 uppi við, en hana
var konan mín svo yndisleg að
herja út úr Árnastofnun og koma
á prent. Erindi Jóns bera dásam-
legt vitni um innra myrkur mið-
alda og stöðuga viðleitni „ljós-
bera“ til að draga stafi, móta orð
og magna kenndir sem settu innri
dimmu í samhengi og siguðu
henni út. Þrjár
aðrar aðeins
nýrri er ég að
rýna sem gefa
mynd af sög-
unni. Ævisögu
Sigurðar Ingj-
aldssonar frá
Balaskarði,
Ævisögu Þor-
leifs í Hólum
og svo bók Jónasar Jónassonar frá
Hrafnagili um Íslenska þjóðhætti.
Allt prýðisuppskriftir að sigi í
fuglabjörg fortíðar.
Svo er ég í bókaklúbbi sem nú
les Dyrnar eft-
ir Mögdu
Szabó –
magnaða frá-
sögn um sam-
skipti og sam-
band tveggja
kvenna.
Dásamleg frá-
sögn og frá-
bær þýðing Guðrúnar Hann-
esdóttur. Aðra kláraði ég þar
nýlega sem var bók Bergsveins
Birgissonar, Lifandi lífslækur. Er
aðdáandi
Bergsveins
sökum efn-
istaka hans og
stílbrigða.
Tvær bækur
hafa verið mér
ofarlega í huga
síðustu mán-
uði sem tengj-
ast geðheil-
brigðismálum. Annars vegar bók
dr. James Davies „Cracked –
Why Psychiatry Is Doing More
Harm Than Good“ og hins vegar
bók blaðamannsins Michael Poll-
an „How to Change Your Mind“.
Bók Davies er gagnrýnin á hina
rúmlega 100
ára nálgun
geðlækn-
isfræðinnnar
og byggir á
viðtölum við
ritstjóra síð-
ustu grein-
ingakerfa –
ákaflega vel
skrifuð og
nánast eins og
spennusaga aflestrar. Bók Poll-
ans hefur notið mikilla vinsælda
en í matarboði í Beverly Hills
heyrir Pollan á tal tveggja sál-
fræðinga um endurkomu og
áhrifamátt vitundarvíkkandi
efna. Hann verður áhugasamur
og ákveður að rekja mörg þús-
und ára sögu notkunar á efn-
unum, allt frá sakramentum ætt-
bálka í Suður-Ameríku, gegnum
tilraunir blómabarnanna sem
Nixon lokaði á til okkar daga
þegar endurkoma þeirra sem
lyfja er yfirvofandi. Pollan prófar
áhrifin og ólíkar leiðir sjálfur og
óhætt er að segja að frásögnin sé
áhugaverð og e.t.v. fyrirboði um
veröld sem
verður.
Að end-
ingu er ég að
lesa ljóðabók
Bjargar
Björns-
dóttur, Ár-
hringur. Þar
sem mýkt og
mennska
finnur sér rými í rútínu sól-
argangs og snúningi jarðar –
árinu.
Rangur texti birtist undir nafni
Héðins í Sunnudagsblaðinu í
gær. Hér er rétti textinn. Beðist
er velvirðingar á mistökunum.
Höfundur er
stefnumót-
unarséfrfæð-
ingur í forsæt-
isráðuneytinu
og formaður
Geðhjálpar.
HÉÐINN UNNSTEINSSON
Orð úr ólíkum áttum
Þegar ég kom aust-
ur fyrir sanda í hópi
kvenna sem ætla að
ganga á Hvannadals-
hnjúk til að bæta að-
búnað fólks með
krabbamein rakst ég á
leiðara í föstudags-
mogga um tillögur
Viðreisnar um aukið
evrópskt samstarf.
Þær eru sem kunnugt
er settar fram til að styrkja stjórn
peningamála, auka stöðugleika fyrir
almenning og auðvelda atvinnulífinu
að hlaupa hraðar.
Við lesturinn kom mér helst í hug
að ritstjórarnir hefðu ekki séð til
sólar í langan tíma. Ekkert var
fjallað um kjarnaefni tillagnanna
heldur voru rangtúlkanir og afbak-
anir endurteknar sem virðast orðn-
ar að hugmyndafræði blaðsins og
Sjálfstæðisflokksins í
utanríkismálum.
Tillögur Viðreisnar
eru tvær og fela í sér
nýja nálgun í ljósi
nýrra aðstæðna. Við
þurfum að skapa meiri
verðmæti í þjóð-
arbúinu og endurreisa
fjárhag ríkissjóðs. Í
því langtímaverkefni
þarf að nýta betur evr-
ópskt samstarf.
Stöðugleiki
Fyrri tillagan er
meira aðkallandi. Í henni felst að
fara af fullum þunga í viðræður við
ráðherraráð Evrópusambandsins
um samstarf í gjaldeyrismálum og
gagnkvæmar gengisvarnir. Á síð-
asta ári jukust skuldir ríkissjóðs um
45 milljarða vegna gengisbreytinga.
Þá hefur ríkissjóður þegar tekið er-
lend lán upp á tugi milljarða með
tilheyrandi gengisáhættu.
Hugmyndin er að nota krónuna
enn um sinn en leita eftir svipuðu
stöðugleikasamstarfi og Danir hafa
gert. Þeir eru ekki aðilar að evr-
ópska myntbandalaginu.
Prófessorarnir Guðmundur
Magnússon og Stefán Már Stef-
ánsson settu fyrst fram hugmynd af
þessu tagi fyrir tveimur áratugum.
