Fréttablaðið - 04.12.2021, Qupperneq 94

Að lesa
ljóð getur
fært þér
svo mikið,
það getur
fært þér
kyrrð, það
getur fært
þér óvissu,
spurn,
fegurð,
háska.
Jón Kalman Stefánsson snýr
aftur á heimaslóðir ljóðsins
eftir 28 ára fjarveru með
bókinni Djöflarnir taka á sig
náðir og vakna sem guðir. Jón
Kalman segist hafa saknað
þess að yrkja ljóð en hann
lýsir forminu sem því dýpsta
og elsta í mannsandanum.
Jón Kalman Stefánsson er þekkt-
astur fyrir skáldsögur sínar sem
hafa verið þýddar á fjölda tungu-
mála og unnið til verðlauna víða um
heim. Hann tók þó sín fyrstu skref í
bókmenntaheiminum með þremur
ljóðabókum sem komu út á árunum
1988-1993 og nú eftir nærri þriggja
áratuga bið sendir hann frá sér fjórðu
bókina, sem ber titilinn Djöflarnir
taka á sig náðir og vakna sem guðir.
Aðspurður um hvernig það hafi
verið að snúa aftur til ljóðsins eftir
svo langa veru í prósanum segir
Jón Kalman að því hafi í raun verið
öfugt farið.
„Það var eiginlega frekar þannig
að ljóðið sneri aftur til mín. Ég man
eftir því að þegar ég gaf út þarsíð-
ustu ljóðabókina, Hún spurði hvað
ég tæki með mér á eyðieyju, 1993,
fann ég að ég var ekki alveg sáttur
við sjálfan mig. Eða fannst eins og ég
næði ekki alveg að fanga það sem ég
fann fyrir innra með sjálfum mér, og
ég held að það hafi verið þess vegna
sem ég leitaði yfir í prósann.“
Æð sem opnaðist
Jón Kalman segist hafa saknað
ljóðsins en þó hann hafi ekki ort
ljóð lengi þá hafa þau alltaf verið
með honum á einn eða annan hátt.
Að sögn hans byrjuðu ljóðin að
koma aftur í kjölfar breytinga í hans
persónulega lífi.
„Þetta kom eiginlega án þess að ég
reyndi að knýja það fram. Ég fann,
eða skynjaði, að ég gat ekki tjáð
ákveðna hluti nema með ljóðinu
og þá opnaðist einhver æð. Ég orti
lungann úr bókinni á tæpu ári, það
gekk mikið á um tíma. En sjálf ljóðin
komu þó öll án átaka. Svolítið eins
og þau hafi f lætt upp á yfirborðið.
Auðvitað var einhver vinna í þeim
eftir á en þau komu nokkuð hrein,
Ljóðið það eina sem kemst á milli lífs og dauða
Þorvaldur S.
Helgason
tsh@frettabla-
did.is
Ljóð eftir gott skáld er alltaf miklu, miklu stærra en sjálft skáldið, segir Jón Kalman. FRÉTTABLAÐIÐ/SIGTRYGGUR ARI
ólíkt því sem var áður þegar ég var
yngri. Þá var ég yfirleitt mjög lengi
að vinna í hverju ljóði.“
Myndirðu segja að þetta væri per-
sónuleg bók?
„Ljóðið hefur oft verið kallað per-
sónulegasta formið, en reyndar er
allur gangur á því. Ég hef alltaf verið
persónulegur höfundur, ef svo má
segja, líka í mínum skáldsögum
og gef mig allan í það sem ég er að
skrifa. En eðli málsins samkvæmt
er skáldsagan allt öðruvísi, maður
nálgast heiminn með allt öðrum
hætti og það koma miklu fleiri ytri
þættir inn í heldur en í ljóðinu. Því
má alveg segja að þessi ljóðabók sé
að einhverju leyti persónulegri en
skáldsögurnar en það liggur kannski
ekkert síður í eðli formsins.“
Dýpsta og elsta í mannsandanum
Í síðasta ljóði bókarinnar, Kannski
inniheldur það fuglasöng, fjallar Jón
„Já, og þess vegna finnst mér svo
dapurlegt að f leiri skuli ekki lesa
ljóð. Af því að fólk áttar sig ekki
á því hversu mikið það fer á mis
við. Að lesa ljóð getur fært þér svo
mikið, það getur fært þér kyrrð, það
getur fært þér óvissu, spurn, fegurð,
háska. Ljóð sem er á einni síðu og
tekur þig mínútu að lesa getur bærst
í þér allt þitt líf. Ég er alveg viss um
að ef fólk myndi yfirstíga þá hugsun,
þann misskilning, að það sé erfitt
eða leiðinlegt að lesa ljóð og myndi
bara nálgast ljóðið án fordóma og
algjörlega afslappað, þá myndi það
flæða inn í það.“
Leit að tilgangi lífsins
Djöf larnir taka á sig náðir fjallar
töluvert um endalok, hvort sem
það eru endalok lífs, endalok ástar
eða jafnvel endalok heims. Spurður
hvort bókin sé einhvers konar upp-
gjör svarar Jón Kalman því að hann
telji allar bækur sínar vera á vissan
hátt uppgjör.
