Morgunblaðið - 03.12.2021, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 3. DESEMBER 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Joe Biden „hélt
blaðamanna-
fund“ tengd-
an kórónuveirunni
sem sendur var út,
og nefndi þá auð-
vitað helsta ný-
mælið í veirum,
sem sumir segja að hafi verið
lengi í Evrópu en sé svo milt,
þótt það fari létt með smit, að
það hafi ekki fengið sérstaka
athygli rannsakenda fyrr en nú.
Biden las upp af spjöldum
sínum að sjálfsagt væri að taka
þetta Ómíkron-afbrigði alvar-
lega en þó með öllu óþarft að
fara í uppnám yfir því, enda
vissu menn næsta lítið um það.
Það var soldið seint í gripið.
En þótt svona væri slegið úr
og í var „afbrigðið“ engu að síð-
ur notað óspart í útsendingunni
til að knýja á fólk að fá bólu-
setningu hið fyrsta, og svo
hálfu ári eftir þá síðari að fá sér
aukabólusetningu (þótt fréttir
bendi ekki endilega til þess að
öryggisskotið hafi nein áhrif á
veiruna).
Og aftur og aftur létu þeir
sem semja texta ofan í bless-
aðan forsetann hann hamra á
að láta bólusetja börnin hið
snarasta frá fimm ára aldri, og
forsetinn virtist reyndar skjóta
því inn í frá eigin brjósti að
hann vildi endilega láta bólu-
setja börn frá þriggja ára aldri,
og hefði sagt það við einhverja
sem hann hefði hitt.
Mikið óþol er komið í banda-
ríska fréttamenn yfir því að
þessi forseti láti nægja að lesa
upp texta andlitslausra emb-
ættismanna og hlaupi svo hið
snarasta úr púlti án þess að líta
um öxl og svari ekki hrópum
fjölmiðlamanna. Biden hefur þó
oftar en einu sinni sagt lágt að
hann fengi bágt fyrir ef hann
svaraði blaðamönnum, en ekki
upplýst hverjir myndu hirta
hann.
Nú síðast er það tekið að ger-
ast að blaðamenn fréttastöðv-
anna, sem virðast líta á sig í
verki sem hluta af flokks-
skrifstofu demókrata, séu tekn-
ir að kalla á eftir forsetanum í
sífellt hvassari tón: Hvenær
ætlarðu að svara spurningum
okkar?
Allir Bandaríkjamenn sem
vilja vita og drjúgur hluti
þeirra þar utan sem fylgjast
með geta nærri hvers vegna
svona er komið.
Og það versta er að það er
um svo margt að spyrja.
Í marga mánuði hafa frétta-
menn viljað fá að spyrja forset-
ann um það hvað hann átti við
þegar hann sagði að aldrei
þyrfti að borga til baka risa-
útgjaldaaukningu ríkiskassans
vegna þeirrar ákvörðunar hans
og hins nauma þingmeirihluta
um „trilljóna dollara útaustur“.
Og fleiri þættir
af því tagi brenna á
almenningi vestra.
Þar hafa menn ekki
gleymt svari Clint-
ons forseta um
hvert væri megin-
verkefni hans tíðar,
og varð síðar eitt helsta slagorð
hans: „It’s the economy, stup-
id.“ (Oft þó eignað Carville
kosningastjóra.) En þótt Biden
sé beittur kjallaraafbrigðinu í
Hvíta húsinu rétt eins og áður í
Delaware verður því ekki leynt
að Bandaríkjamenn hafa vax-
andi áhyggjur af þróun efna-
hagsmála í landinu. Þess vegna
hraðfalla fylgistölur í könn-
unum. Eldsneytisverð hefur
rokið upp í landinu og hefur
Biden látið setja hluta af vara-
birgðum landsins á markað,
sem svarar þó ekki til nema
tveggja daga brúkunar lands-
manna. Það vakti athygli þegar
Biden, staddur á loftslags-
ráðstefnu í Glasgow, skoraði á
Sádi-Arabíu og OPEC-löndin
að auka þegar dælingu og auka
olíumagn á mörkuðum! Banda-
ríkjamenn eru ekki vanir verð-
bólguógn, eins og sumir vinir
þeirra, en hafa þó mjög illan
bifur á henni. Nú þegar er verð-
bólgan í Bandaríkjunum orðin
6,1% og hefur ekki verið hærri í
30 ár.
