Morgunblaðið - 12.11.2021, Síða 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. NÓVEMBER 2021
Íslendingar hafa
forskot í virkjun
grænna auðlinda og
þótt framlag okkar í
raforkuframleiðslu sé
örlítið á heimsvísu
gætum við orðið
fyrsta þjóð í heimi til
að verða óháð jarð-
efnaeldsneyti. Íslend-
ingar geta ekki státað
af metnaðarfullum
loftslagsmarkmiðum nema horfa
til framleiðslu á orkugjöfum sem
koma í stað jarðefnaeldsneytis.
Þar á meðal er framleiðsla rafelds-
neytis og þarna eru kjörin tæki-
færi fyrir fjárfesta. Þótt fram-
leiðsluferli rafeldsneytis gangi illa
upp frá sjónarmiði orkunýtingar
gengur það upp viðskiptalega og
einnig m.t.t. umhverfislegs ábata.
Íslendingar eiga að hefja útflutn-
ing á grænni orku í formi rafelds-
neytis með tilheyrandi atvinnu-
sköpun og ávinningi í
loftslagsmálum en til þess þarf að
endurskoða rammaáætlun og horfa
til vindorku.
Hver er raunverulegi
hvatinn?
Á undanförnum vikum hafa
birst ófáar greinar um orkumál
þar sem hvatt er til aukinna virkj-
ana og framleiðslu á grænni orku.
Hér að ofan var útdráttur þar sem
fram koma helstu áhersluatriði
þeirra en þær eru skrifaðar af að-
ilum sem hagsmuna hafa að gæta í
að auka umsvif í atvinnulífi lands-
manna. Fyrri leiðarstefin í þessum
greinum eru orðin „fjárfestar“,
„atvinnusköpun“ og „viðskipta-
legur“. En einnig er lögð áhersla á
að hvatinn á bak við
þær sé „umhverf-
islegur ábati“,
„grænn“ og „loftslags-
mál“. Er þetta raun-
verulegur hvati eða
tylliástæða?
Skv. þeim er mik-
ilvægt a) að laða fjár-
festa til landsins með
gylliboðum um ótæm-
andi virkjunarmögu-
leika og arðsemi og b)
að sýna gott fordæmi.
Nú þegar staðfest
hefur verið að loftslagsváin er
raunveruleg þurfa alþjóðlegir fjár-
festar að horfa í vaxandi mæli til
„grænna“ lausna. Í stað þess að
„láta náttúruna njóta vafans“ virð-
ist nú máltækið „nauðsyn brýtur
lög“ vera ráðandi og í lagi að
fórna náttúrunni til þess að bjarga
loftslaginu eins mótsagnakennt og
það er. Íslendingar hafa þegar
mikið forskot á aðrar þjóðir með
99% umhverfisvænnar raforku og
orku til húshitunar og við höfum
þegar sýnt heiminum gott for-
dæmi! Er ekki best að staldra við
og líta til annarra lausna áður en
gefið er skotleyfi á íslenska nátt-
úru?
Hvert stefnum
við í umhverfisumræðunni?
Þegar skoðuð er umræða um
virkjanir og umhverfi undanfarið
hefur hún sveiflast eins og vind-
urinn blæs hverju sinni. Fjár-
málaráðherra sagði, á landsfundi
Landsvirkjunar árið 2016, það já-
kvætt að taka tillit til tilfinn-
ingaraka varðandi orkunýtingu og
orkuöflun og að í þeim málum
þyrfti að hugsa til langs tíma. For-
stjóri Orkuveitu Reykjavíkur furð-
ar sig á því, í viðtali í Silfrinu fyrir
ári, að Samorka telji þörf á að
virkja á viðkvæmum svæðum til
þess að ná markmiðum stjórnvalda
um samdrátt í losun gróðurhúsa-
lofttegunda. Það sé meiri fram-
leiðslugeta rafmagns ónýtt en hef-
ur verið lengi og meiri líkur á
offramboði en skorti. Þau ummæli
sem vitnað er til í inngangi þess-
arar greinar eru í talsverðri mót-
sögn við þessi viðhorf.
Hugtökin „umhverfisvænn“ og
„grænn“, sem mest eru notuð í
umræðunni, eru gildishlaðin hug-
tök og rökréttara væri að nota
hugtökin sjálfbær, kolefnisspor og
vistspor sem öll eru skilgreind og
viðurkennd alþjóðlega. Í Brundt-
land-skýrslunni, sem kom út 1987,
er sjálfbær þróun skilgreind sem
„þróun sem mætir þörfum samtím-
ans án þess að draga úr mögu-
leikum komandi kynslóða til þess
að mæta þörfum sínum“. Áherslan
er á að sjónarmið samfélags og
náttúru standi jafnfætis þeim
efnahagslegu en áður var gjarnan
litið svo á að hinn efnahagslegi
grunnur skipti mestu máli. Al-
mennt er nú viðurkennt að núver-
andi framganga mannsins á jörð-
inni beri skýr merki ósjálfbærni.
