Morgunblaðið - 22.05.2021, Blaðsíða 4

4 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. MAÍ 2021
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Varnargarðar geta hamlað hraun-
straumi eins og reynslan úr eldgos-
inu í Heimaey 1973 sýndi, að sögn
Ármanns Höskuldssonar, eldfjalla-
fræðings og rannsóknaprófessors
við HÍ. Hann hefur ásamt fleirum
unnið að samantekt um virkni varn-
argarða gegn hraunstraumi. Sú
vinna hófst nokkru áður en fór að
gjósa í Geldingadölum. Sérfræðinga-
hópurinn hugaði m.a. að aðgerðum
gegn hraunrennsli á Reykjanes-
skaga.
Eyjamenn gerðu fyrsta garðinn
meðfram ströndinni til að verja inn-
siglinguna. Ármann segir að enn
marki fyrir garðinum í hrauninu.
Hraunkæling virkaði líka vel og var
mest kælt þar sem hraunkanturinn
lá utan í varnargarðinum. Fleiri
görðum var mokað upp og héldu þeir
á móti hrauninu um tíma.
„Slysið varð þegar gígur Eldfells
hrundi. Þá opnaðist geil í átt að bæn-
um sem hraun fór að renna um. Það
var ekkert hægt að stoppa það,“
sagði Ármann.
Nýir Reykjaneseldar hafnir
„Nýir Reykjaneseldar eru byrjað-
ir. Nú er í gangi lítið og þægilegt eld-
gos. En þegar fer að gjósa úti í
sprungusveimunum og nær innvið-
um og þorpunum er ekki um annað
að ræða en að reyna að stjórna
hraunflæðinu. Það er þess virði að
reyna það,“ sagði Ármann. Nú hefur
verið ýtt upp varnargörðum í Nafn-
lausa dal ofan við Nátthaga.
„Við vildum fá að setja upp alls
konar varnargarða í Meradölum
með mismunandi hornum og fláum
og gera tilraunir með að stýra
hraunrennslinu. En við fengum ekki
leyfi til þess hjá yfirvöldum. Hins
vegar fékkst leyfi til að gera þessa
þvergarða í Nafnlausa dal,“ sagði
Ármann. „Þegar við erum með til-
tölulega meðfærilegt eldgos eins og
þetta er grátlegt að tækifærið sé
ekki notað til að prófa mismunandi
gerðir af varnargörðum. Ef fer að
gjósa nálægt einhverju sem skiptir
máli að verja þá er hætt við að gerð
verði mistök í ringulreiðinni sem
skapast. Í staðinn hefðum við getað
prófað þetta allt saman í næði og vit-
að nákvæmlega hvernig garð við vilj-
um setja á hverjum stað. Þá geta
menn gengið fumlaust til verka. Ef
gosið heldur áfram þá fer það í aust-
ari Meradalinn og þá gefst tækifæri
til að gera svona tilraun.“
Þorvaldur Þórðarson, prófessor í
eldfjallafræði við HÍ, sagðist vilja
setja garð þvert yfir Meradal til að
sjá hvað hann heldur lengi á móti
hrauninu. Mikilvægt sé að vita það ef
fer að gjósa þar sem eina ráðið er að
stoppa hraunið.
„Við vonum að hraunið haldi
áfram að renna niður í Meradali.
Hraunpytturinn þar sem hraunið
kemur frá gígnum í gegnum skarðið
inn í Nafnlausa dal rís nú hátt yfir
landið. Pytturinn gæti verið 30-35
metra djúpur. Hraun gusast úr hon-
um inn dalinn og eins niður í Mera-
dali,“ sagði Ármann.
Þorvaldur benti á að hraunið í
pyttinum þyrfti að fara yfir hraunið
úr Nafnlausa dal til að ná fram á
brún Nátthaga. Haldi eldgosið
áfram verði endirinn líklega sá að
dalurinn fyllist og hraun renni í
Nátthaga. „Þetta tekur allt sinn tíma
og það verða engar stórkostlegar
hamfarir,“ sagði Þorvaldur.
Ármann segir að það sé allt í lagi
að byrja að hemja hraunið þarna á
brúninni. Framkvæmdin sé tiltölu-
lega lítil. Dragi úr gosinu eða hraun-
rennslið beinist alfarið í Meradali
fari það ekkert lengra þarna. Ef það
hins vegar skríður yfir varnar-
garðana og niður í Nátthaga þá verði
hægt að tefja fyrir hrauninu niðri í
dalnum. „Þá höfum við líka meiri
tíma og verðum reynslunni ríkari,“
sagði Þorvaldur.
Mjög merkilegt eldgos
Hann sagði að kvikuframleiðslan
hefði verið nokkuð stöðug í þessu
merkilega gosi.