Spár seðlabankans í New
York segja verðbólguna senni-
lega munu fara upp í og yfir 9%
á næsta 12 mánaða tímabili!
Og drjúgur hluti af stuðn-
ingsmönnum demókrata á
þingi, sem eru mun vinstrisinn-
aðri en fyrr, hefur þessi miss-
erin sýnt að blind sannfæring
þeirra sé sú að aukning út-
gjalda sé allra meina bót og
virki ekki síður á verðbólgu en
annað. En helstu ráðgjafar
Bandaríkjamanna og annarra í
okkar heimshluta telja hins
vegar að einfalt lögmál, sem
sjaldan hafi brugðist, eigi
örugglega enn við: Þegar yfir-
völd standa að því, að setja allt
of mikla peninga út til að elta
gæði sem eru af skornum
skammti, þá er afleiðingin gef-
in: Bullandi illviðráðanleg verð-
bólga.
Og um þessar mundir eru
það einnig önnur einangruð
atriði sem senda út óvænt
aðvörunarmerki. Snarhækkað
verð á liþíumi (16%) er sagt
vera við það að ýta draumnum
um rafmagnsbíla út í kantinn,
og jafnvel út fyrir hann.
Það er vissulega aðferð að
láta forseta stórveldisins
hlaupa í hvert eitt sinn undan
blaðamönnum. En hún er
óþægilega niðurlægjandi fyrir
hann en þó ekki síst fyrir þá
sem horfa upp á það, og þá ekki
síður þá sem voru ginntir með
blekkingum til að kjósa hann.
Síðasta birtingar-
mynd forseta
Bandaríkjanna var
ekki huggunarrík
fyrir landa hans}
Er helsta efnahagsvélin
komin í kjallarann?
R
íkisstjórnin leggur áherslu á sam-
starf við sveitarfélögin ef marka
má nýjan stjórnarsáttmála. Mörg
helstu verkefnin á að vinna í sam-
starfi við sveitarfélög. Með þeim
á að tryggja loftslagsmarkmið, jafna tækifæri
barna til að stunda tómstundastarf og vinna
stefnu í þjónustu við eldra fólk svo fátt eitt sé
talið.
Gott samfélag sinnir félagslegri þjónustu við
þá sem á þurfa að halda: börn, unglinga, fatlað
fólk, aldraða o.fl. Það gera Reykvíkingar og
gott betur þar sem þeir draga líka vagninn fyr-
ir nágranna sína í Garðabæ, Hafnarfirði, Kópa-
vogi, Mosfellsbæ og á Seltjarnarnesi. Bein af-
leiðing er svo að Reykjavík er eina
sveitarfélagið á höfuðborgarsvæðinu sem inn-
heimtir hámarksútsvar. Reykvíkingar axla sem
sagt meiri ábyrgð á félagsþjónustu, þar með talið húsnæð-
ismálum, og greiða fyrir vikið hærri skatta en íbúar ná-
grannasveitarfélaganna. Ætli ríkisstjórnin hafi áhuga á að
gæta hagsmuna skattgreiðenda í Reykjavík og stuðla að
góðu samfélagi í öllum sveitarfélögum?
Ríkisstjórnin ætlar í samstarfi við sveitarfélögin að taka
fast utan um húsnæðismálin. Reykjavík er í sérflokki þeg-
ar kemur að uppbyggingu á húsnæði fyrir lágtekjuhópa en
um 80% félagslegs húsnæðis á höfuðborgarsvæðinu er í
borginni. Ætlar ríkisstjórnin hér að gefa þeirri staðreynd
gaum að reykvískir skattgreiðendur taka á sig nær tvöfalt
stærri hluta af uppbyggingu félagslega íbúðakerfisins en
hlutfall íbúanna segir til um?
