Morgunblaðið - 16.08.2021, Qupperneq 11

FRÉTTIR 11Innlent
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 16. ÁGÚST 2021
að taka opin rými til að gera fleiri
rými.
Við höfðum alls konar leiðir til
þess. Það hefði ekki verið neitt sér-
staklega gaman og ég er ekkert viss
um að það hefði gengið eins vel fyrir
sjúklingana eins og þetta gekk hjá
okkur. Til að opna öll þessi gjör-
gæslurými þá vorum við með eldra
húsnæði sem við tókum í nýtingu á
innan við viku. Við nýttum líka
skurðstofur sem gjörgæslu því við
vorum ekkert að skera upp aðra
sjúklinga á þessum tíma. Það var
ýmislegt gert og það var margt
brallað.“ Talsvert hefur verið rætt
um það hvernig Svíar hafa farið út
úr faraldrinum en þar var ekki grip-
ið til jafn harkalegra aðgerða og í
mörgum öðrum löndum, m.a. hér á
landi. Geta Svíar borið höfuðið hátt
þegar farið er yfir reynslu síðustu 18
mánaða?
Ekki öll kurl komin til grafar
„Ég held þeir geti ekki borið höf-
uðið hátt, en ég hef margoft verið
spurður svipaðrar spurningar. Hvað
gerðist og var þetta rétt? Þetta er
ekki búið enn þá. Við eigum eftir að
sjá hvernig þetta þróast núna eftir
bólusetninguna og í öðrum löndum.
Var þetta of mikill fórnarkostnaður
hjá Svíunum? En það má ekki
gleyma því að þegar maður kíkir á
tölurnar eftir fyrstu bylgjuna, því
það var þá sem flestir dóu, þá er
þetta mjög aldrað fólk sem var að
deyja. Þeir sem yngri voru og lentu
á spítalanum lifðu þetta af. [...] Það
kom ekki inflúensa þetta ár og það
kom heldur ekki inflúensa í ár. Ef
maður ber saman dánartíðni, hversu
margir deyja í Svíþjóð á þessu ári,
þá er það ekki mikið meira en í erf-
iðu inflúensuári. Það er erfitt að
túlka þetta.“
Segir Björn að einnig sé erfitt að
bera stöðuna milli landa saman enda
sé tölfræðin mikið á reiki og ekki öll
kurl komin til grafar.
„Mér er sagt af kollegum mínum
að margir hafi séð sér leik á borði til
að túlka dauðsföll sem Covid-
dauðsföll því þá fengu menn aðeins
meira borgað fyrir umönnunina á
sjúklingnum. Það er eitt frægt dæmi
um mann sem dó í mótorhjólaslysi.
Það var skráð eins og hann hefði dá-
ið úr Covid af því að hann hafði verið
með Covid mánuði fyrr.“
Staðan gjörbreytt í Svíþjóð
Dauðsföllum af völdum kórónu-
veirunnar hefur fækkað mjög í Sví-
þjóð undanfarnar vikur og mánuði
og segir Björn að staðan sé allt önn-
ur en hún var. Búið sé að ná tökum á
ástandinu.
„Það er svolítið síðan það var. Það
gerðist líka allt síðasta sumar. Þá fór
allt fljótt niður. Það er aðeins að
aukast aftur og við höfum reiknað
með að það verði 20-25 Covid-
sjúklingar inni á spítalanum næstu
mánuði og jafnvel næstu tvö árin, við
vitum það ekki. Það verður bara að
koma í ljós. [...] Sjúklingarnir sem
eru hjá okkur og eru með Covid, eru
óbólusettir, yngri og hafa verið á
ferðalögum um lönd þar sem þetta
geisar hraðar. En við erum ekki að
sjá að þeim farnist sérstaklega illa.
Það eru fáir á gjörgæslu. Ef ég tek
allt Stokkhólmssvæðið, því ég fylgist
með og stjórna allri gjörgæslunni
þar, að þar eru um 100 rúm og af
þeim eru um fimm sem nýtt eru fyrir
Covid-sjúklinga. Þannig að þetta eru
um 10% af þeim sjúklingum sem eru
með Covid á spítölunum. Meðal-
dvölin er 3-4 dagar á gjörgæslunni
þannig að það eru alltaf einhverjir
nýir að koma en þeir læknast líka.“
Enginn bólusettur
Björn segir að fólk sé enn vart um
sig og að sú krafa sé gerð til heil-
brigðiskerfisins að það sé búið undir
það ef faraldurinn rýkur upp að nýju.
Hann sé þó eðlisólíkur því sem var.
„[...] Þetta er orðið allt öðruvísi en
þetta var í byrjun þegar þetta voru
eldri, feitir karlmenn sem lentu á
gjörgæslunni og margir með ein-
hverja smá sjúkdóma. En nú er búið
að bólusetja svo marga. Það er eng-
inn af þeim sem eru inni á gjörgæslu
núna bólusettur.“
Sagði upp hundruðum
lækna og sjúkraliða
Í umræðu um heilbrigðiskerfið er
talsvert rætt um mönnunarvanda.