„Þegar ég byrja á nýrri skáldsögu
þá er ég alltaf sannfærður um að
með því að skrifa þá bók muni ég
komast að því hvort það sé líf eftir
dauðann, hvort guð sé til og hver sé
tilgangur lífsins. Þetta er ákveðið
naívítet en ég er alltaf jafn innilega
sannfærður um að það takist og að
skáldskapurinn sé sú aðferð og það
vopn sem dugi til þess. En ég held
að það sé líka eðlilegt og ósjálf-
rátt að þegar maður snýr aftur til
ljóðsins, eða ljóðið kemur aftur til
manns eftir allan þennan tíma, að
þá hugsi maður líf sitt og heiminn
upp á nýtt. Allt það sem hefur
komið fyrir mann, öll sú reynsla og
þroski, öll þau mistök og áföll sem
fylgja lífinu, það auðvitað flæðir inn
í ljóðið,“ segir Jón Kalman. n
Brot úr Kannski inni-
heldur það fuglasöng
Ljóðið
er eina lesefnið sem hinir dánu
geta lesið, það eina sem kemst
á milli, og þessvegna
eru skáldin
celeb eilífðarinnar, gleymdu
kvikmyndastjörnum, gleymdu
áhrifavöldum,
leiðtogum, íþróttastjörnum,
þeirra áhrif nema staðar í
dauðanum
þar sem skáldin eru rétt að
byrja að hitna

Viltu leigja?
Kynnið ykkur vef Eirar öryggisíbúða: www.ibudir.eir.is
Þar er að finna óráðstafaðar íbúðir, leiguverð, staðsetningu, teikningar ásamt
því að bóka skoðun og senda umsókn.
Einnig er hægt að hringja í  522 5700 á virkum dögum eða senda tölvupóst
á ibudir@eir.is
Eirborgir
Fróðengi 1—11
112 Reykjavík
Eirhamrar
Hlaðhamrar 2
270 Mosfellsbæ
Eirarhús
Hlíðarhúsum 3—5
112 Reykjavík
Kalman um tengsl skáldskapar og
handanheimsins og setur þar fram
þá afdráttarlausu yfirlýsingu að
ljóðin séu einu tíðindin sem berist á
milli hinna lifandi og hinna dauðu.
Er blaðamaður biður hann að
útskýra þá hugmynd segir Jón Kal-
man að ljóðið sé elsta formið. Ekkert
liggi jafn djúpt í mannkynssögunni
og mannsandanum og ljóðið, nema
kannski tónlistin.
„Ljóð eftir gott skáld er alltaf
miklu, miklu stærra en sjálft skáld-
ið. Það er miklu dýpra, miklu vitr-
ara, miklu eldra. Þegar skáld yrkir
gott ljóð þá verður það þúsund ára
gamalt. Þannig að ef eitthvað kemst
á milli lífs og dauða þá er það náttúr-
lega það elsta og það dýpsta og það
skrýtnasta, það sem rökhugsunin
nær aldrei yfir,“ segir hann.
Það er þá eitthvað órætt sem
kemst þarna á milli og virkjar skáld-
in og skáldskapinn?
58 Menning 4. desember 2021 LAUGARDAGURFRÉTTABLAÐIÐMENNING FRÉTTABLAÐIÐ 4. desember 2021 LAUGARDAGUR