Verður þetta forsvarsfólki ríkisstjórnar-
innar ofarlega í huga þegar þau fara að huga
að samstarfi við sveitarfélögin? Verk ríkis-
stjórnarinnar frá hennar fyrra lífi gefa því
miður ekki góð fyrirheit. Í fersku minni er
þegar stjórnvöld breyttu lögum um tekju-
stofna sveitarfélaga til að hægt væri að skerða
framlag Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga til
Reykjavíkur.
Staðan er því sú að Reykjavík greiðir lang-
mest allra sveitarfélaga í jöfnunarsjóðinn í
ljósi stærðar eða um þrjá milljarða króna ár-
lega umfram það sem Reykvíkingar fá til baka.
Mismunurinn fer í að jafna stöðu annarra
sveitarfélaga. Þar að auki fellur svo kostnaður
á Reykvíkinga fyrir að sinna félagslegri þjón-
ustu og félagslegri húsnæðisuppbyggingu fyr-
ir höfuðborgarsvæðið og jafnvel landið allt.
Það er vissulega margvíslegt hagræði sem næst með
stærðinni. En meira að segja ríkisstjórn sem er ekkert
sérstaklega hlynnt höfuðborginni ætti að sjá misréttið í
því að viðbótarskattbyrði sé velt af íbúum nágrannasveit-
arfélaganna yfir á borgarbúa. Það verður áhugavert að sjá
hvort skattgreiðendur í Reykjavík eigi sér talsmenn í rík-
isstjórninni sem nú hefur hafið störf samkvæmt nýjum
stjórnarsáttmála. Það áttu þeir nefnilega ekki í hennar
fyrra lífi. hannakatrin@althingi.is
Hanna Katrín
Friðriksson
Pistill
Á Reykjavík ráðherra?
Höfundur er þingmaður Reykjavíkur.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Andrés Magnússon
andres@mbl.is
L
agaþrætur Póllands og ráð-
andi afla í Evrópu fara síð-
ur en svo dvínandi. Í sept-
ember úrskurðaði
stjórnlagadómstóll Póllands, að hluti
Evrópuréttar Evrópusambandsins
(ESB) kynni að vera ósamrýman-
legur stjórnarskrá landsins, en fram-
kvæmdastjórn ESB í Brussel brást
við af hörku. Og nú hefur stjórnlaga-
dómstóllinn pólski tekið málið á nýtt
svið og nýtt stig með því að komast að
sams konar niðurstöðu gagnvart
Mannréttindadómstól Evrópu
(MDE).
Lesandanum fyrirgefst þótt
honum sýnist að þarna sé aðeins
framhald á langri og leiðinlegri sögu
deilna evrópskrar valdastéttar við
íhaldskurfana, sem nú eru við völd í
Póllandi. En svo einfalt er það nú
ekki, því með þessu er deilan komin á
annan vettvang. MDE í Strassborg
er á forræði Evrópuráðsins, sem er
allt önnur Ella en ESB.
Þessi síðasta snurða hljóp fyrst á
þráðinn í maí þegar MDE, þar sem
hinn ítalsk-íslenski Róbert Spanó er
dómforseti, úrskurðaði að pólski
stjórnarskrárdómstóllinn væri ekki
hlutlaus vegna aðferðarinnar við til-
nefningar til hans. Og gaman að segja
frá því að þar var dómur MDE um
dómaraskipan í Landsréttinn ís-
lenska einmitt hafður til fordæmis.
Nú hefur pólski stjórnlagadóm-
stóllinn hafnað dómi MDE og segir
hann ganga gegn stjórnaskrá lands-
ins. Hún gangi framar dómum MDE,
enda alveg skýrt að dómar MDE hafa
ekki bindandi réttaráhrif.