Er verið að uppfylla skilyrði sjálf-
bærni í núverandi áformum?
Hagkvæmni „grænnar“ orku
Við framleiðslu á „grænu“ elds-
neyti ber að hafa í huga að verið
er að umbreyta hærra orkustigi í
lægra. Raforka er hæsta stig orku
og hægt er að nýta hana til að
knýja vélar og rafbúnað beint að
mestu án taps. Eldsneyti sem
framleitt er með raforku inniheld-
ur efnaorku sem er lægra orku-
stig. Við bruna eldsneytis myndast
varmi sem notaður er til að knýja
aflvélar. Aðeins um fjórðungur
upprunalegu orkunnar nýtist í
þessu ferli en afgangurinn breytist
í glatvarma. Til samanburðar er
raforkan sem þarf til að knýja 4-5
rafbíla nægileg til að framleiða
eldsneyti fyrir 1 bensínbíl. Hversu
„umhverfisvænt“ er að nýta ein-
ungis 25% orkunnar og fleygja
hinum 75%? Á meðfylgjandi mynd
er sýnt hlutfall nýtanlegrar orku
og glatvarma fyrir þessi orkustig.
Niðurlag
Hvernig höfum við villst af leið í
umræðunni? Er ekki kominn tími
til að takast á hinum raunverulega
vanda? Neysludrifið kolefnisspor
Íslendinga er að meðaltali 10 kol-
efnisjafngildi t/ári sem er með því
mesta sem gerist í heiminum.
Engin þörf er á frekari fjárfest-
ingum til stóriðju og nær væri að
leggja fjármagn í að byggja upp
minni iðnað og matvælaframleiðslu
en sýnt hefur verið fram á að þær
greinar skila mestu til þjóðarbús-
ins m.t.t. atvinnu og þjóðartekna.
Eftir Egil Þóri
Einarsson
»Er ekki best að
staldra við og líta
til annarra lausna áður
en gefið er skotleyfi
á íslenska náttúru?
Egill Þórir Einarsson
Höfundur er efnaverkfræðingur.
egill.einarsson@heimsnet.is
Græn orka
og sjálfbærni
Bjarni Harðarson
skrifar grein í Frétta-
blaðið 25. ágúst þar
sem hann mærir talí-
bana. Þar sem Frétta-
blaðið hefur hafnað að
birta svargrein mína
get ég ekki varist
þeirri hugsun að blaðið
sé orðið einhliða vett-
vangur fyrir málpípur
þessara öfgasamtaka.
Í grein sinni telur Bjarni að við
getum lært margt af talíbönum og
að allt tal um að alvondir menn séu
komnir til valda í Afganistan sé ekk-
ert annað en brjóstumkennanlegt
blaður. Hann viðurkennir að þessir
menn séu ekki talsmenn frjálsræðis
kvenna og raunar ekki nokkurs
manns en af orðum hans í framhald-
inu má ráða að hann telji þetta létt-
vægt atriði. Hvergi sé skrifað í ský-
in að allir þurfi að lifa samkvæmt
vestrænum gildum. Þá sem skilja
ekki þankagang talíbana stimplar
Bjarni sem rasista, mannhatara og
hrokagikki.
Þegar skoðaðar eru myndir frá
Kabúl og öðrum afgönskum borgum
frá sjöunda áratugnum má sjá kon-
ur sem eru frjálslegar í fasi og
klæðaburði en eftir að talíbanar
komust til valda á tíunda áratugnum
var konum bannað að vinna. Þær
voru reknar heim og máttu ekki fara
út fyrir heimilið nema í fylgd karl-
manna. Auk þess voru þær neyddar
til að hylja sig með búrku. Þær voru
stimplaðar sem annars flokks borg-
arar og skipað að hverfa úr op-
inberu rými. Margar konur undu
þessu illa. Þær sátu heima, reru
fram í gráðið og grétu. Margar
þeirra sáu engin önnur úrræði en að
fyrirfara sér. Borist hafa fréttir frá
Afganistan um að talíbanar séu að
leita á heimilum borgarbúa í Kabúl
og víðar að stúlkum frá tólf ára aldri
til að neyða þær til að giftast talí-
bönum eða gera þær að kynlífs-
þrælum. Auk þess er kristið fólk
leitað uppi og drepið. Einn helsti
talsmaður talíbana
lýsti því nýlega yfir að
samkynhneigðir karl-
menn skyldu drepnir
með því að láta vegg
hrynja yfir þá.
Á stjórnarárum ta-
líbana voru ómetanleg
menningarverðmæti
eyðilögð. Íþrótta-
leikvangurinn í Kabúl
var gerður að aftöku-
stað og þar var sjaría-
lögum framfylgt með
grimmilegum hætti.
Yfir allt þetta skautar Bjarni Harð-
arson með aumkunarverðum frösum
eins og þeim að Afganar snúist alltaf
öndverðir gegn hugmyndum er-
lendra aðila.