Fyrir þrettán árum benti Björn
Bjarnason á þann möguleika að Ís-
land myndi sækja um aðild að
myntbandalaginu og færði skýr
lagaleg rök fyrir því.
Við í Viðreisn teljum rétt að taka
varfærnara skref í byrjun.
Tvær leiðir
Við teljum brýnt að gera þetta
núna vegna þess að það eru tvær
leiðir til að taka á þeim vanda sem
blasir við.
Önnur leiðin er sú sem við leggj-
um til. Með henni tryggjum við
langþráðan stöðugleika og lægri
vexti líkt og helstu nágrannaþjóðir
okkar njóta svo fólk á Íslandi hætti
að margborga íbúðirnar sínar.
Stöðugur gjaldmiðill er forsenda
þess að unnt sé að beita ríkissjóði
eins og ríkisstjórnin hefur gert án
þess að stórhækka skatta og opna á
heimildir til fjármagnshafta.
Hin leiðin er sú sem ríkisstjórnin
hefur kynnt í fjármálaáætlun sinni.
Þar er gert ráð fyrir um fimmtíu
milljarða skattahækkun á næsta
kjörtímabili. Kosningaloforð Sjálf-
stæðisflokksins er sem sagt fimmtíu
milljarða skattahækkun. Meg-
inástæðan er óstöðug króna og of
lítill hagvöxtur. Þessi tala mun
hækka verulega ef fram heldur sem
horfir; að verðbólga aukist og vextir
hækki.
Hvað skýrir þögn
Morgunblaðsins?
Til viðbótar þessum boðuðu
skattahækkunum hefur Sjálfstæð-
isflokkurinn lagt fram frumvarp til
að treysta krónuna. Lausnin er að
gefa Seðlabankanum ótakmarkað
vald til þess að setja á viðamikil
gjaldeyrishöft án lýðræðislegrar
umræðu. Allir vita af skaðsemi
hafta fyrir atvinnulífið.
Jafnframt hefur Sjálfstæðisflokk-
urinn lagt fram frumvarp um skerð-
ingu á lífeyrisréttindum sem knýr
niður ávöxtunarkröfu lífeyrissjóða.
Lífeyrisþegar borga brúsann.
Skattahækkanir, höft og skerðing
lífeyrisréttinda. Morgunblaðið hefur
ekki vikið einu orði að þessum efna-
hagsráðstöfunum Sjálfstæðisflokks-
ins því blaðið veit að þær ganga
ekki upp.
Ritstjórarnir ræða ekki kjarnann
í tillögum Viðreisnar. Ástæðan er
einföld. Geri þeir það verða þeir að
bera saman leið Viðreisnar og rík-
isstjórnarinnar. Frekar vilja þeir
hafa asklok fyrir himin.
Þjóðin ráði en ekki
Moggi og fylgitungl hans
Seinni tillaga Viðreisnar snýst
um að þjóðin fái að ákveða næsta
skref. Hvort það eigi að byrja við-
ræður um fulla aðild að ESB. Það
kallar á vandaðan undirbúning sem
tekur tíma.
Rannsókn fræðimanna við Há-
skóla Íslands sýnir að þorri fólks
telur sig ekki hafa næga vitneskju
til að taka upplýsta ákvörðun um
aðild Íslands að ESB. Það þarf að
taka alvarlega. Því leggjum við til
að hefja ferlið með því að kalla til
sérfræðinga sem meta þýðingu fjöl-
þjóðasamvinnu fyrir Ísland í fram-
tíðinni.
Hvernig við getum örvað við-
skipti, bætt efnahag og tryggt bet-
ur framgang markmiða Íslands í
loftslagsmálum, en ekki síður styrkt
fullveldi landsins eins og við gerð-
um með fullri aðild að Atlantshafs-
bandalaginu, EFTA, Sameinuðu
þjóðunum og Norðurlanda-
samstarfi.
Við höfum ekki tekið ný skref í
alþjóðasamvinnu í þrjátíu ár en
heimurinn hefur breyst. Grundvall-
aratriðið er að þjóðin ráði för.
Ég hefði talið að harðir andstæð-
ingar Evrópusamvinnunnar myndu
fagna því að fá tækifæri til að fá
þjóðina í lið með sér. Viðreisn
hvorki ætlar né getur ráðið mála-
lyktum. Við erum aftur á móti
reiðubúin til að vera í forystu fyrir
málefnalegri umræðu.
Ritstjórar Morgunblaðsins eru á
móti eins og Sjálfstæðisflokkurinn.
Það má ekki ræða áskoranir nýs
tíma og það má alls ekki færa vald-
ið í svo veigamiklu máli til fólksins í
landinu. Þar ráða aðrir hagsmunir
för.
Framtíðin liggur ekki í ákvörð-
unum sem teknar eru í lokuðum
bakherbergjum á grundvelli
sleggjudóma og fyrirmæla ritstjóra
Morgunblaðsins. Lýðræðið er ein-
faldlega sterkara en svo.
Þegar Mogginn sér ekki til sólar
Eftir Þorgerði
Katrínu
Gunnarsdóttur
» Við höfum ekki tekið
ný skref í alþjóða-
samvinnu í þrjátíu ár en
heimurinn hefur breyst.
Grundvallaratriðið er að
þjóðin ráði för.
Þorgerður Katrín
Gunnarsdóttir
Höfundur er formaður Viðreisnar.
Atvinna