Til þessa hefur nánast bannhelgi
verið við því að efast um MDE, þótt
nóg sé af dæmum um að dómstóllinn
hafi farið út fyrir valdsvið sitt. Hin
einkennilega heimsókn Róberts
Spanós til Tyrklands í fyrra varð ekki
til þess að auka hann í áliti, sér í lagi
þar sem hún varpaði ljósi á að tyrk-
neski MDE-dómarinn Saadet Yüksel
hefur enga fyrri dómarareynslu og
var skipuð af tyrkneskum stjórnvöld-
um einungis vegna tengsla við flokk
Erdogans.
Nú kunna Pólverjar hins vegar
að segja skilið við Mannréttinda-
dómstólinn. Slíkt hefur sjaldan komið
til umræðu fram til þessa, en þó má
minna á að árið 2016 sagði Theresa
May, sem þá var innanríkisráðherra
Breta, það koma til greina óháð Brex-
it.
En hvers vegna ættu Pólverjar
að fara þá leið? Enginn skyldi efa að
Pólverjum er rammasta alvara um
gildi stjórnarskrár landsins, sem er
nátengd aldalangri frelsisbaráttu
þeirra við yfirþyrmandi nágranna. En
ríkisstjórnin þar á bágt með að fara í
hart við Evrópusambandið vegna
þess að aðildin að því nýtur stuðnings
um 85% landsmanna, sem er eitthvert
hæsta hlutfall í álfunni. MDE á hins
vegar ekkert slíkt bakland í Póllandi.
Það er ósennilegt að þær ýfingar
grafi undan mannréttindum í Evrópu,
en þær kynnu vel að grafa undan
MDE, sérstaklega í ljósi nýlegra efa-
semda um dómstólinn. Halda mætti
því fram að þær gætu með óbeinum
hætti veikt virðingu fyrir alþjóðarétti,
en á móti kemur að það hefur MDE
gert sjálfur í eftirsókn eftir meiri
völdum en honum eru gefin. Þá rifjast
upp að ýmis ríki Evrópu hafa leitt hjá
sér ýmsa umdeilda dóma hans, án
þess að það hafi haft einhverjar afleið-
ingar.
Það má deila á dómaraskipan í
Póllandi, en um hitt verður varla deilt
að MDE eða Evrópudómstóllinn geta
ekki rutt stjórnarskrám eða fullveldi
aðildarríkjanna úr vegi. Og ef það er
orðin aðalspurningin, þá fer hún að
snúast um dómstólana frekar en Pól-
land.
Pólverjar hjóla í
MDE frekar en ESB
AFP
Fullveldissinnar Mateusz Morawiecki forsætisráðherra Póllands og Boris
Johnson, kollega hans í Bretlandi, hittust til skrafs og ráðagerða í liðinni viku.
Evrópuráðið (e. Council of Eur-
ope, CoE) var stofnað árið 1949
í kjölfar hörmunga síðari heims-
styrjaldar. Ísland gerðist aðili
að því ári síðar, en aðildarríki
þess eru nú 47, nær öll ríki Evr-
ópu. Þar á meðal eru hin 27
aðildarríki Evrópusambandsins,
sem var stofnað allnokkrum ár-
um síðar.
Samkvæmt stofnskrá Evr-
ópuráðsins er því ætlað að efla
samvinnu aðildarríkjanna með
það að markmiði að standa vörð
um mannréttindi, styrkja lýð-
ræðislega stjórnarhætti, efla
mannleg gildi og almenn lífs-
gæði Evrópubúa. Það átti mik-
inn þátt í uppbyggingu lýðræðis
í nýfrjálsum ríkjum Austur-
Evrópu.
Í fyrra opnaði Ísland á ný
fastanefnd í Strassborg eftir
hlé frá árinu 2009. Og ekki
seinna vænna, því Ísland mun
taka við formennsku í Evrópu-
ráðinu árið 2022.
Allt annað
en ESB
EVRÓPURÁÐIÐ