Það kom því mörgum í opna skjöldu
þegar fréttist af því að Björn hefði
sagt upp á sjötta hundrað starfs-
mönnum, örfáum vikum eftir að
hann tók við spítalanum um mitt ár
2019. Þar lét hann 550 skrifstofu-
menn og yfirmenn þeirra fjúka, fólk
sem var „langt frá sjúklingunum“
eins og hann orðar það. Fjárhags-
staða spítalans hafi hins vegar verið
svo bágborin að grípa hafi þurft fast
í handbremsuna. Nokkrum mán-
uðum síðar kom í ljós að hóp-
uppsögnin dygði ekki til.
„Hálfu ári seinna vorum við búin
að fara í gegnum spítalann og sort-
era eins mikið og hægt var og þá
þurfti ég að segja upp læknum og
sjúkraliðum, en ekki hjúkrunar-
fræðingum. Það voru samtals um
400 manns þar. Þannig að núna er-
um við ca einhvers staðar um 800 og
900 færri en þegar ég mætti á svæð-
ið.“ Hann viðurkennir að þetta hafi
ekki verið sérstök skemmtidagskrá
en að árangurinn tali sínu máli og
það sé gefandi. Í fyrra, ári eftir að
gripið var til aðgerðanna, tilkynnti
Newsweek, sem árlega gefur út lista
yfir bestu sjúkrahús í heimi að Kar-
ólínska væri þar í tíunda sæti en
hafði ekki ratað á listann, sem telur
100 stofnanir, árin á undan. Fyrr á
þessu ári hafði það síðan færst upp í
sjöunda sætið, og þar með talið ann-
að besta sjúkrahús Evrópu.
Starfsánægjan hefur aukist að
sögn Björns og að áherslan hafi ver-
ið lögð á að þjónusta sjúklingana vel
og hlúa sem best að því starfsfólki
sem sinnti þeim með beinum hætti.
En framlegðin hefur aukist sam-
fara þessum breytingum.
Fleiri rúm og færra fólk
„Það var mikið kaos á Karólínska.
Það var búið að loka mörgum
sjúkrarúmum vegna skorts á hjúkr-
unarfræðingum. Við erum með jafn
marga hjúkrunarfræðinga og þegar
ég byrjaði, en við erum búin að fara
úr 940 til 960 rúmum í 1.200 rúm
með sama fjölda hjúkrunarfræð-
inga, færri sjúkraliða og lækna.“
En er fólk ekki bara þreyttara?
„Við getum ekki séð það, ef við
horfum á tölur, t.d. yfir veikinda-
forföll þá hafa þau farið niður. Í
hverjum einasta mánuði í tvö ár í röð
hafa færri yfirgefið spítalann en
nokkru sinni áður. Svona tölur hafa
aldrei sést.“
Spurður hvað valdi því að stofnun
með ríflega 15.000 starfsmenn geti
aukið afköst sín um að því er virðist
25% á sama tíma og starfsfólki sé
fækkað um nærri 1.000 segir Björn
að ýmislegt komi þar til. Breytt
verklag ráði miklu og að þá hafi
stjórnendur spítalans „stolið“ góð-
um hugmyndum frá sjúkrahúsum
erlendis. Þar hafi t.d. reynst mjög
vel að færa ábyrgðina á mönnun
deilda á fólk sem stóð nær verkefn-
unum. Áður fyrr hafi læknar haft á
sinni könnu að stýra mönnun
hjúkrunarfræðinga. Nú sjái þeir um
þetta sjálfir og hafi „leyst verk-
efnið“.
„Þetta er vandi sem er um allan
heim. Það er hægt að skoða þetta í
mörgum löndum þar sem allir eru að
glíma við að það vanti sérþjálfað fólk
um allt. Þetta er síst vandamál með
læknana kannski, því við menntum
nóg af þeim. Það hefur ekki verið
menntað nóg af hjúkrunarfræð-
ingum, kannski nóg af þeim en ekki
nóg af þessum sérmenntuðu, því
hlutirnir verða sífellt flóknari, gjör-
gæslu- og skurðhjúkrunarfræð-
ingum þar sem mesti skorturinn er
og í bráðahjúkrun, því fólk er í meira
mæli að lifa af slys og flutninga af
slysstöðum.“
Minnkandi framlegð á LSP
Í skýrslu sem unnin var að beiðni
heilbrigðisráðuneytisins af ráðgjaf-
arfyrirtækinu McKinsey og birt var
undir lok árs í fyrra kemur fram að
framleiðni á Landspítalanum hefur
farið minnkandi frá 2015 á sama
tíma og fjárframlög hafa aukist mik-
ið. Björn var forstjóri Landspítalans
á árunum 2008 til 2013 en hann seg-
ist eiga erfitt með að leggja mat á
stöðuna innan stofnunarinnar nú.