Til að lýsa ástandinu undir stjórn
talíbana liggur beinast við að vitna í
fólk sem hefur reynslu af stjórn
þeirra frá fyrstu hendi. Ég vitna hér
í bók eftir alsírska mannréttinda-
lögfræðinginn Karimu Bennoune
sem á íslensku gæti heitið Trúar-
legar tilskipanir (fatwa) ykkar gilda
ekki hér. Þar tekur hún m.a. viðtal
við afganska konu, Horiu Mosadiq,
sem lifði undir stjórn talíbana á sín-
um tíma. Hún var blaðamaður sem
bjó í Íran og þurfti að ferðast til
Afganistans með reglulegu millibili.
Hún segir svo frá: „Þetta var ekki
auðvelt fyrirkomulag. Það þýddi að
ég varð að sætta mig við nýjan
klæðnað í fyrsta sinn; búrkuna.
Ég gat ekki gengið. Ég gat ekki
séð hvert ég var að fara í gegnum
netið. Vegna þess að ég var ekki vön
búrkunni sátum við hjónin í fram-
sæti bílsins sem flutti okkur til Ka-
búl. Við vorum stöðvuð við eftirlits-
stöð talíbana þar sem verðirnir
byrjuðu að hrópa að eiginmanni
mínum hvers konar siðleysingi hann
væri að leyfa konu sinni að sitja í
framsæti bílsins. Þú siðlausi maður.
Veistu ekki að við höfum alltaf sagt
að þú eigir að snæða fyrst, síðan að
gefa börnunum að borða og eftir það
gefurðu hundinum þínum. Ef eitt-
hvað er afgangs getur konan þín ét-
ið það. Og þú lætur þessa tík sitja í
framsæti bílsins!“
Og Horia heldur áfram: „Eitt sinn
fór ég út í búð til að kaupa mér föt í
tilefni af giftingarveislu mágkonu
minnar. Ég átti erfitt með að sjá lit-
inn á fötunum inni í búðinni og lyfti
því andlitsblæju búrkunnar til að sjá
betur. Það virtist vera saklaust – að
kaupa fataefni fyrir fjölskyldubrúð-
kaup og nota augun til að athuga lit-
brigðin. En ekki í Afganistan talí-
bananna. Skyndilega fékk ég högg á
höfuðið og augu mín fylltust blóði.
Síðan barði talíbaninn mig svo illa
með rafmagnskapli að nefið brotn-
aði.“
Og áfram heldur Horia að lýsa
reynslu sinni. „Það var árið 1999 á
Microrayani-torginu í Kabúl sem ég
sá þrettán ára gamlan dreng sem
hélt á afskornum höndum. Þær voru
orðnar dökkbláar. Þessar hendur
tilheyrðu fólki sem hafði verið sakað
um þjófnað og farið með það á leik-
vanginn í Kabúl til aflimunar.“
Horia rifjar upp: „Drengurinn hróp-
aði: Sjáið hvernig réttlætið hefur
farið með þjófana. Svona eiga sjaría-
lögin að vera.“
Auk aflimunar á höndum og fót-
um meðan þulið var upp úr Kór-
aninum var fólk hýtt fyrir hjúskap-
arbrot og konur grýttar til dauða.
Talíbanar fóru inn í borgina með
gjallarhorn og tilkynntu refsing-
arnar. Fólk sem átti ekki kost á
neinni afþreyingu kom til að horfa á.
Og eftir hverja aftöku hrópuðu
stuðningsmenn talíbana Allahu Ak-
bar.
Ég kalla svona stjórnarhætti villi-
mennsku og verð því að sætta mig
við stimplun Bjarna Harðarsonar.
Eftir Stefán
Karlsson » Íþróttaleikvang-
urinn í Kabúl var
gerður að aftökustað
og þar var sjaríalögum
framfylgt með
grimmilegum hætti.
Stefán Karlsson
Höfundur er framhaldsskólakennari
á eftirlaunum.
stebbikarls@gmail.com
Íslenskar málpípur talíbana
Flestar verslanir hafa nú látið undan
stjórnmálamönnum sem vilja að not-
hæfir innkaupapokar séu hvergi sjá-
anlegir þegar viðskiptavinirnir þurfa
þá. Innan skamms verður fólki
sennilega bannað að fá nokkra poka
yfirleitt en þess í stað ráðlagt að
bera vörurnar heim á bakinu á sér.
Mun þetta allt gert í nafni umhverf-
isins. Mætti í framhaldinu spyrja
hvort því fólki, sem ekki virðist vera
treyst til að fara með innkaupapoka,
megi þá yfirleitt treysta fyrir
nokkru öðru. Tvímælalaust mun
þingmönnum þykja áríðandi að
banna margt fleira en innkaupapoka
og það líklega á sem allra flestum
sviðum. Í dag sýnist ekki líklegt að
slíkir þingmenn fái nóg af nokkru
einasta banni? Undarlega litla trú á
almenningi hafa þeir.
Varkár pokanotandi.
Velvakandi Svarað í síma 569-1100 frá kl. 10-12.
Ákefðin gegn innkaupapokunum
Allt um sjávarútveg