„Við erum að horfa upp á eldgos
sem hefur búið til allar tegundir af
basalthraunum sem þekkjast á jörð-
inni. Bæði seig apalhraun, mjög
þunnfljótandi helluhraun og allt þar
á milli. Svo sjáum við alla þessa fjöl-
breytni í gosvirkninni. Á tímabili var
stöðug kvikustrókavirkni, svo púlsa-
virkni og allt gerist þetta án þess að
það verði veruleg breyting á fram-
leiðslu hrauns. Það segir okkur að
framleiðni er einn þáttur sem hefur
áhrif á hvernig gos hagar sér en er
greinilega ekki meginþátturinn. Það
gengur gegn flestum kenningum í
eldfjallafræði. Við eigum margt eftir
ólært. Hitabúskapurinn í flutnings-
rásunum virðist alveg ráða því hvaða
hraungerð myndast. Sé hitatapið
mikið færðu apalhraun en sé það lítið
færðu þunnfljótandi helluhraun.“
Mikilvægt að prófa varnargarða
- Leyfi fyrir tilraunagörðum í Meradölum fékkst ekki - Eina hraunvörnin fari að gjósa nærri byggð
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Nafnlausi dalur Hraun er farið að þrýsta á varnargarða ofan við Nátthaga.
Opnað hefur verið fyrir greiðslu
bílastæðagjalds á bílastæði við
upphaf gönguleiðarinnar við
Suðurstrandarveg. Greitt er í
gegnum Parka-smáforritið (Parka
app) og kostar 1.000 krónur að
leggja. Ekki er farið að fylgja því
eftir að fólk borgi fyrir að leggja.
Það er næsta skref, að sögn Sig-
urðar Gíslasonar, formanns Land-
eigendafélags Hrauns sf.
Stór hluti af gjaldinu fer í að
byggja upp aðstöðu. Vilji er til að
gera veg inn í Nátthagakrika, þar
sem fremsti hluti gönguleiðanna
liggur. Þar á að gera bílastæði,
þjónustuhús og salernisaðstöðu
fáist leyfi skipulagsyfirvalda.
Búið er að stika leið fyrir
breytta bíla upp á Fagradalsfjall og
í átt að gosinu. Sigurður sagði eft-
ir að útfæra það nákvæmlega. Þær
hugmyndir verða lagðar fyrir þar
til bær yfirvöld, Grindavíkurbæ og
Umhverfisstofnun, til samþykktar.
„Við viljum fá þetta í gegn sem
fyrst,“ sagði Sigurður. „Hug-
myndin er ekki að leggja veg held-
ur vegslóða sem sérbúnir bílar
geta keyrt. Við höfum skilað frum-
drögum til Grindavíkurbæjar og
það er verið að útfæra þau. EFLA
verkfræðistofa er að vinna þetta
með okkur. Hugmyndin er að það
verði aðgangsstýring með sérleyf-
isgjaldi. Um leið og þetta verður
samþykkt getum við samið við ein-
hverja sem gera út breytta ferða-
þjónustubíla um sérleyfi.“
Sigurður segir að Landeigenda-
félag Hrauns haldi áfram að vinna
að þessu verkefni eins og landið
verði ekki selt. Ýmsir hafa lýst
áhuga á að kaupa landið og gert
tilboð sem landeigendum hafa
ekki þótt nógu spennandi til
þessa. „Ef kemur tilboð sem land-
eigendur taka getur nýr landeig-
andi haldið verkinu áfram,“ sagði
Sigurður.
Vilja gera nýtt bílastæði og
salerni fyrir gosgesti
LANDEIGENDUR HRAUNS HYGGJA Á FRAMKVÆMDIR
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Bílastæði Gjaldið fer í að byggja upp betri aðstöðu á svæðinu.
Dregið var í happatöluleik
Morgunblaðsins á K100 í gær, en í
þetta skipti var vinningurinn
glæsilegt heilsurúm. Sigríður Jóna
Friðriksdóttir hafði heppnina með
sér og hreppti þennan fyrsta vinn-
ing af fimm, en dregið verður í
leiknum á hverjum föstudegi til 18.
júní.
„Mér fannst það dásamlegt,
þetta kom mér gjörsamlega í opna
skjöldu,“ segir Sigríður, eða Sidda
eins og hún er alla jafna kölluð, við
blaðamann. „Þetta er rosalega flott
rúm, maður bara gapir. Ég er eig-
inlega ekki búin að ná mér niður
enn þá.“
Sidda, sem er 67 ára gömul,
gerðist áskrifandi að Morgun-
blaðinu 18 ára og hefur því lesið
blaðið í að verða fimm áratugi. „Ég
er búin að vera áskrifandi alla æv-
ina, alveg frá því ég byrjaði að
búa.“ Hún segist taka afar sjaldan
þátt í leikjum af þessu tagi, og hafi
í raun skráð sig í pottinn á síðustu
stundu. „Ég hafði séð auglýsinguna
um leikinn fyrir viku og gleymt
honum. En svo mundi ég skyndi-
lega eftir honum í gær og sendi töl-
una inn snemma um morguninn.“
Það hefði ekki mátt síðar vera,
en vinningshafi var tilkynntur í
þættinum Ísland vaknar á K100 í
gærmorgun.
Happatöluleikurinn snýst um að
finna happatölu sem falin verður í
hverju fimmtudagsblaði Morgun-
blaðsins næstu vikurnar. Að happa-
tölu fundinni er hægt að skrá sig í
pottinn mbl.is/happatala.
jonn@mbl.is
Áskrifandi til 50 ára
hreppti fyrsta vinning
- Vann heilsurúm í happatöluleik
Morgunblaðið/Brynjólfur Löve
Sátt Sidda hjá nýja rúminu sem hún
vann í happatöluleiknum.