Langt sé síðan hann hvarf frá störf-
um á þeim vettvangi. Hann segir þó
að spítalinn eigi að vera í stakk bú-
inn til þess að takast á við verkefnið
sem fylgir álaginu af kórónuveir-
unni, jafnvel þótt það reyni á um
tíma. Mikilvægt sé að hafa í huga að
það séu fleiri sjúklingahópar sem
þurfi að sinna.
En hann er sannfærður um að
fjármögnunarkerfið sem við lýði er
hér á landi sé úr sér gengið.
„Lausnin er að halda áfram að
horfa á kerfið og setja inn hvata til
að þú framleiðir; að þú hafir eitthvað
til að keppa að, þú sért ekki bara á
föstum fjárlögum og að alveg sama
hvað þú gerir þá fáir þú þína pen-
inga. Það er ekki þannig lengur hjá
mér og það var auðvitað hvati til að
við gerðum meira. [...] Ég held að
það sé fullreynt með þessi föstu fjár-
lög.“
Segist hann í umræðum um þessi
mál gjarnan vísa í þekkta sögu úr
þáttunum Yes, Prime Minister. Þar
hafi verið sagt af spítala sem hefði
verið valinn besti spítali Bretlands,
þrjú ár í röð, alltaf með ánægðasta
starfsfólkið og það sem meira var,
hann var alltaf rekinn innan fjár-
heimilda. Forsætisráðherrann hafi
viljað fara og berja snilldina augum
en það hafi reynst torvelt. Þó hafi
komið að því.
„Svo fór hann að heimsækja spít-
alann og hitti þar glatt starfsfólk en
ekki einn einasta sjúkling...“ segir
Björn kíminn. Hann ítrekar að það
hafi reynst farsælt fyrir Karólínska-
háskólasjúkrahúsið að búa við kröf-
ur um framlegð. Á tímabilinu áður
en hann tók við spítalanum hafi stað-
ið yfir flutningar í nýtt og glæsilegt
húsnæði. Þá hafi spítalinn verið sett-
ur á föst fjárlög af ótta við að flutn-
ingarnir yllu höggi á tekjur hans.
Hins vegar hafi sýnt sig að fram-
legðarkrafan veiti aðhald og fái fólk
til að hugsa hlutina með öðrum hætti
en þegar fjármunirnir komi eins og á
færibandi.
„Við vorum í u.þ.b. 88% af kröf-
unni um það sem við áttum að fram-
leiða, einhverjir kalla það pöntunina
til okkar. Í fyrra enduðum við í
105,5% og með nærri 1.000 færri
starfsmenn. Það segir ýmislegt.“
Björn bendir á að ýmsar afleiðingar
séu að koma í ljós í kjölfar faraldurs-
ins. Þannig telur hann að sennilega
hafi mistök verið gerð með því að
stöðva allar skimanir gagnvart
krabbameini svo mánuðum skipti.
„Við sjáum að það hefur orðið
gríðarleg fjölgun á krabbameinum
sem koma til meðferðar hjá okkur
núna í ár. Og við sjáum að þau
krabbamein sem koma til meðferðar
hjá okkur eru lengra gengin. Það er
líka töluvert meira álag á öðrum
sjúkdómum hjá eldra fólki núna. Fólk
er að koma inn veikara, það hefur
setið á sér í einhverja mánuði, vegna
hræðslu um að trufla heilbrigðis-
kerfið. Við sjáum skýr merki þess.
Andlega hlutann hef ég ekki eins
skýra yfirsýn yfir. Það er talað svolít-
ið um það en það hefur ekki verið
hægt að sjá það í sjálfsmorðum eða
neinum slíkum drastískum hlutum.
Það á eftir að koma í ljós.“
Hann segir að biðlistar hafi lengst
og að það stefni í að það verði stórt
kosningamál í Svíþjóð á næsta ári. Í
Englandi sé gert ráð fyrir að það taki
þrjú ár að vinna niður listann sem
safnast hefur upp vegna veirunnar.
Hann ætlar þó að leysa málið fyrr.
„Ég ætla ekki að vera kok-
hraustur, en það verður ekki svoleið-
is hjá mér. Við erum fyrir löngu búin
að setja upp plan til að klára þetta. Á
milli fyrstu og annarrar bylgju náð-
um við að hreinsa upp 44% af auka-
bið sem hafði hlaðist upp. Við höfum
líka náð að hugsa vel um börnin. Bið-
listinn á barnahlutanum hefur ekki
verið eins stuttur síðan 2015 og við
reiknum með að það verði enginn
biðlisti fyrir börn í nóvember og des-
ember þannig að það er hægt að
gera ýmislegt.“
Mjög mörg krabbameinstilvik og alvarleg
ALVARLEGAR AFLEIÐINGAR FARLDURSINS KOMA Í LJÓS